Fanatycy i inni. Opór Wielkopolan wobec władz komunistycznych w latach 1956-1970 - Elżbieta Wojcieszyk

Opracowanie przybliża społeczności, nie tylko polskiej, pewien wycinek historii walk niepodległościowych z jednym z najbardziej krwiożerczych systemów totalitarnych oraz sylwetki bojowników Powstania Poznańskiego, najbardziej dzielnych z dzielnych, co jest godnym uznania po ponad 50 latach, jakie upłynęły od tamtych historycznych wydarzeń.

Dyktaturze komunistów nad narodami Europy Środkowo-Wschodniej towarzyszyła walka we własnych szeregach. W Polsce spośród oficerów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego wyłoniono w październiku 1948 r. tajną grupę, której celem było demaskowanie rzekomych szpiegów zajmujących kierownicze stanowiska w partii i administracji państwowej. W kręgu oskarżonych i aresztowanych znaleźli się posłowie, członkowie rządu, oficerowie wojska, a także niedawny przywódca polskich komunistów Władysław Gomułka oraz jeden z jego najbliższych współpracowników, były wiceminister obrony narodowej Marian Spychalski. Obaj trafili do więzienia. Bezprawnie zamknięto na pięć lat w piwnicy podwarszawskiej willi komunizującego architekta Hermanna Fielda, obywatela amerykańskiego. Aresztowano też kilku Polaków – przedwojennych współpracowników sowieckiego wywiadu – którzy najpierw działali jako komunistyczne wtyczki w środowiskach inteligenckich II RP, a podczas II wojny światowej wniknęli do struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Wszyscy, którzy ich znali, znaleźli się w kręgu podejrzanych.

Książka „Rozstrzelani za uratowanie kobiety” przedstawia niezwykłe okoliczności jedynej po II wojnie potyczki między żołnierzami Wojska Polskiego i Armii Sowieckiej. Doszło do niej w 1947 roku w obronie kobiety, którą mąż wydał czerwonoarmistom. Za jej uratowanie Polacy zapłacili wyrokami śmierci i długotrwałym więzieniem.

Książka oparta jest na unikalnych, przez dziesiątki lat utajnionych dokumentach, relacjach świadków oraz własnych, długotrwałych ustaleniach. Autor, znany dziennikarz śledczy, Krzysztof M. Kaźmierczak poświęcił kilkanaście lat na zbadanie zagadkowych okoliczności zbrojnego starcia. Prasowymi publikacjami doprowadził już do przywrócenia pamięci o bohaterach, a teraz do rąk Czytelników oddaje niezwykłą historię, która nadaje się na sensacyjny film. Jej tropy wiodą do PRL-owskich i sowieckich służb specjalnych.

„Rozstrzelani za uratowanie kobiety” to książka napisana „żywym” językiem – w konwencji reporterskiej. Zaciekawi nie tylko osoby, które interesują tajemnice historii. To publikacja o ludziach w sytuacjach skrajnych, prawdziwej solidarności, ale też o okrutnej, bezlitosnej zbrodni. Autor przedstawia w niej nie tylko bohaterów, którzy nie doczekali się rehabilitacji, ale też morderców, którzy nigdy nie ponieśli kary. Większość faktów przedstawionych w książce dotąd nie była znana, a niektóre wątki cały czas okrywa tajemnica. To historia, która nie pozostawia obojętnym nikogo, kto ją pozna.

Kobiety w powojennym podziemiu zbrojnym odgrywały cichą, ale znaczącą rolę. Jako łączniczki czy sanitariuszki służyły w oddziałach leśnych, stanowiły istotne wsparcie dla zbrojnej działalności mężczyzn. Dr hab. Waldemar Handke podjął się trudu opisania losów związanych z Wielkopolską kobiet i dziewcząt, które w chwili próby okazały przywiązanie do wiary i patriotyzmu.

Praca organiczna i etos regionalny Wielkopolan stanowią zasadniczy przedmiot niniejszych rozważań. Zagadnienia te są rozpatrywane z perspektywy politologicznej i regionalistycznej. Dlatego akcentuje się tutaj z jednej strony polityczne cechy pracy organicznej i etosu regionalnego Wielkopolan, z drugiej zaś strony wskazuje na osobliwe regionalne uwarunkowania procesu ich kształtowania. Stosowana narracja ma charakter szkicu, a więc jest stosunkowo ogólna, będąc jedynie rodzajem zarysu przedmiotu rozważań, który nie rości sobie prawa do szczegółowego wykładu przedstawianej problematyki.

Ważnym celem niniejszej publikacji jest także próba przedstawienia Wielkopolski jako regionu historycznego i kulturowego jednocześnie. Splatanie się bowiem w dziejach regionu elementów jego kultury - wytworzonej nie tylko na bazie własnych osiągnięć, lecz także i obcych wpływów - z historycznymi losami regionu - jest niepodważalne. Podobnie, jak nie sposób również odmawiać wpływu wydarzeniom, zjawiskom i procesom historycznym na kształt kultury regionu. Rezultatem tych obustronnych wpływów jest ciągłe przeobrażanie się kultury regionu.

Józef Marecki

Przedstawiamy nowe wydanie bestsellerowego dzieła opracowanego przez wybitnych autorów pod redakcją Stephana Courtois. Wśród nich m.in. Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin i inni.

Książka przedstawia bilans ofiar krwawych represji i prześladowań w krajach rządzonych przez komunistów – od rewolucji bolszewickiej 1917 r. po lata osiemdziesiąte XX wieku.

Opublikowanie przechowywanej w Instytucie Zachodnim w postaci mikrofilmu księgi gończej dla Polski zbiega się z obchodzoną w 2019 r. 80. rocznicą wybuchu drugiej wojny światowej. Dokument ten świadczy, iż przygotowując plan ataku na Polskę, III Rzesza przyjęła w nim eksterminacyjne cele wobec najbardziej aktywnych przedstawicieli narodu polskiego oraz polskiej inteligencji. Z całą bezwzględnością założenia te realizowała w 1939 r. po napaści na nasz kraj, pozbawiając życia najbardziej świadomą część narodu polskiego.

W publikacji znaleźć można nie tylko noty biograficzne wielu pomordowanych Wielkopolan, ale także unikatowe fotografie z tamtego okresu, będące dowodem na istniejące wówczas bezprawie. Przygotowywana przez Instytut Zachodni publikacja jest świadectwem pamięci o tych, którzy skazani byli na prześladowania i śmierć tylko dlatego, że mógł się wokół nich ogniskować opór zagrażający planom okupanta niemieckiego wobec Polski.