Polacy w Kazachstanie. Zesłania - dziedzictwo - nadzieje - powroty - Anatol Kuczyński

Wstrząsający dokument będący świadectwem blisko siedemdziesięciu lat życia polskiej rodziny – od lat dwudziestych do dziewięćdziesiątych XX wieku – na Ukrainie i w Kazachstanie. Bieda i głód, wywózka, zakładanie pierwszych osiedli w kompletnej pustce stepów, zmaganie się z codziennym życiem w warunkach sowieckiej kołchozowej rzeczywistości – a jednocześnie intuicyjne przylgnięcie do wiary katolickiej i języka polskich przodków, wierność przekazywanym potajemnie obrzędom, przepisywanym odręcznie tekstom pieśni i nabożeństw.Książka opowiada o trwaniu, sile i odwadze. Ma moc i wiarygodność świadectwa jednostkowego, chociaż jednocześnie mówi o doświadczeniu tysięcy Polaków. Tylko niewielu z nich udało się – tak jak autorce tych wspomnień – wrócić do Ojczyzny.Książka jest kolejną pozycją w naszej serii Rozrachunek Polaków z przeszłością i ukazuje się w 70. rocznicę pierwszych deportacji żyjącej na Ukrainie ludności polskiej do Kazachstanu.

11 września 2016 roku to dzień beatyfikacji w Astanie księdza Władysława Bukowińskiego (1904–1974), niestrudzonego i bohaterskiego, który poświęcił swoje życie pracy duszpasterskiej wśród żyjących tam katolików. Mimo ciężkich doświadczeń, jakich doznał jako więzień sowieckich łagrów, przyjął dobrowolnie w 1954 roku obywatelstwo ZSRS, nie chcąc opuścić zapomnianych i żyjących bez opieki duchowej Polaków i Niemców, rzuconych przez los do Karagandy i na ogromne terytoria Kazachstanu i innych sąsiednich republik. Więziony wielokrotnie za nielegalną działalność duszpasterską pozostał wierny do końca swemu powołaniu. 

Ksiądz Władysław Bukowiński Apostoł Kazachstanu, Boży domokrążca, Vianney Wschodu, kapłan bez kościoła, wielokrotnie skazywany, ponad trzynaście lat spędził w łagrach. W 1955 mógł wrócić do Polski. Aresztowany, na pytanie śledczego - dlaczego nie wyjechał - odpowiedział, że uczynił to „dla pracy duszpasterskiej wśród tak bardzo jej potrzebujących, a niemających swoich kapłanów katolików Związku Sowieckiego”. 

Relacje z zesłańczego szlaku, nasycone wielością wątków kulturowo-krajobrazowych - folklor, stepowe karawany, cmentarze, życie codzienne, jurty, rzeki, góry, pustynie itp. Rytm tego opisu zmienia się w zależności od kierunków podróży i jej trwania. Nieraz zatrzymywano się na dłużej, co dawało możliwość pełniejszego poznania obyczajów i zwyczajów tubylczych ludów, ich sytuacji społecznej i materialnej. Dostrzegał także autor wielość wydarzeń dotyczących zwykłych ludzi, a także bezimienne grupy nomadów. Tekst wzbogacony jest rysunkami autora, poprzedzony przedmową i komentarzem A. Zielińskiego.

W II połowie XIX wieku Tunka była małą syberyjską osadą w Imperium Rosyjskim. Wśród mieszkańców sporą część stanowili księża katoliccy - zesłańcy, ukarani za wspieranie powstanie styczniowego. Władze zgromadziły ich w jednej miejscowości, aby odseparować duchownych od polskiej społeczności zesłańczej. Bez nich można było szybciej ją wynarodowić, a na tym administracji rosyjskiej bardzo zależało.

Autor na podstawie wielu dokumentów, wspomnień i pamiętników spisał losy księży - zesłańców osadzonych w Tunce, warunki ich życia, codzienne zajęcia. Praca zawiera także krótkie noty biograficzne kilkudziesięciu kapłanów.

Jak ocenić historię, wobec której jest się kompletnie nieobiektywnym? Ilością wypłakanych łez.

Jak wyrazić pragnienie, żeby tę historię poznali inni? Wybuchami niepohamowanego śmiechu i minutami głębokiego wzruszenia...

