Kresowa Atlantyda. Historia i mitologia miast kresowych. Tom 8 - Stanisław Nicieja

Pierwszy tom opowieści o 200 miastach i miasteczkach kresowych. W książce zamieszczono 275 fotografii, które cudem przetrwały częstokroć zagładę ich pierwszych właścicieli, a indeks zawiera ponad 1300 nazwisk. Walorem tej książki jest to, co wyróżnia twórczość prof. Stanisława Nicieji - piękny literacki język, erudycja i potoczysta, sugestywna narracja dodatkowo okraszona bogatą ikonografią. Ostatni rozdział to epitafium dla Adama Hanuszkiewicza – lwowianina, genialnego aktora i reżysera.

Opowiada Niciela, a umie to robić barwnie, o zapomnianym dzieciństwie, o spuściźnie materialnej i duchowej. O miejscach i ludziach. O postaciach znanych z z historii i literatury, i tych pamiętanych już tylko przez najbliższych. Pisarz historyk ożywia twarze z pożółkłych fotografii, przywraca im niekiedy imiona, odtwarza - przy pomocy ostatnich świadków historii - skomplikowane, czasem prawie powieściowe historie życia. Umiejętnie opowiedzianą anegdotą zmienia nastrój. 

Tym razem Autor przedstawia historię i przeplecione anegdotami dzieje rodzin: Sambora - miasta ogrodów i wielkiej historii, bo pochodziła stamtąd Polka, która została carycą Rosji: Rudek - gdzie znajduje się mauzoleum Fredrów; Nadwórnej - miasta, które było bramą do Gorganów, mekki turystów; Bitkowa - gdzie odkryto wielkie złoża ropy naftowej i gdzie rodziły się fortuny; Rafajłowej - słynnej z walk II Brygady Legionów Polskich i Delatyna - słynnego kurortu z życiodajnymi wodami solankowymi.

W IX tomie "Kresowej Atlantydy" autor wyprawia się w trzech kierunkach. Pierwszy - na słoneczne, gorące Pokucie, drugi kierunek to wschodnie Podole, trzeci to Wołyń.

Tom zawiera 230 zupełnie unikatowych fotografii z precyzyjnymi opisami, kto na nich się znajduje, a rytm narracji wzbogaca licznymi anegdotami.

Rodzinne drogi to książka o charakterze popularno-naukowym. Jest rezultatem wieloletnich poszukiwań, kwerend i badań autora z zakresu historii życia Polaków, głównie ziemiaństwa, na Żmudzi. Badania te zostały wsparte nowoczesnymi aplikacjami internetowymi i wynikami badań genetycznych DNA. Autor ciekawie opisał pięciusetletnie dzieje pobytu na Żmudzi nie tylko swej rodziny, lecz także wielu innych osób: krewnych, powinowatych i przyjaciół, które mocno wrosły w polską i litewską ziemię.

Autor, przedstawiając losy swej rodziny, krewnych i osób zaprzyjaźnionych, nakreślił towarzyszącą im sytuację polityczną, gospodarczo-ekonomiczną, społeczną i kulturalno-oświatową. Pozwala to lepiej zrozumieć decyzje podejmowane przez opisywane rody na przestrzeni ostatnich wieków, a także determinację Polaków, by przetrwać na Żmudzi i w Cesarstwie Rosyjskim oraz by po II wojnie światowej jako wygnańcy zaadoptować się do nowej rzeczywistości Polsce.

Wartościowym elementem książki jest zawarty w niej materiał ikonograficzny. Obszerny zbiór fotografii o unikalnym charakterze został zebrany przez autora w okresie kilkudziesięciu lat i pochodzi z krajowych oraz zagranicznych zbiorów prywatnych. Fotografie te wraz z barwnymi opisami stanowią równoległą do tekstu narrację, uatrakcyjniając odbiór książki.

Oto zapis historii tych trzech niezwykłych miast tak bardzo różniących się od siebie, a mimo to stanowiących jeden organizm, w sumie liczący około 100 tysięcy mieszkańców. Głównym spoiwem byli ludzie, którzy dzięki swej pracowitości, przedsiębiorczości, talentom i fantazji stworzyli frapujący konglomerat inkrustowany biografiami i dziełami wybitnych artystów, pisarzy, poetów, malarzy, ale też inżynierów-nafciarzy.

W książce tej nie mniej ważne od tekstu są ilustracje wydobyte z zakamarków rzadko odwiedzanych strychów lub nieczęsto otwieranych szuflad. Cudem przetrwały gehennę i częstokroć zagładę ich pierwszych właścicieli. Pierwsze wydanie tej książki w 2009 roku wyprzedzało i zapowiadało cykl książek o historii i mitologii 200 miast kresowych, które Polska utraciła w 1945 roku. W cyklu tym, noszącym tytuł "Kresowa Atlantyda", ukazało się już 10 tomów, entuzjastycznie przyjętych przez czytelników.

