Kapelan Armii Andersa. Wspomnienia zesłańca 1940-1955 - Ryszard Czesław Grabski

Dokonania żołnierzy walczących o wolną Polskę pod dowództwem generała Władysława Andersa słusznie przywoływane są w kontekście największych osiągnięć militarnych drugiej wojny światowej. Rozsławiają także sławę oręża polskiego na cały świat. 2. Korpus Polski był jedną najwspanialszych armii w polskiej historii. Monte Cassino Ankona Bolonia i inne miejsca zajęte podczas zwycięskiej kampanii włoskiej dobitnie świadczą o jej wartości bojowej.

„Armii Andersa towarzyszyły niesamowite kobiety. Wyrwane ze swego dotychczasowego życia przez ślepy los dziejowej zawieruchy, w ekstremalnych warunkach wojennych te zwyczajne dziewczyny stawały się niezwykłe. Amazonki XX wieku, które walcząc z przeciwnościami losu, odkrywały swe nowe powołanie. Walczyły, choć nie to było ich marzeniem. Dzięki tej książce ich losy przestają być anonimowe i nabierają indywidualnego rysu, który uświadamia nam, jak ważne jest, by te wspomnienia nie zaginęły, by doczekały się swojej publikacji.” - Anna Maria Anders

To publikacja fundamentalna dla upowszechnienia tradycji walk o niepodległość Polski oraz dla zachowania pamięci ofiar wojny i okresu powojennego.

Wojtek z armii Andersa to pasjonująca powieść osnuta wokół rzeczywistych wydarzeń związanych z dramatycznym losem żołnierzy 2. Korpusu Polskiego przelewających krew z dala od ojczyzny. Wojtek – syryjski niedźwiedź brunatny – przeszedł z wojskiem cały szlak bojowy od wyjścia z ZSRR do demobilizacji po wojnie w Wielkiej Brytanii. Brał udział m.in. w walkach o Monte Cassino, pomagał rozładowywać ciężarówki z amunicją i podawał artylerzystom pociski.

Niniejsza książka o wojennej drodze polskich żołnierzy z sowieckich łagrów przez Bliski Wschód i pola bitew we Włoszech jest pod wieloma względami niezwykła. Pisał ją człowiek, który o sprawach europejskich, a w szczególności o skomplikowanych problemach Europy Środkowej i Wschodniej wiedział tyle, ile wie przeciętny Amerykanin, czyli bardzo niewiele. Człowiek, który o istnieniu tytułowego bohatera dowiedział się przypadkiem, już po jego śmierci, a fakt pobytu II Korpusu na Bliskim Wschodzie był dla niego całkowitym zaskoczeniem; który znając jedynie język angielski, musiał w swej pracy polegać na kosztownych tłumaczeniach opublikowanych tekstów i dokumentów archiwalnych; który nie będąc zawodowym historykiem, przez lata penetrował archiwa - nie tylko te stosunkowo łatwo dostępne w Stanach Zjednoczonych i w Anglii, lecz także w Izraelu, a nawet w Rosji; który wreszcie, zafascynowany tematem, przeprowadził dziesiątki wywiadów z uczestnikami lub obserwatorami opisywanych wydarzeń.

Charyzmatyczną postacią Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w latach 1940-1945 był biskup polowy gen. Józef Gawlina, niezmordowany duszpasterz, który stał całym sercem przy polskich żołnierzach na wszystkich frontach.

Jego czyny i dokonania były ogromne na wielu płaszczyznach pracy duszpasterskiej. Wymienić można jego posługę: organizacyjną, dyplomatyczną, kulturalną, charytatywną, a przede wszystkim duchową. Biskup generał był kapłanem wielkiego serca, nadzwyczajnej inteligencji, do końca oddanym sprawie Kościoła katolickiego i Polsce. Przeto służył z całego serca, jak tylko umiał. Był powszechnie lubiany, kochały go dzieci, które uratował z nieludzkiej ziemi, kochało go wojsko. Tą samą miłością kierowali się względem jego posługi prości żołnierze, ale także z wielkim szacunkiem odnosili się do niego wyżsi dowódcy. Dla wszystkich był duchowym ojcem i przewodnikiem. Pośród wojska cieszył się wielkim autorytetem i szacunkiem. Również z całym oddaniem służyli pod jego rozkazami kapelani wojskowi.