Znam tę historię od dziecka. Wzrastałam, słuchając jej zimowymi wieczorami. Teraz i Ty możesz ją poznać. Historię piękną i straszną. Tym bardziej wstrząsającą, że płynącą z głębi serca dzieci, które ją przeżyły.

Dzięki Danusi i Bogusławowi, mojemu ukochanemu Wujostwu, wszyscy możemy przekonać się, jakimi szczęściarzami jesteśmy, żyjąc w czasie pokoju... Cieszę się bardzo, że została spisana. Dzięki temu i moje dzieci będą bogatsze o te wyjątkowe wspomnienia

- Joanna Brodzik, aktorka, najstarsza z pięciorga wnucząt Jadzi

Prezentowane wydawnictwo pokonferencyjne zawiera m.in:

- Archangielski epizod w zesłańczej epopei Rufina Piotrowskiego
- Polscy przyrodnicy i odkrywcy w obszarach europejskiej Północy Rosji
- Bolesław Limanowski (1835-1935)
- Oficerowie polskiego pochodzenia w guberni archangielskiej (początek XX w.)
- Delegatura Ambasady RP w Archangielsku
- Cienie i przebłyski zesłańczej codzienności Polaków deportowanych w 1940 r. do obwodu archangielskiego
- Próby przystosowania się do zesłańczych warunków
- Polacy w archangielskim obwodzie po amnestii 12 sierpnia 1941 r.
- Wołyniacy na zesłaniu w obwodzie archangielskim w świetle dokumentacji personalnej (1940-1941)
- Formy opieki nad dziećmi polskimi w obwodzie archangielskim (1943-1944)
- Przesiedlenie polskich zesłańców z obwodu archangielskiego na Powołże i Ukrainę w 1944 r.
- Stanisław Wawrzyńczyk - lekarz akowiec, łagiernik

Wybitny brytyjski historyk Daniel Beer zabiera czytelników w zapierającą dech w piersiach podróż przez czas liczony w pokoleniach i przestrzeń ciągnącą się od ogarniętych powstańczymi płomieniami ziem Polski po mroczne kopalnie dalekowschodniej kolonii karnej w Nerczyńsku. Opowiada o rewolucjonistach: rosyjskich dekabrystach, uczestnikach powstania listopadowego i styczniowego, a wreszcie o komunistach, którzy wyzwolili Syberię tylko po to, by przemienić ją w jeszcze bardziej śmiercionośne więzienie, gułag.

Na kartach Domu umarłych... Daniel Beer pokazuje, jak wielki był wpływ tego miejsca katorgi tysięcy na historię ludzkości. Dowodzi, że carska Syberia, jako więzienie powstańców i rewolucjonistów, ale także fabryka powstań i rewolucji, ukształtowała Rosję europejską, jej miejsce w świecie oraz bolszewicką przyszłość.

Opowieść o wojennym dzieciństwie Wiesława Adamczyka spędzonym na Syberii i naznaczonym sowieckim barbarzyństwem.

W opracowaniach dotyczących II wojny światowej często przemilcza się tę mroczną kartę europejskiej historii, pozostającą w cieniu Holokaustu. Wydarzenia na niej zapisane wciąż jeszcze czekają, by w pełni oddać im historyczną sprawiedliwość.

„Znam wiele opisów syberyjskiej odysei oraz innych zapomnianych wojennych dziejów. Żaden jednak nie jest bardziej pouczający, wzruszający i piękniej napisany niż Kiedy Bóg odwrócił wzrok”.

– z przedmowy Normana Daviesa

Okres obejmujący lata 1936-1990 miał swoją specyfikę. Był to czas nasilonej walki władzy sowieckiej nie tylko z Kościołem, ale przede wszystkim z religią. Rozwinięta działalność antyreligijna i ateistyczna za cel stawała sobie stworzenie nowego człowieka - człowieka sowieckiego.

Drogi Czytelniku, przed Tobą niecodzienna podróż w czasie - dwie niezwykłe historie, których scenariusze napisała rzeczywistość wojny. Będzie to zaskakująca wędrówka, bo odbyły ją i opowiedziały o niej dwie małe dziewczynki - Wanda i Maria (Donia), cioteczne siostry z Kresów Wschodnich. Przenieśmy się do świata ich przeżyć i postrzegania wydarzeń, których optyka zmieniała się wraz z dorastaniem bohaterek, ale przede wszystkim była naznaczona dramatem wygnania i rozstaniem z sielankowym obrazem dzieciństwa sprzed wojny.

