Tamten Lwów. Tom 6. Rozmaitości - Witold Szolginia

Po przedstawieniu w pierwszych trzech tomach lwowskich krajobrazów, parków, ulic, placów, świątyń, gmachów i pomników, a potem po przypomnieniu w czwartym tomie zbiorowego wizerunku niegdysiejszych mieszkańców Lwowa, autor dokonuje teraz syntezy obu tych elementów: tamtego lwowskiego środowiska i tamtego lwowskiego człowieka – próbuje ukazać to, co jest lapidarnie określone przez tytuł piątego tomu: życie miasta.

Tom czwarty „Tamtego Lwowa” nosi podtytuł „My, lwowianie”. Mieszkańcy „tamtego Lwowa” zostali zapamiętani jako ludzie bardzo weseli. Czym się więc charakteryzował homo leopoliensis, kto to był batiar i co to znaczy ćmaga? Skąd Ślepa Mińcia wiedziała dokładnie która jest godzina i kim był Lolu-Wariat. Co lwowiacy jadali w dzień powszedni, a co od święta. O tym wszystkim i innych lwowskich ciekawostkach można się dowiedzieć z tomu 4.

Do książki dołączona jest płyta DVD z filmem „Włóczęgi”. W rolach głównych – „Szczepko” i „Tońko”. To wspaniała komedia z 1939 roku.

Pierwszy tom opowieści o 200 miastach i miasteczkach kresowych. W książce zamieszczono 275 fotografii, które cudem przetrwały częstokroć zagładę ich pierwszych właścicieli, a indeks zawiera ponad 1300 nazwisk. Walorem tej książki jest to, co wyróżnia twórczość prof. Stanisława Nicieji - piękny literacki język, erudycja i potoczysta, sugestywna narracja dodatkowo okraszona bogatą ikonografią. Ostatni rozdział to epitafium dla Adama Hanuszkiewicza – lwowianina, genialnego aktora i reżysera.

Miasto nad Pełtwią, mimo konsekwencji I wojny światowej i wielkiego kryzysu gospodarczego z 1929 roku, prężnie i dynamicznie się rozwijało, stawiając na modernizację i kreatywność. Wyróżniało się jako siedziba cenionej Politechniki Lwowskiej - "kuźni architektury" i ważnego ośrodka kształcenia inżynierów, konstruktorów i planistów. Działający w mieście twórcy interesowali się koncepcjami innych modernistów w Europie i - przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, co nie oznaczało ich bezrefleksyjnego naśladownictwa.

Przedwojenny Lwów inspirował i zajmował istotne miejsce na mapie nie tylko II Rzeczypospolitej, ale także całej "Nowej Europy". Zrealizowano tu wiele wybitnych dzieł modernizmu, które wyznaczały nowe kierunki rozwoju miasta. Architektoniczna nowoczesność stała się częścią lwowskiego genius loci, dawała nowy impuls i co najważniejsze, nie była skierowana przeciw tradycji miasta o wielowiekowej i wielonarodowej historii.

Lwowska noc to panorama wydarzeń okupacyjnych we Lwowie i okolicach ukazana w niezwykle poruszających obrazach, które były również udziałem najbliższej rodziny autora. Piękna, chwytająca za serce opowieść o miłości i poświeceniu w wielokulturowym środowisku Kresów.

To pierwsza na polskim rynku powieść o Lwowie, której akcja toczy się w latach 1939–1946, kiedy Lwów należał jeszcze do Polski. Przedstawia tragiczne dzieje rodziny polskiego nauczyciela z Kresów Wschodnich, Józefa Sztendera, jego żony Marii i ich dzieci, których życie burzy istniejący konflikt polsko-ukraiński podsycany przez bolszewików i hitlerowców. Dogadanie się Niemców z Sowietami umożliwiło Armii Czerwonej i oddziałom NKWD zajęcie miasta i od początku szykanowanie Polaków. Aresztowania i przesłuchiwania przez NKWD, rozstrzeliwania, wyrzucanie z mieszkań, wywózki na Syberię. Tego wszystkiego doświadcza główny bohater, jego rodzina, sąsiedzi i znajomi.

