Powrót do Żmudzi - Magdalena z Nałęcz-Gorskich Komorowska

Rodzinne drogi to książka o charakterze popularno-naukowym. Jest rezultatem wieloletnich poszukiwań, kwerend i badań autora z zakresu historii życia Polaków, głównie ziemiaństwa, na Żmudzi. Badania te zostały wsparte nowoczesnymi aplikacjami internetowymi i wynikami badań genetycznych DNA. Autor ciekawie opisał pięciusetletnie dzieje pobytu na Żmudzi nie tylko swej rodziny, lecz także wielu innych osób: krewnych, powinowatych i przyjaciół, które mocno wrosły w polską i litewską ziemię.

Autor, przedstawiając losy swej rodziny, krewnych i osób zaprzyjaźnionych, nakreślił towarzyszącą im sytuację polityczną, gospodarczo-ekonomiczną, społeczną i kulturalno-oświatową. Pozwala to lepiej zrozumieć decyzje podejmowane przez opisywane rody na przestrzeni ostatnich wieków, a także determinację Polaków, by przetrwać na Żmudzi i w Cesarstwie Rosyjskim oraz by po II wojnie światowej jako wygnańcy zaadoptować się do nowej rzeczywistości Polsce.

Wartościowym elementem książki jest zawarty w niej materiał ikonograficzny. Obszerny zbiór fotografii o unikalnym charakterze został zebrany przez autora w okresie kilkudziesięciu lat i pochodzi z krajowych oraz zagranicznych zbiorów prywatnych. Fotografie te wraz z barwnymi opisami stanowią równoległą do tekstu narrację, uatrakcyjniając odbiór książki.

Modrzewiowy dwór w Czombrowie był dworem niezwykłym, ponieważ w ciągu dwóch wieków swej historii był świadkiem wielu ważnych wydarzeń, przemarszu wojsk napoleońskich, szlacheckich zajazdów, powstań i dwóch wojen światowych.

Ocalone dawne dworskie archiwum oraz rekonstrukcja wydarzeń na podstawie rodzinnych archiwaliów pozwoliły odtworzyć życie codzienne w dworze szlacheckim na przestrzeni kilku stuleci. Historię majątku poznajemy poprzez losy trzech kobiet, które rządziły w czombrowskim dworze i miały swój udział w tym, że przetrwał on wiele trudnych chwil.

Kornel Krzeczunowicz opowiada o swych korzeniach – rodzinach Krzeczunowiczów i Theodorowiczów, wywodzących się od pierwszego ormiańskiego wójta Stanisławowa Kirkora Der Awedykowicza. Sięgając do zamierzchłych czasów i dawnych legend, ukazuje przyczyny, dla których niegdyś Ormianie opuścili swą ojczyznę i osiedli na kresach Rzeczypospolitej. Wśród starych dokumentów poszukuje wzmianek o swych przodkach. Wiele uwagi poświęca autor oczywiście przełomowi wieków i początkom wieku XX, kiedy to spędzał młode lata w otoczeniu najbliższych w rodzinnych Bołszowcach i walczył na frontach I wojny światowej.

Nasi Dziadkowie - Tadeusz i Zofia z Zamoyskich Grocholscy pobrali się w Warszawie w 1886 r. Zamieszkali w Strzyżawce nad Bohem, koło Winnicy, majątku należącym do Grocholskich od pocz. XVIII w. Przeżyli razem dwadzieścia siedem trudnych, pracowitych, ale szczęśliwych lat. Tam przyszło na świat siedmioro ich dzieci. Rewolucja bolszewicka położyła kres temu życiu. W styczniu 1918 r. zrewoltowane bandy splądrowały i spaliły dom w Strzyżawce. Rok później nasza rodzina, po dwustu latach pobytu na Podolu, na zawsze je opuściła. Z pożogi ocalały fotografie i listy pisane przez Stanisława Zamoyskiego, ojca Zofii Tadeuszowej Grocholskiej, do żony Róży z Potockich z pierwszego pobytu u pary młodej w Strzyżawce i okolicach.

W setną rocznicę śmierci naszego Dziadka Tadeusza oddajemy do rąk czytelników unikalny opis minionego podolskiego życia, pełnego pracy nad budowaniem nowoczesnego społeczeństwa, opartego na głębokich wartościach chrześcijańskich.

