Kołyma. Polacy w sowieckich łagrach. Bez komentarza. Wspomnienia i dokumenty - praca zbiorowa

Leon Łoś, pseudonim „Agrest” lub „Leon Agrest”, urodził się w 1915 roku w Warszawie. Był absolwentem Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Lata 1939–1944 spędził na Białostocczyźnie, gdzie z oddaniem walczył w szeregach Armii Krajowej.

W 1944 roku (27 października) został aresztowany przez sowiecki kontrwywiad wojskowy SMIERSZ. Do Polski wrócił po ponad dwunastu latach – na Boże Narodzenie 1956 roku.

Początkowo internowany jako żołnierz AK, następnie w roku 1947, po brawurowej ucieczce z obozu internowania w Borowiczach i dotarciu do Polski, został ponownie aresztowany przez żołnierzy polskich Wojsk Ochrony Pogranicza i przekazany Sowietom. Kolejne lata przeżył w rożnych obozach jako więzień GUŁAG-u. Opisuje ten okres w swoich niezwykle szczegółowych i barwnych wspomnieniach.

Między parafią a łagrem to tom wspomnień ks. Józefa Kuczyńskiego (1904-1982), kapłana diecezji łuckiej, duszpasterza katolików na Ukrainie i w Kazachstanie.

W swojej książce ks. Józef Kuczyński opisuje osobiste, często dramatyczne wspomnienia obejmujące okres wojny, podróże misyjne po Ukrainie, działalność duszpasterską w Kazachstanie, aresztowania, śledztwa i pobyty w łagrach oraz pracę w parafiach Podola.

Jest świadectwem heroicznej walki o utrzymanie wśród wiernych na Wschodzie przynależności do Kościoła oraz więzów z polskością.

Trudno oderwać się od lektury tych wspomnień przywołujących pobyt Autora w sowieckich łagrach. Ksiądz Hermanowicz w latach 1948-1955 na własnej skórze doświadczył dobrodziejstw tego "raju" na ziemi. Autor w swej pełnej humoru gawędzie, może czasem gorzkiej jak piołun, stara się ukazać jasną stronę obozowego życia. Mówi więc o ludziach, ich słabościach i nadziei, która pozwalała w tym piekle na ziemi po prostu przetrwać.

10 lutego 1940 r. Mieczysława Malawska jako ośmioletnie dziecko została wraz z matką i możliwym do uniesienia dobytkiem aresztowana i przetransportowana ze wsi Sarańczuki w powiecie tarnopolskim na stację kolejową w Potutorach. Stąd bydlęcymi wagonami wypełnionymi kobietami dziećmi i starcami trafiły w głąb Syberii do permskiej obłasti do posiołku Janczer. Tak rozpoczęła się trwająca 6 lat zesłańcza odyseja matki i córki opisana w książce w niezwykle żywych obrazach pamięci.

Tę niezwykłą historię napisało życie. Jej główną bohaterką jest młoda kobieta, Władysława Pawłowska, która wiosną 1940 r., w czasie tzw. drugiej deportacji została wywieziona z Brodów do Liniejewki w północnym Kazachstanie. To także historia jej męża, oficera Jana Pawłowskiego, zamordowanego w Katyniu w kwietniu 1940 r. Występuje tu jeszcze jeden bohater, mały Jędruś, do którego tęsknota i miłość, skłoniła Władysławę do bohaterskiej ucieczki z Sybiru. To myśl o nim i wiara w Bożą Opatrzność pozwoliła jej przetrwać zesłanie, sowieckie więzienie, głód, upodlenie i zaprowadziła z powrotem na rodzimą ziemię.

Abba Ojcze! Przemyślenia sybiraka i tułacza to książka wyjątkowa. Autor - o. Łucjan Królikowski, franciszkanin - dzieli się w niej bowiem nie tylko swoją historią, ale i wiarą, która prowadzi do Boga, Ojca niebieskiego.

Do napisania tej książki sprowokowała go obecna sytuacja cywilizacji zachodniej, w której dostrzega powrót do pogaństwa. Sam będąc wojskowym, za wzór do naśladowania stawia swoich rodaków, wielkich duchowych rycerzy świętych polskich: Maksymiliana Kolbego, Jerzego Popiełuszkę, Faustynę Kowalską i Jana Pawła II, którzy uwierzyli w słowa wypowiedziane przez Jezusa: Odwagi! Jam zwyciężył świat. Tym właśnie jest ta książka świadectwem odwagi w życiu z Bogiem, naszym Ojcem, który zostawił nam Modlitwę Pańską niczym ponadczasową mapę. Trzymając się jej, nie zbłądzimy, tak jak przez wiele lat tułaczego życia nie zbłądził Autor, ani wielu innych, których historie przywołuje w niniejszej książce.

