Miejsca (nie)pamięci. O upamiętnianiu ukraińskiego Wielkiego Głodu z lat 1932-1933 - Kudela-Świątek Wiktoria

Głód 1921-1923
Burzliwy okres lat 1917-1920 największe szkody spowodował w rolnictwie. Bolszewicy, którzy stali się panami sytuacji, tłumaczyli tak sobie, jak i innym, że wszystkiemu winni są przeciwnicy - interwenci, panowie, a nade wszystko bogaci chłopi, zwani kułakami. Tylko jakoś dziwnie się składało, że w tych częściach Ukrainy, na których toczyły się największe zmagania wojenne, odsetek zasianych pól był większy niż tam, gdzie bolszewikom nie sprawiano większego kłopotu w zaprowadzaniu nowych porządków. Na tych spokojniejszych terenach, przeciwstawiając się rabunkowemu komunizmowi wojennemu, większą wagę przykładano do ekonomicznych sposobów walki. Znacznie bardziej opłacało się skutecznie ukryć płody rolne niż zwiększać ich produkcję. A było i tak, że nie było czym obsiać pola, bo przy siłowym ściąganiu kontyngentu, zabierano również ziarno siewne. Na Ukrainie od 1916 r. do 1922 r. powierzchnia zasiewów zmniejszyła się o około 40%. Podobna sytuacja miała miejsce i w innych regionach radzieckiego imperium. Na domiar złego wiosną 1921 r. ogromna susza w centralnych i południowych guberniach Federacji Rosyjskiej oraz w południowej Ukrainie zapowiadała nadchodzenie głodu.

Wielki Głód z lat 1932-1933 na Ukrainie jest największą zbrodnią komunistyczną w Europie. Ważnym źródłem poszerzenia naszej wiedzy o nim są materiały archiwalne nie tylko Ukrainy i Rosji, ale także państw, które miały swoje przedstawicielstwa w ZSRR podczas głodu.

Profesor Wieczorkiewicz przedstawia genezę, przebieg i skutki „bitwy z własną armią”, jaka dokonała się w szeregach Armii Czerwonej w latach 1937–1939. Wielka czystka odmieniła oblicze korpusu oficerskiego i całkowicie podporządkowała wojsko Stalinowi. Skala terroru była ogromna.

Autor rozpatruje drobiazgowo różne aspekty stalinowskiej polityki personalnej w perspektywie zbiorowego doświadczenia całej generalicji sowieckiej, jak również indywidualnych losów najwybitniejszych dowódców. 

Druga połowa lat trzydziestych XX w. w Związku Sowieckim to okres, kiedy reżim sowiecki przeprowadził szereg antypolskich akcji.

W latach 1935–1936 miały miejsce deportacje ludności polskiej, zamieszkałej na Ukrainie i Białorusi, z graniczących z Polską obwodów, na wschód Ukrainy lub w głąb ZSRS – do Kazachstanu albo Syberię. Kulminacją antypolskiej polityki była operacja polska (antypolska) NKWD z lat 1937–1938, w wyniku której represjonowano ponad 144 tys. osób, z czego 111 tys. zostało rozstrzelanych.

Zebrane dokumenty dają odpowiedź na pytanie jaką wiedzę polska służba dyplomatyczno-konsularna i wywiad wojskowy miały w sprawie sytuacji mniejszości polskiej w okresie bezprecedensowych represji reżimu z lat 1935–1938; jaki był stosunek rządu RP do Polaków w ZSRS; jak zachowywali się przedstawiciele Drugiej Rzeczypospolitej na terenie sowieckim w obliczu prześladowania Polaków; jak Polacy w ZSRS postrzegali stosunek do nich ze strony Warszawy.