Pamięć II. Polscy uchodźcy na Węgrzech 1939-1946 - Krystyna Łubczyk, Grzegorz Łubczyk

„Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie 1939-1946” to głównie rzecz o (geo)polityce i dyplomacji, zwłaszcza zaś o trudnych polskich kontaktach – zwłaszcza z ZSRR, ale również z Wielką Brytanią i USA. Peszke w mistrzowski sposób pokazuje gorzki los Polaków, którzy mimo ogromnego zaangażowania i daniny krwi, począwszy od Teheranu byli coraz bardziej lekceważeni przez sprzymierzeńców i stopniowo przegrywali walkę o swoją przyszłość. To tragiczna historia państwa, które padło ofiarą nie tylko agresorów, ale też sprzymierzeńców i ich wielkiej polityki. 

Opracowanie poświęcone organizacji i działalności naczelnych władz wojskowych na uchodźstwie w latach 1939-1946. Autor gruntownie omawia wyzwania polityczne i wojskowe na ziemi francuskiej, Wyspach Brytyjskich i po zakończeniu II wojny światowej. Rozpatrywany okres obfituje w wiele doniosłych osiągnięć - ale też działań kontrowersyjnych oraz rozczarowań posunięciami i decyzjami sojuszników...

Lato 1915 roku. Armia rosyjska pod naporem wroga wycofuje się z Królestwa Polskiego i zachodnich krańców Imperium. „Niemiec będzie babom cycki obcinał” – niesie się po wsiach. Spod Lublina, Chełma, Łomży, Ostrołęki, a nawet Warszawy obładowane wozy ruszają w głąb Rosji. Z obszarów na wschód od Białegostoku wyjeżdża nawet osiemdziesiąt procent mieszkańców. Wędrują w skwarze, bez wody i jedzenia. Niemieckie samoloty bombardują wojsko, nie szczędząc uciekinierów. Przy drogach zostają mogiły, część ciał leży niepogrzebana. Wybuchają epidemie. Masowo umierają dzieci.

Bieżeńcy – tak po rosyjsku nazywają uciekinierów carskie władze – są rozwożeni po całej Rosji. Gdy we wsiach gdzieś na Syberii czy nad Donem z trudem budują nowe życie, wybucha rewolucja, niszcząc pozostałe filary „odwiecznego porządku”: carską władzę i religię. Bieżeńcy znowu ruszają w drogę, teraz w drugą stronę, do odrodzonego Państwa Polskiego. Powrót przynosi kolejne „końce świata”.