Wyklęty Wielkopolanin. Wspomnienia żołnierza pułku NZS "Sikora" nie tylko z powstania warszawskiego - Podhorski Jan "Zygzak"

Powstanie warszawskie z 1944 r. należy do najważniejszych wydarzeń w dziejach Polski. Jak wszystkie przegrane zrywy narodowe wzbudza i będzie wzbudzało dyskusje o sens, znaczenie, przebieg itp. Książka, która oddajemy do rąk czytelnika, nie jest kolejną próbą rozstrzygnięcia tych dylematów. Celem autorów było bowiem zaprezentowanie krótkich, konkretnych informacji i zobrazowanie ich zdjęciami. Istotne dla tej pracy było ukazanie gruntu społecznego i politycznego, na jakim dokonał się ten bezprecedensowy zryw, jego przebiegu, a także skutków. Publikacja ta ma służyć wszystkim, którzy poznać pragną ten ważny, heroiczny i tragiczny fragment dziejów stolicy Polski i jej mieszkańców.

Uratowanych z podstępnej sowieckiej likwidacji partyzantów "Kmicica" zebrał pod swoją komendę w 5 Wileńskiej Brygadzie AK Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka".

Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego” dzięki szerokiej kwerendzie źródeł i rzetelnej analizie archiwaliów przeprowadzonej przez autora prezentuje nowe fakty, które są niezwykle istotne m.in. dla odtworzenia przebiegu pacyfikacji pięciu wsi białoruskich przeprowadzonej przez plutony 3 Wileńskiej Brygady NZW.

Autor rekonstruuje rozkazodawstwo „Burego” dotyczące tych działań, analizuje zakres jego odpowiedzialności za ich przebieg. Wiele miejsca poświęca powodom pozbawienia życia 30 białoruskich furmanów pod Puchałami Starymi 31 stycznia 1946 r.

Pozycja Władysława Kołacińskiego „Żbika” ma charakter wspomnieniowy i przede wszystkim osobisty. Jako taka nie zawiera zatem ocen ogólnych stosunków panujących w polskim podziemiu niepodległościowym, nie rozważa koncepcji politycznych i organizacyjnych. Autor opisuje przede wszystkim to, co robił i co widział, przedstawia swą drogę do konspiracji, działalność w Narodowej Organizacji Wojskowej i NSZ. Opisuje liczne potyczki i walki z Niemcami, współpracę z oddziałami partyzanckimi AK i BCh, problemy z partyzantką komunistyczną, która dotychczas przedstawiana nam była jako „jedynie słuszna” a tu ukazane jest jej prawdziwe oblicze.

Książka składa się, poza wstępem i zakończeniem, z sześciu rozdziałów. Pierwszy z nich został poświęcony charakterystyce stosunku Wielkopolan do najważniejszych wydarzeń społeczno-politycznych w latach 1956?1970. Przypomniano pokrótce wydarzenia największego masowego protestu w czerwcu 1956 r., a także inne formy protestu obywateli Wielkopolski sprzeciwiających się działaniom polskich władz komunistycznych podejmowanych m.in. podczas głosowań do sejmu i rad narodowych.

W pozostałych rozdziałach podjęto próbę scharakteryzowania różnych form przeciwstawiania się komunistom w wybranych środowiskach: akademickim, harcerskim, prawniczym, kombatanckim oraz poznańskiego Kościoła katolickiego.

Pierwsza – nie licząc jednego opracowania z lat osiemdziesiątych – publikacja całościowo opisująca historię Narodowych Sił Zbrojnych, a przy tym niezwykle ciekawa książka, która odsłania zapomnianą kartę polskiej historii i jednocześnie ją odkłamuje. Młody autor książki, Michał Gniadek-Zieliński, podczas pisania korzystał z pomocy merytorycznej Leszka Żebrowskiego, uznanego autorytetu w dziedzinie Narodowych Sił Zbrojnych.

Było ich ok. 100 tys., tworzyli jedną z trzech największych organizacji wojskowych w okupowanej Polsce podczas II Wojny Światowej, chcieli budować Wielką Polskę od Zbrucza na wschodzie po Odrę na zachodzie, walczyli na równi z Niemcami i Sowietami, dokonali szeregu spektakularnych akcji bojowych, bili się w Powstaniu Warszawskim i Akcji „Burza”, część z nich wymaszerowała na Zachód w obliczu inwazji sowieckiej wyzwalając po drodze obóz koncentracyjny, ci którzy pozostali w Polsce byli zaciekle tępieni przez stalinowski reżim. O kim mowa? Oczywiście o Narodowych Siłach Zbrojnych. (…)

Wielu mieszkańców Kraju Warty, wysiedlonych bądź zmuszonych do ucieczki, znalazło się w stolicy, włączyło w działalność konspiracyjną i wreszcie stanęło do walki w Godzinie „W”. Powstaniec wielkopolski i śląski Franciszek Rataj, pomysłodawca nazwy Szare Szeregi harcmistrz Józef Wiza, komendant Harcerskiej Poczty Polowej Przemysław Górecki, młodziutkie łączniczki siostry Chuchlanki, organizator spektakularnej ewakuacji Szpitala Maltańskiego doktor Leon Strehl, wybitny historyk Edward Serwański, piłkarz Warty i Lecha Poznań Henryk Czapczyk, jeden z największych amantów przedwojennego polskiego kina Franciszek Brodniewicz – to tylko kilka przykładów, jak mieszkańcy Wielkopolski zaangażowali się w ten narodowy zryw.

Książka jest poświęcona losom ponad trzydziestu osób związanych z Zielonym Trójkątem, które pochodziły z powiatu gnieźnieńskiego. Biografie zostały poprzedzone opisem działalności całego oddziału oraz wzbogacone kilkunastoma tekstami źródłowymi i materiałem ikonograficznym.