Czytając relacje śledzimy dzieje batalionu, poszczególne postacie, kolejne walki... I tak w tekście znajdujemy wspomnienia dotyczące walki o cmentarze wolskie, natarcia w rejonie ul. Płockiej, obrony szpitala Św. Jana Bożego, walk o magazyny na Stawkach, natarcia na Dworzec Gdański, walk na Czerniakowie, czy też brawurowego kanałowego desantu na Plac Bankowy. Prócz tego, z relacji dowiedzieć się możemy sporo o całym zapleczu - o życiu "za barykadami" w powstańczej Warszawie: o stosunkach z cywilami, o zajęciach powstańców poza służbą, o szpitalach, ich personelu i rannych.

Tekst uzupełniają zdjęcia archiwalne z żołnierzami baonu "Czata 49" oraz z czasów Powstania Warszawskiego.

Ludwik Muzyczka był jednym z najmłodszych legionistów, walczył podczas wojny 1918-1921 i II wojny światowej. W okresie dwudziestolecia był działaczem młodzieżowym, lewicowym, piłsudczykiem, urzędnikiem, członkiem Związku Strzeleckiego. Podczas II wojny światowej odegrał dużą rolę w tworzeniu Państwa Podziemnego, szczególnie na obszarach: organizacyjnym, politycznym i społecznym. Prezentowana publikacja jest szerszym ujęciem biografii Muzyczki, koncentruje się zwłaszcza na okresie od 1939 r. Autor wykorzystał w niej notatki z rozmów z Muzyczką, rozmowy zapamiętane, dokumenty prywatnych archiwaliów oraz akta IPN, opracował też kilka szczegółowych szkiców.

Okopy I wojny światowej. Sam środek rozdzierającego dramatu. Świadectwo ceny, jaka została zapłacona za odrodzenie Polski w 1918 roku. Ksiądz Józef Panaś jako kapłan i uczestnik walk towarzyszył żołnierzom Legionów w ich męstwie, strachu i umieraniu.

"W odniesieniu choćby do samego tylko Krosna Sarna dokonał rzeczy bardzo ważnej. Był pierwszym z badaczy, który w tak szerokim wymiarze sięgnął do bezcennego zasobu miejskich źródeł rękopiśmiennych. Skorzystał z 22 tomów ksiąg ławniczych, radzieckich i wójtowskich, obejmujących (z lukami) dzieje miasta od XVI (1512) do XVIII w. (1762). Ten pracowity historyk-amator wykorzystał akta grodzkie i ziemskie, manuskrypty lwowskiego Ossolineum, archiwalia konsystorza biskupiego obrządku łacińskiego w Przemyślu. Nie pominął archiwum dekanatu krośnieńskiego oraz kronik miejscowych klasztorów. Wiedzę czerpał również z szeregu źródeł drukowanych. On pierwszy odkrył i uświadomił współczesnym bogactwo dziejów miasta, opisując jego rozwój od XIV do XIX w. Scharakteryzował ponadto miejscową społeczność rzemieślniczą i kupiecką, jej organizacje zawodowe, prężność w działaniu i związki z Kościołem, a także wykazał szczodrobliwą postawę monarchów względem swej własności (treść monografii w partiach dotyczących Krosna stanowi blisko 30 procent objętości książki)".

Wyjątkowe, pisane z wrażliwością artysty i z rzadko spotykanym w przypadku relacji na gorąco dystansem wojenne dzienniki młodego inteligenta.

Ks. Fedorowicz na własną prośbę w 1940 r. został deportowany na Syberię, a następnie do Kazachstanu, by pełnić wśród wywiezionych na „nieludzką ziemię” Polaków swą kapłańską posługę. Dał świadectwo człowieczeństwa w najbardziej nieludzkich okolicznościach i bezkompromisowego zawierzenia Opatrzności. Jego podążanie za głosem wewnętrznej Prawdy było nacechowane heroizmem; łączył chrześcijański optymizm z niebywałą otwartością duchową. Ojciec Święty Jan Paweł II w swej książce nazwał go „swym kierownikiem duchowym, któremu wiele zawdzięcza”.