Książka składa się z relacji Polaków, którzy opisują swoją drogę do Kazachstanu, straszliwe warunki na zesłaniu, w obozach koncentracyjnych oraz niełatwą drogę do Armii Andersa. Sprawozdania naocznych świadków namacalnie ilustrują nam dramatyczny los tych, którym ostatecznie udało się wyrwać z sowieckiego piekła.

Wstrząsający dokument będący świadectwem blisko siedemdziesięciu lat życia polskiej rodziny – od lat dwudziestych do dziewięćdziesiątych XX wieku – na Ukrainie i w Kazachstanie. Bieda i głód, wywózka, zakładanie pierwszych osiedli w kompletnej pustce stepów, zmaganie się z codziennym życiem w warunkach sowieckiej kołchozowej rzeczywistości – a jednocześnie intuicyjne przylgnięcie do wiary katolickiej i języka polskich przodków, wierność przekazywanym potajemnie obrzędom, przepisywanym odręcznie tekstom pieśni i nabożeństw.Książka opowiada o trwaniu, sile i odwadze. Ma moc i wiarygodność świadectwa jednostkowego, chociaż jednocześnie mówi o doświadczeniu tysięcy Polaków. Tylko niewielu z nich udało się – tak jak autorce tych wspomnień – wrócić do Ojczyzny.Książka jest kolejną pozycją w naszej serii Rozrachunek Polaków z przeszłością i ukazuje się w 70. rocznicę pierwszych deportacji żyjącej na Ukrainie ludności polskiej do Kazachstanu.

Książka jest autobiografią autorki przedstawiającą jej życie obfitujące w dramatyczne wydarzenia. Sielankowe dzieciństwo trzylatki na przedwojennym Podolu zostaje przerwane wraz z wybuchem wojny. Najpierw rodzinny majątek opuścił zagrożony aresztowaniem ojciec, później nastąpiła ucieczka z matką i bratem do Lwowa do rodziny matki, a niedługo potem wywózka całej rodziny do Kazachstanu, gdzie umarł dziadek autorki.

Z ZSRR udaje się im wydostać wraz z Armią Andersa i trafiają do Afryki, do Ugandy, gdzie brat autorki ciężko choruje na malarię. Dzięki pomocy polskiej delegatury oraz znajomości języków obcych (francuskiego i angielskiego) matce udaje się załatwić pracę i wyjazd do Kenii zapewniającej zdrowszy klimat. Tam w angielskich szkołach, w tropikalnym klimacie autorka zaznaje wytchnienia po piekle zesłania.

W 1946 r. autorka wraz z rodziną wraca do Polski. Tam następuje zderzenie z brutalną rzeczywistością PRL-u. W 1950 r. UB aresztuje ojca i wiąże się to z zasądzonym przepadkiem mienia, co prowadzi do bardzo trudnej sytuacji życiowej całej rodziny. Również po wyjściu ojca z więzienia po 4 latach nie jest łatwo, ponieważ dalej znajduje się on pod lupą SB.

Autorce mimo trudności czynionych przez władze udaje się skończyć studia geologiczne i zacząć pracę w firmie mającej kontakty zagraniczne. Jednak po pewnym czasie sama staje się obiektem zainteresowania SB, a w końcu zaczyna jej również grozić prześladowanie ze strony SB. Wtedy wraz z 3-letnim synem decyduje się na desperacką ucieczkę do USA, do których w dramatycznych okolicznościach udaje jej się dotrzeć. Jednak SB nie przestaje się nią interesować i kiedy w stanie wojennym po raz pierwszy po wyjeździe do Stanów Zjednoczonych przyjeżdża do Polski esbecy opracowują plan jej rozpracowania.

Dzięki swojej pracowitości i wytrwałości udało jej się w USA zrobić karierę w banku i na giełdzie. Obecnie jest na emeryturze.

Okres obejmujący lata 1936-1990 miał swoją specyfikę. Był to czas nasilonej walki władzy sowieckiej nie tylko z Kościołem, ale przede wszystkim z religią. Rozwinięta działalność antyreligijna i ateistyczna za cel stawała sobie stworzenie nowego człowieka - człowieka sowieckiego.

OPOWIADANIA KOŁYMSKIE to zbiór krótkich opowiadań, szkiców, wspomnień Warłama Szałamowa przedstawiający różne aspekty życia w sowieckich łagrach. Autor, który sam spędził kilkanaście lat jako ich więzień, posługuje się lapidarnym, oszczędnym stylem, beznamiętnie opowiada o życiu toczącym się w obozach. Pokazuje zmiany, do jakich dochodzi w psychice człowieka pod wpływem tak surowych, nieludzkich warunków -zwyrodnienie oprawców, degrengoladę moralną i degenerację psychiczną więźniów. Nie dokonuje oceny, przedstawia jedynie fakty. Oszczędna relacja Szałamowa jest jednym z najbardziej dramatycznych, szokujących zapisów o życiu w łagrach, o poniżeniach i cierpieniu człowieka, na jakie naraziły go XX-wieczne totalitaryzmy.