Prasa zakopiańska 1891-1939 - Maciej Pinkwart

Książka „Stara Atma” to opis przeszło 30 lat działalności Muzeum Karola Szymanowskiego, otwartego w Zakopanem w 1976 r. Przedstawia ciekawy obraz świata muzycznego, który znalazł swoje miejsce w niewielkiej willi w Zakopanem. W 2013 r. po przeprowadzeniu remontu i modernizacji otworzono nową Atmę. Jej dawne dzieje i znaczenie w Zakopanem mogły ulec zapomnieniu i stąd też pierwszy kustosz Atmy, Maciej Pinkwart, współtwórca sukcesu Atmy i historii jej pierwszych 35 lat, postanowił ten obraz dawnego Zakopanego i jego świata muzycznego zachować w książce. Mnóstwo ciekawych i niekiedy zabawnych scen, znane i mniej znane nazwiska, konflikty i przyjaźnie, muzyka i polityka, archiwalne i nigdy wcześniej nie publikowane dokumenty i fotografie – wszystko to sprawia, że „Stara Atma” będzie doskonałą lekturą dla młodych i mniej młodych miłośników Zakopanego, Tatr i dobrej muzyki. Książka ukazała się nakładem wydawnictwa WAGANT w serii publikacji zakopiańskich.

W Zakopanem wszystko jest trochę obok rzeczywistości. Nie jest to bynajmniej surrealizm, tylko prawie-realizm. Zjawisko to dobrze ilustruje krótki przegląd zakopiańskich ulic. Muzeum Makuszyńskiego znajduje się przy ul. Tetmajera. Tetmajer nigdy nie mieszkał przy ul. Tetmajera, tylko m.in. przy ul. Za Strugiem, która oczywiście nie ma nic wspólnego z Andrzejem Strugiem. Strug ma swoją ulicą w Zakopanem, tam gdzie mieszkał Stanisław Marusarz, ale sam mieszkał m.in. przy ul. Chałubińskiego. Tytus Chałubiński mieszkał przy ul. Chałubińskiego, ale przy zbiegu tej ulicy z ul. Zamoyskiego i oficjalny adres tej parceli przypisany jest do ul. Zamoyskiego. Władysław Zamoyski mieszkał w Kuźnicach, przez pewien czas w dzisiejszej Księżówce przy al. Przewodników Tatrzańskich, która przedtem nazywała się Daszyńskiego, jeszcze przedtem Mościckiego. Mościcki mieszkał w Kościelisku. Opodal Księżówki jest willa Fortunka, stojąca przy ul. Karłowicza i Karłowicz tam rzeczywiście mieszkał, ale Fortunka ma oficjalny adres przy sąsiednich Bulwarach Słowackiego. Słowacki nigdy w Zakopanem nie był, ale Sienkiewicz chciał, by sprowadzone do Polski prochy wieszcza spoczęły w Tatrach. Sienkiewicz ma w Zakopanem swoją ulicę i nawet kiedyś niedaleko niej mieszkał, tyle że teraz to miejsce należy do ul. Gimnazjalnej. Nie ma tam teraz żadnego gimnazjum, ale było, a teraz jest przy Słonecznej. Słońce było w Zakopanem w zeszły piątek. Ma w Zakopanem ulicę również Kasprowicz, który nawet mieszkał przy ul. Kasprowicza, ale w Poroninie. Przy dzisiejszej ul. Kasprowicza w Zakopanem mieszkał Piłsudski, który nigdy nie mieszkał przy ul. Piłsudskiego, ale przez jakiś czas obok, przy Krupówkach. Stanisław Witkiewicz mieszkał przez chwilę w okolicach ul. Witkiewicza przy dzisiejszej ul. Curzydły (który mieszkał przy Krupówkach), ale głównie mieszkał przy ul. Tetmajera. Przy której jest muzeum Makuszyńskiego. Obok jest ul. Makuszyńskiego, przy której mieszka prof. Andrzej Parczewski, który jeszcze nie ma w Zakopanem swojej ulicy. Ale jeśli będzie miał, to z pewnością trochę obok. Nawet ulica Kościelna nie jest bynajmniej tą, przy której jest kościół, bo kościół jest też trochę obok.

Żeromski przyjechał do Zakopanego w jednym ubraniu z wystrzępionymi nogawkami spodni, w płaszczu i dziurawych butach. Szewc, owszem, miał warsztat przy Krupówkach, ale za usługę trzeba zapłacić, a opłaty za mieszkanie i jedzenie pochłonęły cały niewielki kapitał, z jakim pisarz wyjechał pod Tatry. Więc znów prosi Oktawię o pożyczkę, którą obiecuje zwrócić z przyszłych honorariów literackich....

Pępek świata stanowi pierwszą pełną i nieocenzurowaną wersję wspomnień o Zakopanem okresu dwudziestolecia międzywojennego i oddaje specyficzną atmosferę panującą wówczas w stolicy tatr. Na kartach tych wspomnień obok osób tak znanych i popularnych, należących do świata kultury, jak Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Karol Stryjeński, pojawia się cała galeria ówczesnych mieszkańców Zakopanego.

Styl zakopiański był fenomenem w historii polskiej architektury i sztuki użytkowej. Jego twórca – Stanisław Witkiewicz – na przełomie XIX i XX wieku, w Zakopanem – małej wówczas wiosce pod Tatrami – formułował teoretyczne zasady swej nowej idei i projektował piękne, drewniane wille, obiekty sakralne i rzemiosło artystyczne. Z Witkiewiczem współdziałali przedstawiciele polskiej elity kulturalnej owego czasu, a także górale – cieśle i snycerze, którzy wprowadzali w życie koncepcje artysty. To do ich właśnie góralskiej architektury i sztuki ludowej nawiązał Witkiewicz, tworząc swoje projekty i dążąc do przekształcenia swych wizji w polski styl narodowy. Styl zakopiański miał objąć różne dziedziny życia, do dziś zachowało się jednak niewiele jego przykładów. Te, które przetrwały, są zatem szczególnie cenne i one właśnie są bohaterami albumu „Styl zakopiański Stanisława Witkiewicza”.

To nietypowy przewodnik. Nie opisuje miejsc pięknych, atrakcyjnych i niepowtarzalnych. Prowadzi raczej po ciemnych zaułkach, przestrzeniach zapomnianych i wyrzuconych z pamięci. Pokazuje trzy wymiary Zakopanego, które dotąd traktowano po macoszemu albo pomijano wstydliwym milczeniem. Bo Zakopane nie byłoby takie, jakie jest, bez ciężkiej pracy i wysiłku licznych przybyłych i osiadłych tu ceprów, bez wielu sanatoriów i zaludniających je tysięcy gruźlików, i wreszcie bez społeczności zakopiańskich Żydów, którzy podczas drugiej wojny światowej podzielili los pobratymców w całej Europie.