Przejmujące losy rodziny Kozakowskich zesłanej w bezkresne stepy Kazachstanu

Ojciec, żołnierz AK, pewnego dnia zniknął. Zostali sami – matka i pięcioro dzieci. NKWD tropiło go zawzięcie, szpiegując i nękając bliskich, by zdradzili miejsce jego pobytu. Był rok 1952. Otrzymali ostrzeżenie, że są na liście do wywózki. Ukryli się, ale i tak ich wyłapano i wywieziono aż do Kazachstanu, gdzie w nieludzkich warunkach – nękani zabójczym upałem, głodem i chorobami – razem z innymi zesłańcami byli zmuszeni do całodziennej pracy na polu bawełny w kołchozie „Bolszewik”. Dlaczego oni przeżyli, a tak wielu innych nie?

Drogi Czytelniku, przed Tobą niecodzienna podróż w czasie - dwie niezwykłe historie, których scenariusze napisała rzeczywistość wojny. Będzie to zaskakująca wędrówka, bo odbyły ją i opowiedziały o niej dwie małe dziewczynki - Wanda i Maria (Donia), cioteczne siostry z Kresów Wschodnich. Przenieśmy się do świata ich przeżyć i postrzegania wydarzeń, których optyka zmieniała się wraz z dorastaniem bohaterek, ale przede wszystkim była naznaczona dramatem wygnania i rozstaniem z sielankowym obrazem dzieciństwa sprzed wojny.

Zapraszam do towarzyszenia Marii Szatroń w podróży po kolejnych stacjach exodusu rodziny od Wileńszczyzny przez stepy Kazachstanu, Iran, Indie, obozy w Afryce, aż do zacumowania w brytyjskim porcie oraz Wandzie Giesmin w tułaczce od miasta do miasta w poszukiwaniu domu, a przede wszystkim do wejścia w świat narratorek. W świat, którego nie widać, ale który jest w sferze ich uczuć i doznań, a do którego wprowadza nas Autorka.

Chociaż możemy spotkać dzienniki z czasów wojny w najróżniejszych kształtach i rozmiarach, to zapiski młodego polskiego oficera Felicjana Pawlaka są wyjątkowe zarówno pod względem formy jak i treści.

Dodatkowo okoliczności opisanych tam wydarzeń mogą wydać się egzotyczne z punktu widzenia brytyjskich czy amerykańskich czytelników. Historia Pawlaka zaczyna się we wschodniej Polsce podczas kampanii wrześniowej 1939 roku, obejmuje dwukrotne uwięzienie w charakterze jeńca wojennego, dwie brawurowe ucieczki z rąk Sowietów i Niemców, długą podróż przez Węgry i Bałkany na Bliski Wschód, dwa lata służby w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich, wysłanej m.in. do Afryki Północnej i Tobruku, a następnie służbę w 2 Korpusie Polskim pod dowództwem gen. Andersa, w tym długie, ciężkie i bohaterskie walki we Włoszech.

Notatki Pawlaka nie skupiają się na szczegółach działań wojennych, a raczej pokazują, jaki wpływ ten konflikt zbrojny miał na ciało i umysł wrażliwego człowieka uwikłanego w wir historii. Często są krótkie i lakoniczne, przez co czytelnik musi zastanawiać się, gdzie autor się znajduje i co w tej chwili robi, ale niezwykle trafnie opisują następujące po sobie chwile rozpaczy i nadziei. Dodatkowym, elementem, który bardzo wzbogaca te zapiski, jest wyjątkowo szczegółowy i dogłębny komentarz Karola Łopateckiego – Norman Davies (fragment Przedmowy).

Obszerne i wielostronne przedstawienie pierwszych 50 lat życia gen. Andersa.

Praca opisuje czasy i wydarzenia obejmujące pobyt przyszłego generała w carskiej Rosji, wojnę bolszewicką, okres Polski Niepodległej, klęskę wrześniową, a potem więzienie i Armię Polską w Sowietach. Książka ta to pierwsza rozległa biografia gen. Andersa, obejmująca ponad połowę jego życia, zaopatrzona w aneksy (niektóre w języku angielskim) i ilustracje.

