Tułacze dzieci - Hanka Ordonówna

Książka zawiera ponad 100 niepublikowanych relacji zesłańców z Syberii i Kazachstanu. Relacje te zbierane były w formie ankiet przez Biuro Historyczne Armii Polskiej na Wschodzie, a później 2. Korpusu gen. Władysława Andersa. Znajdują się one obecnie w Instytucie Hoovera w USA. Spośród ok. 30.000 zgromadzonych ankiet autorzy publikacji wyselekcjonowali te, których autorzy w momencie wybuchu wojny byli studentami bowiem celem publikacji jest ukazanie tragicznych losów pokolenia Polski Niepodległej na przykładzie młodej inteligencji.

Dokonania żołnierzy walczących o wolną Polskę pod dowództwem generała Władysława Andersa słusznie przywoływane są w kontekście największych osiągnięć militarnych drugiej wojny światowej. Rozsławiają także sławę oręża polskiego na cały świat. 2. Korpus Polski był jedną najwspanialszych armii w polskiej historii. Monte Cassino Ankona Bolonia i inne miejsca zajęte podczas zwycięskiej kampanii włoskiej dobitnie świadczą o jej wartości bojowej.

Publikowane po latach wspomnienia Franciszka Machalskiego (1904-1979), absolwenta orientalistyki Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a powojnie profesora iranistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, mają wyjątkowy charakter. Wśród ponadstutysięcznej rzeszy Polaków – żołnierzy i cywilów, którzy z armią Andersa w roku 1942 przybyli do Iranu, był prawdopodobnie jedynym znającym język perski i jednym z nielicznych posiadających wiadomości o historii i kulturze tego kraju. Ta wiedza i związane z nią szczególne zainteresowanie realiami kraju, w którym ocaleni z sowieckich łagrów i zsyłki Polacy znaleźli schronienie, wyróżnia jego książkę na tle innych wspomnień z Iranu lat II wojny światowej.

Wizerunek ukrywanych przed nazistami żydowskich dzieci został ukształtowany przez losy Anny Frank, której dom - najchętniej odwiedzane przez turystów miejsce w Holandii - stał się swoistym sanktuarium pamięci o Holocauście. Historia Anny Frank nadal wprawdzie jest omawiana i analizowana, jednak niniejsza książka ukazuje, że jej doświadczenia - jako dziecka ukrywanego w Holandii w czasie II wojny światowej - bynajmniej nie były typowe. Opierając się na wywiadach z siedemdziesięcioma osobami o żydowskich korzeniach, które jako dzieci ukrywane były w aryjskich rodzinach holenderskich, Diane L. Wolf kreśli fascynujący portret tej grupy ocalonych z Holocaustu. Ich doświadczenia były często diametralnie różne od przeżyć osób, które znalazły się w obozach koncentracyjnych.

Holokaust zarówno dzieci żydowskich, jak i polskich, był tak samo potworną zbrodnią wojenną. Za tę tezę prof. Richard C. Lukas był i nagradzany, i piętnowany.

W swojej książce opisuje wojenne losy dzieci polskich i żydowskich. Bazując na zebranych świadectwach oraz zestawiając fakty i statystyki, ukazuje tragiczny los młodych ludzi tak samo skazanych na eksterminację. Może z innych przyczyn, może realizowaną inaczej, ale zdecydowanie w jednym celu: likwidacji perspektyw rozwoju narodu – tak żydowskiego, jak polskiego.

Publikacja Jerzego Mireckiego jest owocem długoletniego trudu, jaki włożył w zebranie, opracowanie i udostępnienie czytelnikom relacji dzieci, które uczestniczyły w Powstaniu Warszawskim bądź tylko patrzyły oczami dziecka na obraz tragedii walczącej, płonącej i burzonej Warszawy. Zbiór relacji zawiera nie tylko wspomnienia ówczesnych dzieci Warszawy, ale też relacje o dzieciach - tak jak je zapamiętali dorośli żołnierze Powstania.

Dzieci odważne i niezłomne, które ocaliły siebie i bliskich z sowieckiego piekła. Przeszły z armią Andersa jej żołnierską odyseję, trafiły do Iranu, Afryki, Indii i Nowej Zelandii. Polskie dzieci, którym wydarto dzieciństwo, pamiętają wojnę inaczej niż dorośli. Lektura ich wspomnień porusza, budzi sprzeciw wobec sowieckiego zbydlęcenia i podziw dla heroizmu małych Polaków.

Chociaż możemy spotkać dzienniki z czasów wojny w najróżniejszych kształtach i rozmiarach, to zapiski młodego polskiego oficera Felicjana Pawlaka są wyjątkowe zarówno pod względem formy jak i treści.

Dodatkowo okoliczności opisanych tam wydarzeń mogą wydać się egzotyczne z punktu widzenia brytyjskich czy amerykańskich czytelników. Historia Pawlaka zaczyna się we wschodniej Polsce podczas kampanii wrześniowej 1939 roku, obejmuje dwukrotne uwięzienie w charakterze jeńca wojennego, dwie brawurowe ucieczki z rąk Sowietów i Niemców, długą podróż przez Węgry i Bałkany na Bliski Wschód, dwa lata służby w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich, wysłanej m.in. do Afryki Północnej i Tobruku, a następnie służbę w 2 Korpusie Polskim pod dowództwem gen. Andersa, w tym długie, ciężkie i bohaterskie walki we Włoszech.

Notatki Pawlaka nie skupiają się na szczegółach działań wojennych, a raczej pokazują, jaki wpływ ten konflikt zbrojny miał na ciało i umysł wrażliwego człowieka uwikłanego w wir historii. Często są krótkie i lakoniczne, przez co czytelnik musi zastanawiać się, gdzie autor się znajduje i co w tej chwili robi, ale niezwykle trafnie opisują następujące po sobie chwile rozpaczy i nadziei. Dodatkowym, elementem, który bardzo wzbogaca te zapiski, jest wyjątkowo szczegółowy i dogłębny komentarz Karola Łopateckiego – Norman Davies (fragment Przedmowy).

Drugie, tym razem albumowe, wydanie pamiętnika Wandy Kociuby dotyczącego deportacji na Syberię, ewakuacji z armią Andersa do Iranu, nauki w Isfahanie, a następnie pobytu w Libanie.

Sieroty, które wraz z Armią Andersa wydostały się z Nieludzkiej Ziemi. Maharadża, który przygarnął 1000 polskich dzieci.