Droga doskonałości (wyd. krytyczne) - św. Teresa od Jezusa Doktor Kościoła

“Czcigodna Matka Włóczęga” to doskonała książka, przybliżająca postać i dzieło św. Teresy od Jezusa, doktora Kościoła, mistyczki i niedoścignionej mistrzyni modlitwy. Osoby, która jak mało kto w historii Kościoła chrześcijańskiego i historii ludzkości, poznała najgłębsze zakamarki duchowego wnętrza człowieka. W ciąg szybko zmieniających się wydarzeń umiejętnie wplatają się dwa inne, bardzo interesujące wątki. Jeden, z pozoru banalny, dotyczy pojawiającej się co jakiś czas na planie mapy z zamkami z rozległych okolic Kastylli. Doskonale obrazuje on kontekst geograficzny życia i działalności Świętej. Staje się zarazem dopełnieniem drugiego, tj. opowiadań Teresy na temat modlitwy. Bohaterka powieści, matka i fundatorka, a równocześnie włóczęga kastylijskich i andaluzyjskich dróg, zachęcana przez swoje siostry, z którymi podróżuje, do dzielenia się własnym doświadczeniem duchowym, opisuje inną, wewnętrzną drogę, od pierwszej aż do najbardziej tajemnej komnaty, w której mieszka Pan.

Głównym celem traktatu jest zachęcenie czytelników do modlitwy wewnętrznej i przygotowanie ich do niej przez ascezę i pokutę. Teresa proponuje przygotowanie do życia mistycznego w dwóch ścisłych etapach. Pierwszy polega na ćwiczeniu się w cnotach; drugi wyraża się przez praktykę modlitwy ustnej i myślnej. Po omówieniu założeń, na których opiera się modlitwa, a następnie wskazaniu na czym polega istota i wzrost życia modlitwy, Teresa omawia skutki kontemplacji dla życia codziennego. Modlitwa, rozumiana jako życie wypływające z kontaktu z Bogiem, a zarazem droga do Niego prowadząca, jest więc głównym przedmiotem.

Księga fundacji jest dziełem, które bez wątpienia najlepiej kreśli portret św. Teresy od Jezusa, jej autorki, jako „niespokojnej wędrowniczki”. Ta księga jest również najmniej studiowaną ze wszystkich jej pism. Została pominięta przez Luisa de León w jego pierwszym wydaniu dzieł św. Teresy, a następnie sprowadzona do roli domowej lektury w karmelach terezjańskich.

Nowe wydanie Dziejów duszy to książka adresowana zarówno do tych, którzy jeszcze nie odkryli niezwykłej postaci św. Teresy od Dzieciątka Jezus, jak i tych, którzy pragną mieć w zasięgu ręki najcenniejsze słowa, które zapisała wRękopisach autobiograficznych, w listach, poezji, ostatnich rozmowach, modlitwach, świadectwach jej mądrości i świętości utrwalone przez Karmelitanki Bose z Lisieux. Książka jest bogato ilustrowana portretami Teresy i zdjęciami ukazującymi miejsca, w których żyła.

Pierwsze dzieło św. Teresy od Jezusa, jest autobiografią, w której Święta opisuje swoje życie od dzieciństwa do założenia pierwszego klasztoru karmelitanek bosych w Avila. Księga mojego życia nie zawiera jednak wspomnień Teresy, rozumianych w dzisiejszym znaczeniu tego słowa. Jest to raczej biografia duchowa, na którą składają się trzy główne tematy: opis grzechów i nielojalności Świętej, doświadczenie modlitewne Teresy oraz wielkie łaski udzielone jej przez Pana.

Teresa pisze – a właściwie mówi, gdyż ona, pisząc, zawsze prowadzi dialog, zwraca się do czytelnika-słuchacza lub do Boga – dlatego, że inni tego chcą. Pisząc pragnie pozostawać cały czas w przestrzeni posłuszeństwa (spowiednik, siostry), gdyż ma świadomość, że tylko wówczas będzie w stanie napisać coś, co nie zaszkodzi innym na ich drodze życia. „Primum non nocere”. Ta podstawowa zasada będzie jej towarzyszyć na wszystkich stronach tego dzieła.

Droga do nieba, do której przejścia Bóg wzywa wszystkich i która jako cel ukazuje wyzwolenie od wszystkich rzeczy tego świata właśnie tym jest Droga doskonałości. Tym jest ludzkie życie. Drogą, podróżą, ponieważ jest to proces, poszukiwanie, trwanie w określonym czasie, zdobywanie pewnej wiedzy. Jak samo życie. A drogą do nieba, drogą boską, ponieważ nie pokonujemy jej sami: zawsze obecny jest Bóg przyjaciel, towarzysz.

O doświadczeniach mistycznych, i w ogóle religijnych, myślimy i mówimy językiem świętej Teresy od Jezusa. Jej najbardziej znany wiersz: Vivo sin vivir en mí (Żyję, już w sobie nie żyjąc) stał się streszczeniem tego, co ma nam do przekazania duchowość mistyczna. Tymczasem – być może ku zaskoczeniu niejednego czytelnika tego tomiku – Autorka pozostawiła więcej utworów poetyckich, a ich tematyka i stylistyka jest bardzo bogata. Po raz pierwszy mamy przed sobą opublikowany po polsku osobno – a nie jako część Dzieł, w ich ostatnim, trzecim tomie – korpus wierszy Świętej: trzydzieści jeden utworów uznawanych za autentyczne, spośród prawdopodobnie wielu więcej, które się nie zachowały.

Jest to autobiografia teologiczna, ponieważ element teologiczny przeważa nad biograficznym. Odpowiada to zresztą zmianom w życiu św. Teresy, w którym wyróżnić można dwa okresy: aktywny, podporządkowany wymogom świeckiego życia czas spędzony w domu rodzinnym, a następnie okres życia zakonnego. Ten drugi okres sprzyja rozwojowi życia wewnętrznego, które Święta z zamiłowaniem opisuje, przedstawiając kolejne jego etapy, aż do modlitwy mistycznej.