Życiorys emigranta, Andrzeja Szadkowskiego, dzięki barwnej narracji wywołanej przez Pawła Ziętarę, świetnie nadaje się do czytania.

Doskonałe źródło do badań nad dziejami tej specyficznej części polskiej emigracji politycznej żyjącej po II wojnie światowej w Anglii, jaką było pokolenie urodzone już poza Polską, i wyedukowane na Zachodzie. Taka perspektywa jest rzadko obecna w istniejącej memuarystyce, jak również w literaturze przedmiotu. Andrzej Szadkowski opowiada barwnie o swojej szkole, działalności w harcerstwie, studiach prawniczych, życiu młodzieży w ogóle, tajnym szkoleniu spadochronowym, aż po powrót do Polski po upadku komunizmu. Jego opowieść, umiejętnie wydobyta przez Pawła Ziętarę, pozwala nam spojrzeć zupełnie na nowo na pokolenie młodych emigrantów, którzy często Polskę znali jedynie z relacji starszych od siebie osób – rodziców, krewnych i znajomych.

Drugie, tym razem albumowe, wydanie pamiętnika Wandy Kociuby dotyczącego deportacji na Syberię, ewakuacji z armią Andersa do Iranu, nauki w Isfahanie, a następnie pobytu w Libanie.

Publikacja w popularnej formie ukazuje mozaikę funkcjonujących w województwie śląskim organizacji niepodległościowych, wpisanych w skomplikowany kontekst polityczny i społeczny lat 1945-1948. Prezentuje i wyjaśnia ideologię, strategię oraz taktykę przyjętą przez poszczególne odłamy podziemia antykomunistycznego na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim.
Przedstawia organizacje konspiracyjne oraz ich żołnierzy i uczestników w sposób jak najbardziej rzetelny, pozwalający czytelnikom na samodzielne szukanie odpowiedzi na pytania o przyczyny zaangażowania żołnierzy podziemia, postawy ideowe, cele prowadzonej walki i nadzieje na ich realizację. Obrazuje także cenę, jaką przyszło płacić schwytanym członkom organizacji niepodległościowych za działalność wymierzoną przeciwko komunistycznemu państwu: brutalne przesłuchania i zakłamane procesy sądowe. Wyjaśnia wreszcie, w jaki sposób aparat bezpieczeństwa, wykorzystując agentów i informatorów (niejednokrotnie rekrutujących się spośród złamanych podczas przesłuchań uczestników podziemia) i rozgrywając mniej lub bardziej wyrafinowane prowokacje, sprawnie zlikwidował większość formacji konspiracyjnych.

W sierpniu 1939 roku Tolek Klings zostaje powołany do wojska. W rodzinnej miejscowości pod Lwowem zostawia żonę Klarę i małego synka Juliusza. Obiecuje ukochanej, że niebawem do niej wróci. Podobnie jak jego koledzy wierzy, że wkrótce alianci przystąpią do wojny i koszmar szybko się skończy. Leon Silver, zięć Tolka Klingsa, zafascynowany historią teścia, namawia go na spisanie wspomnień. Wielogodzinne rozmowy o niezwykłym ładunku emocjonalnym, często prowadzone późno w nocy, zaowocowały powstaniem tej poruszającej książki.

Im jesteśmy starsi, tym coraz częściej powracamy myślami do dni wczesnej młodości. Szczególnie do lat dzieciństwa i miejsca urodzenia. Chcemy poznać prawdę o naszych pradziadkach, dziadkach i pozostałej rodzinie, lecz nie zawsze nam się to udaje, bo czynimy to za późno. Osoby, które dysponowały wiedzą, bo odeszły z tego świata. Dokumenty, zdjęcia i inne pamiątki zostały zagubione lub zniszczone. W ostateczności zdani jesteśmy na siebie i na to, co nam pozostało w skromnej pamięci. Jesteśmy zawiedzeni, że nie posiadamy tej wiedzy i nie pomyśleliśmy o tym wtedy, kiedy był na to czas...