"O szarym Lwowie" to niezwykła opowieść o magicznym mieście. Franciszek Jaworski wydobył z historii swego miasta wyjątkowe a często zapomniane zdarzenia. Całości dopełniają dawne fotografie Lwowa - ulice, place, reprezentacyjne skwery i zwykłe zauki, pełne jego mieszkańców. Zatem czytajmy i patrzmy...

Pamiętnik Jadwigi Rutkowskiej (prowadzony od 30 czerwca 1914 r. do 27 czerwca 1919 r.) nie zawiera szczegółowych opisów ważnych wydarzeń politycznych, kampanii wojennych czy bitew. Są o nich liczne wzmianki, ale raczej stanowią tło do opisu rzeczy pozornie mniej ważnych. Dowiadujemy się z nich wiele o życiu codziennym Polaków w ówczesnej Galicji, o problemach z egzystencją rodzin polskich żołnierzy walczących o niepodległości ojczyzny. Ojciec i brat autorki pamiętnika byli żołnierzami Legionów Polskich. Jadwiga wraz z matką, przyzwyczajone do wysokiej stopy życiowej dzięki posadzie urzędniczej Bolesława Rutkowskiego, musiały w warunkach wojennych borykać się z wieloma kłopotami materialnymi, zwłaszcza po śmierci ojca w 1916 r. Walki polsko-ukraińskie we Lwowie w listopadzie 1918 r. także ukazane są przede wszystkim przez pryzmat życia codziennego, trudności ze zdobyciem pożywienia i wody, zagrożenia życia. Dla Jadwigi Rutkowskiej i jej matki ogromnym problemem były losy ich brata i syna Stanisława Bożywoja, którego wojenne losy zaprowadziły aż do 4 Dywizji Strzelców, tworzonej na Kubaniu, a dowodzonej przez Lucjana Żeligowskiego. Jadwiga Rutkowska, mimo że młoda wiekiem, znajduje się w wirze ówczesnych trudnych i tragicznych konfliktów narodowych. Spora część jej wspomnień to jednak opisy dylematów szkolnych, kontaktów z koleżankami, zabaw, fascynacji kinem, nauką i sztuką, małych i większych kłopotów. To również świadectwo ówczesnej mentalności, sposobu wychowywania i kształtowania dzieci. Warunki wojenne zmuszały jednak Jadwigę do zachowań nad wiek dojrzałych. W wieku 16 lat zaczęła udzielać korepetycji, co istotnie wspomagało budżet domowy. Skądinąd wiemy przecież, że w wieku lat 18 zgłosiła się do Wojska Polskiego, żeby pracować jako sanitariuszka na froncie polsko-bolszewickim w 1920 r.

Wspomnienia Jadwigi Rutkowskiej są ilustrowane licznymi, w większości nigdy niepublikowanymi fotografiami, m.in. z życia codziennego żołnierzy Leglonów Polskich i z walk polsko-ukraińskich w Galicji w 1919 r.

Lwów jako jedno z najważniejszych miast Austro-Węgier i II Rzeczpospolitej doczekał się wielu opracowań historycznych, a także szczegółowych rozpraw na temat niektórych instytucji miejskich związanych z gospodarką komunalną. Tyle szczęścia nie miały natomiast lwowskie tramwaje. Niniejsza publikacja jest pierwszą tak obszerną próbą uporządkowania historii tego środka transportu, który na stałe wpisał się w krajobraz miasta.

Publikacja zawiera bogaty opis różnych aspektów działalności lwowskich przewoźników tramwajowych – od spraw organizacyjnych poprzez zagadnienia eksploatacyjne, handlowe, techniczne i personalne. Autorzy zwracają uwagę na to, że tramwaje lwowskie zajmowały szczególne miejsce w życiu codziennym mieszkańców miasta, trafiły także na karty dzieł literackich. W książce znalazły się anegdoty, sentymentalne wspomnienia związane z tramwajami oraz liczne ilustracje i cytaty z unikatowych źródeł, które oddają atmosferę Lwowa schyłku XIX wieku i pierwszej połowy XX wieku.

