Polacy w Kazachstanie. Zesłania - dziedzictwo - nadzieje - powroty - Anatol Kuczyński

Wstrząsający dokument będący świadectwem blisko siedemdziesięciu lat życia polskiej rodziny – od lat dwudziestych do dziewięćdziesiątych XX wieku – na Ukrainie i w Kazachstanie. Bieda i głód, wywózka, zakładanie pierwszych osiedli w kompletnej pustce stepów, zmaganie się z codziennym życiem w warunkach sowieckiej kołchozowej rzeczywistości – a jednocześnie intuicyjne przylgnięcie do wiary katolickiej i języka polskich przodków, wierność przekazywanym potajemnie obrzędom, przepisywanym odręcznie tekstom pieśni i nabożeństw.Książka opowiada o trwaniu, sile i odwadze. Ma moc i wiarygodność świadectwa jednostkowego, chociaż jednocześnie mówi o doświadczeniu tysięcy Polaków. Tylko niewielu z nich udało się – tak jak autorce tych wspomnień – wrócić do Ojczyzny.Książka jest kolejną pozycją w naszej serii Rozrachunek Polaków z przeszłością i ukazuje się w 70. rocznicę pierwszych deportacji żyjącej na Ukrainie ludności polskiej do Kazachstanu.

11 września 2016 roku to dzień beatyfikacji w Astanie księdza Władysława Bukowińskiego (1904–1974), niestrudzonego i bohaterskiego, który poświęcił swoje życie pracy duszpasterskiej wśród żyjących tam katolików. Mimo ciężkich doświadczeń, jakich doznał jako więzień sowieckich łagrów, przyjął dobrowolnie w 1954 roku obywatelstwo ZSRS, nie chcąc opuścić zapomnianych i żyjących bez opieki duchowej Polaków i Niemców, rzuconych przez los do Karagandy i na ogromne terytoria Kazachstanu i innych sąsiednich republik. Więziony wielokrotnie za nielegalną działalność duszpasterską pozostał wierny do końca swemu powołaniu. 

Ksiądz Władysław Bukowiński Apostoł Kazachstanu, Boży domokrążca, Vianney Wschodu, kapłan bez kościoła, wielokrotnie skazywany, ponad trzynaście lat spędził w łagrach. W 1955 mógł wrócić do Polski. Aresztowany, na pytanie śledczego - dlaczego nie wyjechał - odpowiedział, że uczynił to „dla pracy duszpasterskiej wśród tak bardzo jej potrzebujących, a niemających swoich kapłanów katolików Związku Sowieckiego”. 

Relacje z zesłańczego szlaku, nasycone wielością wątków kulturowo-krajobrazowych - folklor, stepowe karawany, cmentarze, życie codzienne, jurty, rzeki, góry, pustynie itp. Rytm tego opisu zmienia się w zależności od kierunków podróży i jej trwania. Nieraz zatrzymywano się na dłużej, co dawało możliwość pełniejszego poznania obyczajów i zwyczajów tubylczych ludów, ich sytuacji społecznej i materialnej. Dostrzegał także autor wielość wydarzeń dotyczących zwykłych ludzi, a także bezimienne grupy nomadów. Tekst wzbogacony jest rysunkami autora, poprzedzony przedmową i komentarzem A. Zielińskiego.

W II połowie XIX wieku Tunka była małą syberyjską osadą w Imperium Rosyjskim. Wśród mieszkańców sporą część stanowili księża katoliccy - zesłańcy, ukarani za wspieranie powstanie styczniowego. Władze zgromadziły ich w jednej miejscowości, aby odseparować duchownych od polskiej społeczności zesłańczej. Bez nich można było szybciej ją wynarodowić, a na tym administracji rosyjskiej bardzo zależało.

Autor na podstawie wielu dokumentów, wspomnień i pamiętników spisał losy księży - zesłańców osadzonych w Tunce, warunki ich życia, codzienne zajęcia. Praca zawiera także krótkie noty biograficzne kilkudziesięciu kapłanów.

Jak ocenić historię, wobec której jest się kompletnie nieobiektywnym? Ilością wypłakanych łez.

Jak wyrazić pragnienie, żeby tę historię poznali inni? Wybuchami niepohamowanego śmiechu i minutami głębokiego wzruszenia...

Znam tę historię od dziecka. Wzrastałam, słuchając jej zimowymi wieczorami. Teraz i Ty możesz ją poznać. Historię piękną i straszną. Tym bardziej wstrząsającą, że płynącą z głębi serca dzieci, które ją przeżyły.