Zapraszam do towarzyszenia Marii Szatroń w podróży po kolejnych stacjach exodusu rodziny od Wileńszczyzny przez stepy Kazachstanu, Iran, Indie, obozy w Afryce, aż do zacumowania w brytyjskim porcie oraz Wandzie Giesmin w tułaczce od miasta do miasta w poszukiwaniu domu, a przede wszystkim do wejścia w świat narratorek. W świat, którego nie widać, ale który jest w sferze ich uczuć i doznań, a do którego wprowadza nas Autorka.

Do rąk czytelników oddajemy pracę poświęconą obecności Polaków na terenie guberni połtawskiej przed wybuchem I wojny światowej. Guberni, która przeszło sto lat temu wchodziła w skład Imperium Rosyjskiego. Ukazane zostały różne formy aktywności przedstawicieli żywiołu polskiego na terytorium, gdzie w XIX stuleciu nie występowała rdzenna ludność polska, a interesująca nas społeczność ukształtowała się tutaj w wyniku procesów migracyjnych.

Z Rosjanami nie tylko braliśmy się za bary, toczyliśmy wojny jak równy z równym, a później nie tylko wzniecaliśmy przeciwko nim powstania. To z polskich drukarń pochodziło rosyjskie słowo drukowane przez ponad 120 lat. Polscy inżynierowie budowali mosty kolejowe i tworzyli rosyjską sieć dróg żelaznych. To z polskich fabryk pochodziło 90 proc. stalowych szyn układanych potem w dalekich stepach. Nasi przyrodnicy odkrywali Syberię dla światowej nauki. Byli to fachowcy, którzy wyrośli z polskiego pnia, a przyszło im budować obce mocarstwo.

Bohaterką książki jest 12-letnia Basia, która opowiada o rozstaniu z ojcem, oficerem Wojska Polskiego, tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej, o wyjeździe wraz z matką i dwoma młodszymi braćmi do rodziny na Kresy Wschodnie, a następnie o ich aresztowaniu przez NKWD i sześciu długich latach spędzonych w Kazachstanie. Książka oparta jest na wspomnieniach pani Barbary Piotrowskiej-Dubik (Kwiaty na stepie) i na bezpośrednim kontakcie autorki z byłą Sybiraczką.

To książka, która uczy samodzielnego myślenia, zmusza do refleksji i zachęca do dokonania oceny własnych, często nazbyt wygórowanych potrzeb i ambicji. Książka o miłości w rodzinie i o miłości w wielkiej rodzinie ludzkiej, która pozwala lepiej zrozumieć, czym jest patriotyzm i miłość Ojczyzny. Idealna książka do rodzinnego czytania w długie zimowe wieczory.

Książka zawiera Album ze zdjęciami oraz Słownik wyjaśniający znaczenie trudniejszych słów, pojęć i wyrażeń.

Książka składa się z relacji Polaków, którzy opisują swoją drogę do Kazachstanu, straszliwe warunki na zesłaniu, w obozach koncentracyjnych oraz niełatwą drogę do Armii Andersa. Sprawozdania naocznych świadków namacalnie ilustrują nam dramatyczny los tych, którym ostatecznie udało się wyrwać z sowieckiego piekła.

Los konspiratorów i powstańców styczniowych, którzy zostali uwięzieni lub zesłani w głąb Rosji, był dramatyczny, ale trzeba pamiętać, że ciężar wyroków carskich sądów spadł także na ich rodziny. Bohaterami tej książki są osoby najbliższe uczestnikom spisków i walk – rodzice, dzieci, ale głównie kobiety: żony, matki i siostry. To one znalazły się przed trudnym wyborem – pożegnać najbliższe im osoby na długie lata czy dzielić najpierw trudy podróży, a następnie życia w surowych warunkach Syberii. Decyzje i czyny tych kobiet były często niezwykle heroiczne, nie mniej niż ich mężów, synów i braci, którzy z bronią w ręku walczyli w powstaniu styczniowym.