Lata sześćdziesiąte i początek siedemdziesiątych XIX wieku.
Życie w polskim majątku ziemiańskim oraz partyzanckie potyczki na zapleczu wojny francusko-pruskiej.
On panicz Henryk zamknięty w sobie, opiekuńczy, wręcz zaborczy syn zamożnego ziemianina. Ona Hanna Suchowolska niewinna, dorastająca wnuczka starego szlacheckiego sługi.
A także Selim Mirza -Dawidowicz dziki, gwałtowny, fantazyjny hulaka, czarnooki potomek uszlachconych Tatarów.
A pomiędzy nimi: brutalność i bezwzględność, męska przyjaźń i rywalizacja, poczucie honoru i porywczość, tajemniczość i przebiegłość, gorąca krew i zimne wyrachowanie.
Sienkiewicz w trzech odsłonach lekkim piórem kreśli obraz wzlotów i upadków, dramatów i przygód czasu dojrzewania, młodości i wczesnej dorosłości bohaterów w latach pokoju i podczas wojny.

Ile jest prawdy, a ile fikcji w powieści Nad Niemnem?

Pewne jest, że Niemen nadal płynie. W zależności od pogody jego wody są błękitne lub ciemne, zmieniają się cały czas – tak jak opisała to Orzeszkowa. A co z dworem Benedykta Korczyńskiego? Wsią, w której mieszkali Bohatyrowicze? Polami, pomiędzy którymi spacerowała Justyna? Miejsca te nie tylko były autentyczne, ale również do dnia dzisiejszego istnieją. Mogiła Jana i Cecylii jest zadbana, otoczona płotkiem. Obok stoi ławeczka, na której można posiedzieć i w zadumie lub modlitwie wrócić myślami do tamtych czasów. Do tej mogiły przychodzili modlić się bohaterowie Nad Niemnem, tu niejednokrotnie spotkać można było również Elizę Orzeszkową. Idąc na grób Jana i Cecylii, ma się wrażenie, że czas się zatrzymał, że przyroda, o której pisze Orzeszkowa, nie zmieniła się. Grób położony jest nad samym Niemnem, schodkami schodzi się do rzeki, by na chwile cofnąć się myślami do XVI wieku. Ileż tu polskiej historii widziały te piękne ziemie?

Było już po śmierci moich Rodziców i Braci, gdy Bronek poprosił o krótki opis powojennych losów naszej rodziny. Z pozoru proste zadanie okazało się pułapką z kluczem, który uruchomił pamięć. Odżyły miejsca, ludzie, zdarzenia. Tak powstała ta książka. Wędruję w niej krętym szlakiem mego dzieciństwa i wczesnej młodości, opisując świat, w którym żyłam przez dwadzieścia lat – od urodzenia do zamążpójścia. Ludzie mojego pokolenia odnajdą w niej może ślady własnych przeżyć. Młodsi poznają realia powojennej rzeczywistości, dziś już trudne do wyobrażenia i rzadko przekazywane dzieciom.

Jest to relacja świadka-uczestnika doświadczeń bardzo specyficznego środowiska ziemian Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Od stuleci przechodzili oni trudną szkołę przetrwania. Zabory, powstania narodowe, wojny światowe, reformy rolne i fale rozlewającej się rewolucji komunistycznej dziesiątkowały, ale i hartowały Polaków walczących o wolność swojego narodu. Wraz z końcem II wojny światowej zostali pozbawieni wszystkiego; kraju urodzenia, ziemi – „ojcowizny”, domów, ludzi. Jeśli uratowali życie unikając wywozu w głąb Rosji, zaczynali nowe życie w powojennej Polsce napiętnowani przez władze jako wrogowie komunistycznego ustroju. Przetrzymali represje, szykany. Ich dzieci doczekały odmiany losu historii – dla nich zapisuję to, co pamiętam.

W każdej zwykłej historii kryje się odrobina magii. Przełom XIX i XX wieku, południowa część Kresów Wschodnich. Istny kulturowy tygiel, w którym polski, rusiński, żydowski i huculski żywioł mieszają się i przenikają, tworząc fascynującą wielokulturową mozaikę. To właśnie tutaj, niedługo po utworzeniu II RP, przyszła na świat Marysia... Z jej wspomnień, a także ze źródeł, do których dotarła jej wnuczka, Beata, powstała powieść pełna wzruszeń i nostalgii.