Acta Medicorum Polonorum R. 6/2016 - Zeszyt 1 - Anita Magowska (Redaktor Naczelny)

Tematem dominującym w pierwszym numerze „Acta Medicorum Polonorum” są wojny

widziane z perspektywy lekarzy i wywierające, zwykle nieodwracalnie tragiczny, wpływ na

ich życie.

Każda z opisywanych w niniejszym numerze wojen była inna. I wojna światowa miała

charakter pozycyjny, stąd zapiski lekarza polowego armii niemieckiej, Władysława

Magowskiego, są wyciszone, niekiedy sprawiają wrażenie relacji z podróży. Podczas wojny

bolszewickiej prowadził on równie powściągliwy dziennik, dostarczający cennej wiedzy o

pociągu sanitarnym Uniwersytetu Poznańskiego, jaki w lipcu i sierpniu 1920 r. kursował w

okolicach walk toczonych z rosyjskim najeźdźcą, w ramach przyjętej przez Józefa

Piłsudskiego śmiałej koncepcji wojny zaczepno-obronnej.

Zupełnie inny charakter mają wojenne wspomnienia Stanisława Waliszewskiego, ale też i

najazd hitlerowski na Polskę we wrześniu 1939 r., oparty na doktrynie wojny błyskawicznej

(Blitzkrieg), miał wyjątkowo dramatyczny przebieg. Uczestnikami wojen byli też prawie

wszyscy lekarze opisani w niniejszym numerze, któy zostali przymusowo

wcieleni do armii pruskiej lub austriackiej i służyli jako lekarze polowi w I wojnie światowej.

Po jej zakończeniu dwaj pierwsi dołączyli do oddziałów powstańców wielkopolskich, za co

po wybuchu II wojny światowej zostali rozstrzelani przez Niemców. W kwietniu 1940 r.

Dramatyczne losy jednostek sumują się w obraz trudnych doświadczeń pokoleniowych

lekarzy urodzonych w końcu XIX i na początku XX w.

Zamieszczona na okładce fotografia przedstawia uroczyste odsłonięcie pomnika Józefa Dietla (1804-1878) w 1938 r. w Krakowie, unaoczniając, że pamięć po tym znakomitym klinicyście trwała jeszcze dziesiątki lat po jego śmierci. Życie i osiągnięcia Józefa Dietla fascynują nadal. Na łamach czasopism polsko-, niemiecko- i anglojęzycznych oraz w Internecie nadal ukazują się artykuły poświęcone Dietlowi, chociaż nie zawsze eksponujące jego polskość. W niektórych obcojęzycznych edycjach Wikipedii nawet zamieszczono informacje, że Dietl był Austriakiem, co wynika zapewne z faktu, że szereg lat pracował w Wiedniu, a najważniejsze jego prace naukowe zostały opublikowane w języku niemieckim. Z tej perspektywy zauważalny jest brak polskich przekładów niektórych ważnych prac Dietla, opublikowanych w języku niemieckim. Z tych względów w tym numerze „Acta Medicorum Polonorum” zamieszczony jest przekład artykułu znanego jako manifest nowej szkoły wiedeńskiej, czyli „Praktische Wahrnehmungen…”, napisanego przez ponad czterdziestoletniego Dietla, a więc doświadczonego lekarza dobrze znającego granice medycyny. Szczepan Cofta opatrzył „Praktyczne wskazania…” komentarzem współczesnego lekarza-humanisty...

Czasopismo recenzowane o charakterze naukowym, poświęcone historii medycyny i jej społecznemu kontekstowi.

Patronat: Polskie Towarzystwo Lekarskie

Współpraca: Wielkopolska Okręgowa Izba Lekarska

Compendium medicum auctum to iest: krotkie zebranie i opisanie chorob ich rożności, przyczyn, znakow, sposobow do leczenia także rożnych sposobow robienia Wodek, Oleykow, Julepow, Syrupow, Konfitur, Maści, Plastrow, i rożnych osobliwych rzeczy, na siedem traktatow rozdzielone, i teraz przez tegoż Autora z errorow drukarskich wyczyszczone. Z przydatkiem osobliwych Chorob, tak Męskich, iako i Białogłowskich, i Dziecinnych. Dla większey wygody ludzkiey przedrukowane.

