Opisanie Zabajkalskiej Krainy w Syberyi - Agaton Giller

Wybitny brytyjski historyk Daniel Beer zabiera czytelników w zapierającą dech w piersiach podróż przez czas liczony w pokoleniach i przestrzeń ciągnącą się od ogarniętych powstańczymi płomieniami ziem Polski po mroczne kopalnie dalekowschodniej kolonii karnej w Nerczyńsku. Opowiada o rewolucjonistach: rosyjskich dekabrystach, uczestnikach powstania listopadowego i styczniowego, a wreszcie o komunistach, którzy wyzwolili Syberię tylko po to, by przemienić ją w jeszcze bardziej śmiercionośne więzienie, gułag.

Na kartach Domu umarłych... Daniel Beer pokazuje, jak wielki był wpływ tego miejsca katorgi tysięcy na historię ludzkości. Dowodzi, że carska Syberia, jako więzienie powstańców i rewolucjonistów, ale także fabryka powstań i rewolucji, ukształtowała Rosję europejską, jej miejsce w świecie oraz bolszewicką przyszłość.

Pamiętnik szeregowego uczestnika powstania styczniowego zesłanego na Syberię. Droga jego tułaczej wędrówki, w której towarzyszyła mu dobrowolnie żona, wiodła od guberni jenisejskiej, przez gubernię irkucką, wieś Zamiatina koło Krasnojarska i Irkuck, gubernię penzeńską i Czembar, Czerniawce nad Wołgą, po kolejnej amnestii Smoleńsk, aż po powrót do Królestwa Polskiego i następnie w strony rodzinne. Pamiętnik nie jest – jak pisze Autorka opracowania – syntezą losów zesłańca, ale przedstawieniem zwyczajnego życia wpisanego w ten niezawiniony los, z którym przyszło mu się zmierzyć. Rękopis uznany za zaginiony, przechowywany w zbiorach wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, został po z górą stu latach opublikowany w tym tomie jako swego rodzaju „kronika codzienności zesłania”.

„Oto pamiętnik Damy. Zjawisko częste, ponieważ damy pisały i piszą pamiętniki zawsze, choć nie zawsze mają coś do powiedzenia. Ale ten pamiętnik jest wyjątkowy, bo jego Autorka to prawdziwa, dziewiętnastowieczna polska Dama, którą los rzucił w krainę Dzikich. Pisze dlatego, że inaczej nie zniosłaby tęsknoty za domem i dziećmi. Jej pamiętnik to reporterski zapis wydarzeń. Może wydać się zimny i oschły, ale to tylko pozory, za którymi skryły się burzliwe emocje i osobista tragedia”.

Książka składa się z czterech części.

Pierwsza dotyczy głównie ludzi oraz ich losów. W drugiej zaznaczono wybrane wątki XX-wiecznych zdarzeń. Większość prezentowanych materiałów to efekt międzynarodowej konferencji naukowej „Polacy w Irkucku w wiekach XIX i XX”, która odbyła się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w 2018 roku. Część trzecią stanowi album fotografii historycznych oraz współczesnych, przedstawiających panoramę Irkucka, zabytki oraz dawnych i współczesnych mieszkańców. Część czwarta zawiera program i fotokronikę konferencji.

Cztery tomy w jednym woluminie. Autor, Agaton Giller przedstawia w sposób obiektywny fakty z historii Polski drugiej połowy XIX w. W pierwszych dwóch tomach omawia i recenzuje wybrane tytuły znanych i mniej znanych pisarzy, wydane zaraz po powstaniu, nie szczędząc pochwał, ale też i nagan ich autorom. Kolejne dwa tomy to już szczegóły, ułożone w sposób chronologiczny, dotyczące sytuacji politycznej i gospodarczej Polski po powstaniu listopadowym, represje po kolejnych wybuchach patriotyzmu, wynaradawianie i zezwierzęcenie urzędników trzech zaborców, przyczyny, które doprowadziły do wybuchu postania styczniowego.