Książka podejmuje temat walki o Lwów w latach 1918–1919, kiedy miasto usiłowali przejąć Ukraińcy, którym Austria przyobiecała utworzenie Państwa Ukraińskiego ze stolicą we Lwowie. Autorką jest Rosa Bailly – „wielka Francuzka o polskim sercu”, kochająca naród polski i zaangażowana w pomoc Polakom od 1916 r. Książka przedstawia powstanie miasta i jego historię poprzez wieki, podkreśla jego uparte i niezmienne ciążenie ku polskości. Zadziwia i zachwyca dokładność i wierność prawdzie historycznej, a także żywe, niekiedy z humorem, malowanie nastrojów „ulicy”, na której kotłowały się różne żywioły ludzkie. Opisywane wydarzenia bogato dokumentuje materiał ilustracyjny (ok. 120 fotografii).

Książkę poświęcono głębokim i radykalnym przemianom, które miały miejsce na terenie obwodu lwowskiego w okresie powojennym na drodze procesu wszechobecnej sowietyzacji

Dążąc do ponownej aneksji terenów podbitych we wrześniu 1939 roku, państwo sowieckie zmusiło większość ludności polskiej do opuszczenia obwodu i osiedlenia się w centralnej i zachodniej Polsce oraz osiedliło w obwodzie własnych komunistycznych urzędników, zdemobilizowanych żołnierzy i ludność ukraińską deportowaną z powojennej Polski...

Jeszcze 100 lat temu na lwowskich ulicach rozbrzmiewały polskie głosy. Dziś w mieście kojarzącym się z ostoją polskości jesteśmy tylko turystami.

Ta książka nie opowie o idealnym polskim mieście. To nie będzie sentymentalna wycieczka po wyidealizowanych lwowskich ulicach. To będzie podróż, podczas której poznamy prawdziwe oblicze miasta. Wybitnych naukowców zachwycających cały świat. Uzdolnionych pisarzy i artystów. Dzielnych lekarzy ratujących życie polskich profesorów w czasie II wojny światowej. Usłyszymy też o najczarniejszych momentach historii tego miasta. Bratobójczych walkach między Polakami a Ukraińcami, w których ginęli młodzi polscy patrioci. O pogromach Żydów, którzy nie chcieli stanąć po żadnej ze stron.

To książka o mieście, które bezpowrotnie zniknęło.

O ludziach je tworzących i o wydarzeniach, których było świadkiem. O utracie swojej małej ojczyzny. I tych, którzy zajęli ich miejsce. Komuniści nie chcieli o tym mówić, a Polacy powoli o tym zapominają. Historia polskiego Lwowa, który musi odnaleźć się w nowej, ukraińskiej już, rzeczywistości.

Jechać do Lwowa… Czyli dokąd? Do serca, do centrum Polski. Nie tego geopolitycznego, znanego ze współczesnych, czyli wykreślonych w Jałcie map, ale do źródła centrum polskiej tożsamości, historii i kultury. Nie ma już polskiego Lwowa w naszych granicach państwa, ale pozostaje w zbiorowej pamięci narodu.

Wyruszmy razem w nieoczywistą podróży pełną zaskakujących spotkań, polskich piosenek i wierszy, zapomnianych miejsc i tych zupełnie nowych, czekających na odkrycie.

Opowieść o mieście, którym liczne rzesze Polaków są zauroczone. Lwów po wielkim wojennym dramacie decyzjami wielkich architektów świata znalazł się poza granicami Rzeczypospolitej. Nie zatarło to jednak prawdy i faktu, że Lwi Gród jest kolebką polskiej kultury, współtwórcą obyczajowości i świadkiem najważniejszych wydarzeń w naszych dziejach. I o tym właśnie gawędy zawarte w tej książę traktują.