Dzięki cyklowi Kresowa Atlantyda udało się już ocalić od zapomnienia kilka tysięcy ludzi różnych zawodów, kompetencji i talentów, różnego znaczenia i miejsca w narodowych dziejach - tych, którzy tworzyli nieistniejący już świat kresowych sztetli, ukraińskich i białoruskich siół, ormiańskich skupisk oraz polskich miasteczek i przysiółków, dworów i pałaców. Głównym miastem XI tomu Kresowej Atlantydy jest stolica Polesia - Pińsk i wsie rozłożone w międzyrzeczu zasilanym wodami Piny, Prypeci czy Horynia. Wiele uwagi autor poświęca dworom i pałacom, które były własnością znanych polskich rodów: Kieniewiczów (Dereszewicze), Skirmuntów (Mołodów i Porzecze), Wysłouchów (Perkowicze) oraz Steckich (Międzyrzecz Korecki).

W tomie znajdziemy ponad 200 zdjęć, a indeks zawiera około 1000 nazwisk.

Buczacz, niewielkie kresowe miasteczko, dziś należy do Ukrainy. Założyli je Polacy, a obok nich mieszkali tu Żydzi i Rusini. Wybitny historyk Omer Bartov z imponującą precyzją i z dystansem analizuje kształtowanie się relacji pomiędzy nimi, odtwarza codzienność, opisuje, jak przez kilka stuleci, pomimo różnic religijnych i etnicznych, tworząc odrębne opowieści o przeszłości, inaczej rozumiejąc teraźniejszość i całkowicie odmiennie planując przyszłość, żyli obok siebie polscy, ukraińscy i żydowscy mieszkańcy. I zadaje pytanie: jak doszło do ludobójstwa?

XVI tom Kresowej Atlantydy, przedstawia historię czterech niedużych miejscowości: Bolechowa – miasta leśników, tartaków i drwali: Świrza – gdzie była rezydencja rodowa znanych polskich rodów Krzeczunowiczów i Komorowskich; oraz Wełdzirza i Chocina – dziś zapomnianych, a niegdyś tętniących życiem. To stamtąd wywodzą się m.in. Bolesław Wieniawa-Długoszowski – pierwszy ułan Rzeczypospolitej, kolorowy ptak epoki i tragiczny samobójca; Mieczysław Kozar-Słobódzki – twórca legendarnych pieśni legionowych, m.in. „Rozkwitały pąki białych róż”; Irena Komorowska – malarka, żona dowódcy Armii Krajowej; Marcella Sembrich-Kochańska – największa polska diwa operowa, gwiazda Metropolitan Opera; i Kazimiera Alberti – pisarka, przyjaciółka Witkacego.

To o nich i o dziesiątkach innych osób prof. Stanisław Nicieja snuje barwną opowieść, ozdobioną unikatowymi fotografiami. Ukazuje też, jak polscy leśnicy bronili pięknych lasów bezlitośnie eksploatowanych przez austriackich zaborców.

Całość dopełnia ponad 200 unikatowych zdjęć i indeks liczący ok. 1000 nazwisk.

Pamiętnik najbliższej przyjaciółki Marii Rodziewiczówny zdeponowany w Bibliotece Jagiellońskiej, a spisany z nadzieją, że kiedyś będzie mógł dotrzeć do rąk czytelników autorki. Wspomnienia spisane w niniejszej książce to zapis przepięknej przyjaźni, czy wręcz miłości dwóch niezwykłych kobiet, ale też zapis życia w wyjątkowych czasach i w wyjątkowych miejscach, które tak bardzo obie ukochały – Warszawie i Kresach.

Tom XX Kresowej Atlantydy to historia trzech miast. Pierwsze z nich to Równe najliczniejsze miasto polskiego Wołynia, miasto Targów Wołyńskich, ale przede wszystkim to jego mieszkańcy i działacze, którym marzył się nowoczesny, amerykański rozmach w budownictwie, to świetni pisarze i poeci, jak Amos Oz, Zuzanna Ginczanka, Jan Śpiewak, Czesław Janczarski czy Stefan Szajdak. Drugie miasto to Janowa Dolina, zwana wołyńską Gdynią nowoczesne, wzorcowe miasteczko robotnicze przy słynnej kopalni bazaltu, i mieszkający tam marzyciele, którzy chcieli budować pierwsze polskie autostrady. I wreszcie Korzec stolica polskiego fajansu i porcelany, gdzie powstawały dzieła zdobiące obecnie światowe muzea.