Dzięki Danusi i Bogusławowi, mojemu ukochanemu Wujostwu, wszyscy możemy przekonać się, jakimi szczęściarzami jesteśmy, żyjąc w czasie pokoju... Cieszę się bardzo, że została spisana. Dzięki temu i moje dzieci będą bogatsze o te wyjątkowe wspomnienia

- Joanna Brodzik, aktorka, najstarsza z pięciorga wnucząt Jadzi

Prezentowane wydawnictwo pokonferencyjne zawiera m.in:

- Archangielski epizod w zesłańczej epopei Rufina Piotrowskiego
- Polscy przyrodnicy i odkrywcy w obszarach europejskiej Północy Rosji
- Bolesław Limanowski (1835-1935)
- Oficerowie polskiego pochodzenia w guberni archangielskiej (początek XX w.)
- Delegatura Ambasady RP w Archangielsku
- Cienie i przebłyski zesłańczej codzienności Polaków deportowanych w 1940 r. do obwodu archangielskiego
- Próby przystosowania się do zesłańczych warunków
- Polacy w archangielskim obwodzie po amnestii 12 sierpnia 1941 r.
- Wołyniacy na zesłaniu w obwodzie archangielskim w świetle dokumentacji personalnej (1940-1941)
- Formy opieki nad dziećmi polskimi w obwodzie archangielskim (1943-1944)
- Przesiedlenie polskich zesłańców z obwodu archangielskiego na Powołże i Ukrainę w 1944 r.
- Stanisław Wawrzyńczyk - lekarz akowiec, łagiernik

Wybitny brytyjski historyk Daniel Beer zabiera czytelników w zapierającą dech w piersiach podróż przez czas liczony w pokoleniach i przestrzeń ciągnącą się od ogarniętych powstańczymi płomieniami ziem Polski po mroczne kopalnie dalekowschodniej kolonii karnej w Nerczyńsku. Opowiada o rewolucjonistach: rosyjskich dekabrystach, uczestnikach powstania listopadowego i styczniowego, a wreszcie o komunistach, którzy wyzwolili Syberię tylko po to, by przemienić ją w jeszcze bardziej śmiercionośne więzienie, gułag.

Na kartach Domu umarłych... Daniel Beer pokazuje, jak wielki był wpływ tego miejsca katorgi tysięcy na historię ludzkości. Dowodzi, że carska Syberia, jako więzienie powstańców i rewolucjonistów, ale także fabryka powstań i rewolucji, ukształtowała Rosję europejską, jej miejsce w świecie oraz bolszewicką przyszłość.

Opowieść o wojennym dzieciństwie Wiesława Adamczyka spędzonym na Syberii i naznaczonym sowieckim barbarzyństwem.

W opracowaniach dotyczących II wojny światowej często przemilcza się tę mroczną kartę europejskiej historii, pozostającą w cieniu Holokaustu. Wydarzenia na niej zapisane wciąż jeszcze czekają, by w pełni oddać im historyczną sprawiedliwość.

„Znam wiele opisów syberyjskiej odysei oraz innych zapomnianych wojennych dziejów. Żaden jednak nie jest bardziej pouczający, wzruszający i piękniej napisany niż Kiedy Bóg odwrócił wzrok”.

– z przedmowy Normana Daviesa

Okres obejmujący lata 1936-1990 miał swoją specyfikę. Był to czas nasilonej walki władzy sowieckiej nie tylko z Kościołem, ale przede wszystkim z religią. Rozwinięta działalność antyreligijna i ateistyczna za cel stawała sobie stworzenie nowego człowieka - człowieka sowieckiego.

Drogi Czytelniku, przed Tobą niecodzienna podróż w czasie - dwie niezwykłe historie, których scenariusze napisała rzeczywistość wojny. Będzie to zaskakująca wędrówka, bo odbyły ją i opowiedziały o niej dwie małe dziewczynki - Wanda i Maria (Donia), cioteczne siostry z Kresów Wschodnich. Przenieśmy się do świata ich przeżyć i postrzegania wydarzeń, których optyka zmieniała się wraz z dorastaniem bohaterek, ale przede wszystkim była naznaczona dramatem wygnania i rozstaniem z sielankowym obrazem dzieciństwa sprzed wojny.

Zapraszam do towarzyszenia Marii Szatroń w podróży po kolejnych stacjach exodusu rodziny od Wileńszczyzny przez stepy Kazachstanu, Iran, Indie, obozy w Afryce, aż do zacumowania w brytyjskim porcie oraz Wandzie Giesmin w tułaczce od miasta do miasta w poszukiwaniu domu, a przede wszystkim do wejścia w świat narratorek. W świat, którego nie widać, ale który jest w sferze ich uczuć i doznań, a do którego wprowadza nas Autorka.