Zapisy Terroru. Tom 9. Represje sowieckie na Kresach 1939-1941 - praca zbiorowa

Druga połowa lat trzydziestych XX w. w Związku Sowieckim to okres, kiedy reżim sowiecki przeprowadził szereg antypolskich akcji.

W latach 1935–1936 miały miejsce deportacje ludności polskiej, zamieszkałej na Ukrainie i Białorusi, z graniczących z Polską obwodów, na wschód Ukrainy lub w głąb ZSRS – do Kazachstanu albo Syberię. Kulminacją antypolskiej polityki była operacja polska (antypolska) NKWD z lat 1937–1938, w wyniku której represjonowano ponad 144 tys. osób, z czego 111 tys. zostało rozstrzelanych.

Zebrane dokumenty dają odpowiedź na pytanie jaką wiedzę polska służba dyplomatyczno-konsularna i wywiad wojskowy miały w sprawie sytuacji mniejszości polskiej w okresie bezprecedensowych represji reżimu z lat 1935–1938; jaki był stosunek rządu RP do Polaków w ZSRS; jak zachowywali się przedstawiciele Drugiej Rzeczypospolitej na terenie sowieckim w obliczu prześladowania Polaków; jak Polacy w ZSRS postrzegali stosunek do nich ze strony Warszawy.

Książka zawiera dwanaście relacji osób deportowanych na Syberię z powiatu Bielsk Podlaski w latach 1940-1941. Ukazują one losy przedstawicieli wszystkich przedwojennych warstw społecznych dotkniętych represjami - ziemian, leśników, policjantów, kupców żydowskich, nauczycieli, rzemieślników, zamożnych i biednych chłopów. Katolików, prawosławnych, wyznawców religii mojżeszowej. Mikrohistoria tego regionu służy jako studium przypadku pokazujące losy obywateli II RP pod okupacją sowiecką.

Jak zapewnić nowopowstałemu bolszewickiemu państwu okres oddechu dla ustabilizowania sytuacji wewnętrznej?

Można rozpocząć globalną akcję dezinformacyjną, by wprowadzić w błąd rządy i koncerny mediowe świata. Można też umiejętnie posłużyć się decepcją. Decepcję od dezinformacji różni skala informacyjnego wpływu – odbiorca jest starannie wyselekcjonowany, a nie masowy: otoczenie wysoko sytuowanych agentów wpływu, „pożyteczni idioci”, naukowcy, ludzie kultury, pojedynczy przedstawiciele mediów, wschodzący ludzie władzy. Sowieci powoli opanowywali systemy informacyjne innych państw, które z wolna zaczęły przyjmować punkt widzenia inicjatorów wielkiego oszustwa.

Marek Świerczek udowadnia, że słynna operacja Trust była tylko jedną z wielu akcji skutecznie mamiących państwa demokratyczne.

Tymczasem wrzesień 1939 roku rozpoczął dramat nie tylko jeńców, lecz także ich bliskich. Przeżycie okupacji było wielkim wyzwaniem zwłaszcza dla tych rodzin, w których przed wojną kobiety poświęcały się prowadzeniu domu. Autorka postanowiła przyjrzeć się trudnym losom tych rodzin w latach II wojny światowej: warunkom, w jakich przyszło im żyć, ciężarom okupacyjnej codzienności i represjom, a także obieranym przez nie strategiom przetrwania. Stara się także odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób pokrewieństwo z zamordowanym oficerem lub funkcjonariuszem wpływało na wojenne losy. Ważnym wątkiem książki jest porównanie sytuacji krewnych ofiar katyńskich pod obiema okupacjami - niemiecką i sowiecką. Historie tych rodzin - rozdzielonych przez wojnę, poddanych prześladowaniom, próbujących przetrwać - są niezwykle poruszające. Autorka postanowiła oddać głos samym bohaterom, dlatego głównym źródłem są tu relacje krewnych ofiar katyńskich. Dzięki podjętym szeroko badaniom udało się jej włączyć do obiegu historycznego także losy tych, których przeżycia dotychczas nie zostały opisane w publikacjach na temat sprawy katyńskiej.

Przez 45 lat komunizmu w Polsce bagatelizowano zbrodnie Ukraińców popełnione na narodzie polskim, ponieważ Polska była terytorium niesuwerennym, a jej polityka była podporządkowana Moskwie. W Polsce stosowano wówczas cenzurę, ograniczono swobodę wypowiedzi w mediach, dopuszczając się jednocześnie manipulacji.

Zacierano także prawdę o ludobójstwie Polaków przez Ukraińców. Niestety, w niepodległej Polsce wcale nie jest lepiej. Obowiązkiem Kresowian jest przeto dzisiaj ocalić od zapomnienia obraz tej ziemi oraz przekazać młodemu pokoleniu prawdę o historii Kresów. Zacznijmy głośno na cały świat pisać i mówić o zbrodni Ukraińców w czasie ostatniej wojny i po jej zakończeniu.

„GRU to najtajniejsza ze wszystkich sowieckich służb specjalnych. Autor prezentuje w sposób kompetentny, a zarazem barwny i niezwykle zajmujący historię GRU – sowieckiego wywiadu wojskowego od samego jego początku do końca lat osiemdziesiątych XX w. Możemy poznać nie tylko kulisy prowadzonych na całym świecie operacji GRU, m.in. przedstawionego brawurowo i obszernie przez autora polowania na technologie, lecz przede wszystkim sposoby działania, całą kuchnię wywiadowczą, jej rozmach i perfidię, armię szpiegów i agentów, oficerów i dyplomatów, zaprzęgniętych w walkę komunizmu o dominację nad światem. Chociaż książka obejmuje czasy Rosji Sowieckiej i ZSRR, to historia GRU nie kończy się z upadkiem sowieckiego imperium, lecz trwa nadal pod nieco zmienioną nazwą, zachowując wypracowane przez dziesięciolecia cele, metody i środki działania”.