Reprint oryginału z 1798 roku. Dzieło to nieznanego autora jest przypisywane Apolinaremu Wieczorkowiczowi (1661-1728) jako jedna z czterech prac, które opublikował anonimowo. Wieczorkowicz dokonał wyboru i przysposobił do druku wiedzę 20 wybitnych eskulapów europejskich, których nazwiska wypisane są zaraz za stroną tytułową. Na końcu książki znajduje się indeks rzeczowy, bardzo pomocny przy korzystaniu z dzieła naukowego. Sam Apolinary Wieczorkowicz w 1680 r. wstąpił do zakonu franciszkańskiego, choć nie przyjął nigdy święceń kapłańskich. Działał w licznych klasztorach w ówczesnej Polsce oraz na Górnym Śląsku jako brat zakonny.

Początków medycznych specjalności można się doszukiwać w odległych cywilizacjach i epokach. Już w starożytnym Egipcie około 2500 lat p.n.e. funkcjonowali lekarze związani ze służbą sakralną, zajmujący się chorobami określonych organów czy części ciała. W czasach nowożytnych bywało podobnie.

Dopiero jednak u schyłku XVIII w. rozwój wiedzy, jej szybki transfer za pośrednictwem publikacji, w tym prasy, kontakty zawodowe tudzież wyjazdy zagraniczne na początku XIX w. sprzyjały kształtowaniu się specjalności lekarskich.

Niezwykłą rolę odegrał postęp techniczny, a zwłaszcza wynalazki przyspieszające poznanie przyczyn choroby i zwiększające skuteczność terapii.

Jednymi z pierwszych specjalności, które rozwijały się na przełomie XIX i XX w., były chirurgia, położnictwo, ale także oftalmologia zajmująca się chorobami oka.

Publikacja powstała we współpracy z Instytutem Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk i Śląskim Uniwersytetem Medycznym.

Medycy pogranicza II Rzeczypospolitej nie byli przedmiotem szerszych badań. Nie interesowano się zarówno stanem liczbowym zatrudnianych na obrzeżach ziem polskich: lekarzy, aptekarzy czy pielęgniarek, jak i warunkami ich pracy czy możliwościami zawodowego rozwoju.

Pozostają oni często, jak się wydaje, w niemej liczbie zamieszkałych czy osiedlonych tam w latach 20. czy 30. XX w. mieszkańców. Najczęściej są to już dziś osoby zapomniane czy nieznane kolejnym pokoleniom żyjącym na tych terenach, ale już w innych krajach z racji zmiany granic, jakie nastąpiły w wyniku II wojny światowej.

Myśląc o tych terenach, uwzględniamy w naszych badaniach Kresy Wschodnie, ale i zachodnie czy południowe krańce ziem polskich z lat 1918-1939. Ponadto tereny scalane, porozbiorowe, jako że obserwowane tam przekształcenia organizacyjne, prawne i mentalne warte są naszym zdaniem uwagi. W poszukiwaniach nasi Autorzy dotarli też do Wolnego Miasta Gdańska, ponieważ i tam polscy medycy praktykowali, podobnie jak do odległego od Polski Harbinowa i tamtejszej lekarskiej diaspory.

Większość zawartych w naszej publikacji opracowań dotyczy przedstawicieli już wymienionej grupy medyków, ale i ich podopiecznych, jak i schorzeń nękających tamtejszych mieszkańców. Ponadto część z nich jest próbą przedstawienia sposobów diagnozowania, prowadzonej terapii. Często specyficznej, a nieraz tylko „takiej” możliwej czy dostępnej. Zwłaszcza realizowanej wśród różnych grup mniejszości narodowych, w tym żydowskiej. Starano się także ukazać wszelakie uwarunkowania wynikające z rzeczywistości tamtego okresu, niejednokrotnie pokazując trudności praktyki lekarskiej: braki kadrowe oraz działania różnej „konkurencji” medycznej.

Czasopismo poświęcone historii medycyny i jej społecznemu kontekstowi. Wydawane dwa razy w roku.