Materiały do etnografii Podhala - Maciej Rak

Hasek o Polakach - sama radość!

Dobrze się stało, że zebrano wreszcie jego teksty o Galicji sprzed stu lat, bo możemy się w nich przeglądać do woli. Polacy u Haska są śmieszni jak dobry wojak Szwejk. Tylko, że oni żyją ułudą i imponderabiliami, a on jest od nich mądrzejszy, bo bardziej racjonalny. Wieńcząca książkę opowieść Haska o Piłsudskim w Paryżu - w postaci jego rzekomego pamiętnika - to najlepszy portret marszałka, jaki znam. Nikogo u nas nie byłoby stać na taki tekst ani dziś, ani 90 lat temu. 

Styl zakopiański był fenomenem w historii polskiej architektury i sztuki użytkowej. Jego twórca – Stanisław Witkiewicz – na przełomie XIX i XX wieku, w Zakopanem – małej wówczas wiosce pod Tatrami – formułował teoretyczne zasady swej nowej idei i projektował piękne, drewniane wille, obiekty sakralne i rzemiosło artystyczne. Z Witkiewiczem współdziałali przedstawiciele polskiej elity kulturalnej owego czasu, a także górale – cieśle i snycerze, którzy wprowadzali w życie koncepcje artysty. To do ich właśnie góralskiej architektury i sztuki ludowej nawiązał Witkiewicz, tworząc swoje projekty i dążąc do przekształcenia swych wizji w polski styl narodowy. Styl zakopiański miał objąć różne dziedziny życia, do dziś zachowało się jednak niewiele jego przykładów. Te, które przetrwały, są zatem szczególnie cenne i one właśnie są bohaterami albumu „Styl zakopiański Stanisława Witkiewicza”.

Kroniki zakopiańskie to zbiór opowieści o ludziach i zdarzeniach z historii Zakopanego, Tatr i Podtatrza, „reportaże z przeszłości” wioski, a potem miasteczka, które powstało u stóp Tatr. Prywatna historia Zakopanego – subiektywna i emocjonalna, odległa od akademickiej dyscypliny, ale prawdziwa. Autor chętniej wybiera włóczęgów niż sportowców, chętniej pisze o wizjonerach niż o statecznych obywatelach, o górskich wycieczkach niż o akademiach ku czci.

Książka jest popularno-naukową biografią Oskara Kolberga, prezentuje więc bieg jego życia i warunki, w jakich kształtowały się jego plany naukowe i wydawnicze, a duża liczba rycin przybliża czytelnikowi metody pracy XIX-wiecznego badacza. Oskar Kolber w połowie XIX w. opracował wielki program badania kultury ludowej, tj. zbierania źródeł dla polskiej etnografii. Realizował go poprzez wieloletnie badania terenowe i opracowywanie monografii regionalnych wydawanych pod tytułem "Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce". Zawierają one opisy etnograficznyczne, teksty pieśni, bajek, przysłów itp., a przede wszystkim tysiące melodii wokalnych i instrumentalnych zapisanych ze słuchu w czasie spotkań z ludowymi wykonawcami. W tej dziedzinie, w takiej skali nie posiada źródeł XIX-wiecznych żaden naród w Europie.

Tatry Polskie i Słowackie to kompendium wiedzy na temat jedynych tak wysokich i zróżnicowanych gór w Europie Środkowej. Obok wiadomości o geologii, przyrodzie i historii zagospodarowania tych terenów przez człowieka w albumie zawarto charakterystykę niemal każdego nazwanego zakątka Tatr zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie granicy – od przełęczy przez doliny aż po najwyższe szczyty. Szczegółowym opisom towarzyszą zachwycające fotografie. Autorką opracowania jest Barbara Zygmańska – doświadczony przewodnik górski beskidzki i tatrzański.