Książka niezwykle aktualna, opierająca się na dokumentach z rosyjskich archiwów, zadaje kłam najnowszej propagandzie historycznej Putina, która powiela stalinowskie fałszerstwa, a której ostrze skierowane jest głównie przeciwko Polsce.

Pokazuje historię przygotowań sowieckich do wojny napastniczej, szczególnie intensywnych od przełomu roku 1929/30. Koncepcja wojenna którą rozwinął Michaił Tuchaczewski w styczniu 1930 przewidywała zmasowane użycie czołgów, samolotów oraz gazów bojowych. Głównym celem tego zmasowanego ataku miała być Polska, która w przekonaniu Stalina i jego towarzyszy była barierą w drodze na Zachód, do Niemiec, do serca Europy.

Dzięki analizie nowych i dotąd nieznanych dokumentów z archiwów moskiewskich, autor daje sugestywny obraz sowieckiej polityki zagranicznej tego okresu. Wynika z niej, jak od samych początków istnienia Rosji radzieckiej, jej kierownictwo padnięte było jedną myślą - podboju zachodniej Europy.

Znajdujemy w niej dowody na ofensywną i agresywną politykę Moskwy lat 20. i 30. Bogdan Musiał zebrał wstrząsające wypowiedzi czołowych polityków radzieckich jak Stalin, Tuchaczewski czy Mołotow oraz liczne źródła sowieckiej jednoznacznie wskazujące na ekspansjonistyczne ambicje ZSRR. Po jej lekturze nie ma wątpliwości, że pierwszą ofiarą nowej polityki sowieckiej miała być II RP.

W serii „Zapisy Terroru” publikowane są świadectwa konkretnych osób – ofiar i świadków dwóch totalitaryzmów. Kryją się w nich osobiste przeżycia tysięcy Polaków, ich rodzin i bliskich. Relacje zawarte w tomie dotyczą okresu od września 1939 do lipca 1944 r.

Z prezentowanych w tomie świadectw mieszkańców ziemi radomskiej, kieleckiej czy częstochowskiej wyłania się poruszający obraz przemocy: zagłady Żydów, eksterminacji polskich elit i inteligencji, pacyfikacji wsi, planu germanizacji i kolonizacji ziemi, walki z polskim podziemiem.

Relacje dotyczą m.in. warunków życia, niewolniczej pracy, stosowanych kar i metod egzekucji. Szczególny charakter mają zeznania członków Sonderkommanda, w ostatnim rozdziale ukazano działalność obozowego ruchu oporu.

Sztetl był w XVIII i XIX wieku domem dla dwóch trzecich Żydów w Europie Wschodniej, przez długi czas jednak pozostawał jednym z najbardziej zaniedbanych i niezrozumianych rozdziałów żydowskiej historii. Tym razem czytelnik otrzymuje pierwszą społeczną, gospodarczą i kulturową historię sztetlu i jego mieszkańców. Podważając powszechny stereotyp, ukazujący sztetl jako zapadłą wieś, nękaną biedą i pogromami, Yohanan Petrovsky-Shtern udowadnia, że w swoich najlepszych latach, od ostatniej dekady XVIII wieku do lat czterdziestych XIX wieku, sztetl był kwitnącą społecznością Żydów, prężną jak żadna inna w Europie.

Książka autorstwa Jakuba Maciejewskiego pt. Ludzie Czerwonego Mroku przedstawia tło Rewolucji Październikowej z 1917 r. i krwawy obraz czerwonego terroru. Dzieło wzbogacone o biografie postaci ruchu bolszewickiego i teoretyków komunizmu, przybliża Czytelnikowi wydarzenia z ówczesnego okresu. Znajdziemy w niej historię narodzin ideologii społecznych oraz opinię Kościoła na temat poszczególnych doktryn. Książka opisuje również triumfy Związku Sowieckiego oraz rewolucję Lenina. Warto dodać, że autor zamieścił też opis współczesnych organizacji, których idee są odzwierciedleniem marksizmu i leninizmu.

Zagładę Kresów przyniósł atak ze wschodu. W 1939 zaskoczone oddziały Wojska Polskiego, pozbawione naczelnego dowództwa, toczyły nierówną, skazaną na klęsję walkę. Z Sowietami bił się Korpus Ochrony Pogranicza. Broniły się Grodno, Wilno, Lwów... Niepolscy obywatele Rzeczypospolitej witali agresorów z radością. Niestety część polskich elit twórczych poszła na współpracę ze wschodnim okupantem. O tym wszystkim - i nie tylko - jest ta niezwykła książka, którą oddajemy w Państwa ręce.

Wielkie Księstwo Litewskie to nie tylko Litwa. Terytorium dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego rozciąga się na terenach dzisiejszej Litwy i Białorusi. Każde z tych Państw z dumą odnosi się do spuścizny największego organizmu politycznego Europy. Na ziemiach litewskich pozostały dawne stolice Księstwa; Wilno, Kowno i Troki, Białorusini remontują po swojemu siedziby dawnych rodów magnackich i przypominają, że najważniejsze dokumenty Wielkiego Księstwa zostały spisane nie w litewskim ale w ruskim języku.

Publikacja jest próbą wypełnienia białej plamy w rodzimej historiografii. Wykorzystano w niej dokumenty pochodzące z dwudziestu pięciu polskich i ukraińskich archiwów, w przeważającej mierze nieobecne dotąd w obiegu naukowym.