Stara Szuflada

Dzieje rodu Morysów ze Śląska Cieszyńskiego od XVIII do początku XX wieku to owoc 21 lat poszukiwań genealogicznych. Zaczęło się od rozmów z najstarszymi krewnymi, a zakończyło na kwerendach archiwalnych w Polsce, Czechach i Austrii. Biogramy Tomasza Morysa (ok. 1706–1750) i jego 142 potomków do szóstego pokolenia to nie tylko zestaw dat, ale niemal wszystko, co udało się „wycisnąć” ze źródeł. Jednocześnie to nietypowa książka historyczna, gdzie wielkie wydarzenia dziejowe pozostają w dalekim tle, a na pierwszym planie znajdują się ludzie, o których badacze zwykle nie pisali.

Szersze grono czytelników zainteresuje z pewnością wstęp, będący swego rodzaju poradnikiem, jak szukać chłopskich przodków ze Śląska Cieszyńskiego.

Rozwój gospodarczy i towarzyszące mu zmiany społeczne mają zawsze charakter dynamiczny. Przemiany zachodzące nawet w nieodległych od siebie regionach na skutek oddziaływania tych samych czynników mogą jednak zmierzać odmiennych kierunkach czy też postępować w innym tempie. Możemy obserwować to zarówno w skali mikro, jak i makro, niezależnie od tego, czy rozpatrujemy przemiany w demografii, strukturze własności ziemskiej, rozwoju ośrodków miejskich, udziału majątków folwarcznych w areale ziemi uprawnej, struktury produkcji zbożowej, czy też pojawiających się różnicach w cenach i płacach.

Historia Białorusinów Podlasia przedstawia dzieje odłamu narodu białoruskiego, poczynając od czasów, kiedy nie było jeszcze ani imienia Białorusini, ani nazwy Podlasie. Jednakże Białorusini to tylko uściślające określenie odwiecznych mieszkańców tych ziem, Rusinów. Również ziemie w przyszłości nazwane Podlasiem od wieków stanowiły pewną całość ? jako ziemia brzeska, a potem ziemia brzesko-drohicka.

Kierunek Festung Breslau to szczegółowa relacja opisująca szlak bojowy 6 Armii gen. Władymira Głuzdowskiego i wspierającego ją 7 Korpusu Zmechanizowanego Gwardii od przyczółku malczyckiego do bram Wrocławia. Autorzy, Robert Primke i Maciej Szczerepa, dzień po dniu, a czasami nawet godzina po godzinie, ukazują przebieg walk w rejonie Malczyc, Środy Śląskiej, Kostomłotów, Kątów Wrocławskich, Kobierzyc, dzisiejszych dzielnic Wrocławia: Leśnicy, Strachowic, Muchoboru Wielkiego, Oporowa i wielu innych miejscowości. Na bazie źródeł radzieckich i niemieckich oraz dostępnych publikacji, przedstawili oni element operacji dolnośląskiej, który dotychczas nie był szerzej opisany zarówno w literaturze polskiej, jak i rosyjskiej. Bezwzględnie obnażają błędne założenia planu dowódcy 1 Frontu Ukraińskiego, marszałka Iwana Koniewa, który przewidywał zdobycie obecnej stolicy Dolnego Śląska po czterech dniach od rozpoczęcia natarcia.

Pokucie oraz granicząca z nim Huculszczyzna - były najbardziej wysuniętymi na południe regionami II Rzeczypospolitej. Stanowiły one niezwykłą mozaikę kultur. Tworzyła ją mieszanka narodów - Polaków, Ukraińców, Żydów, Niemców i Ormian. Pośród nich, szczególnie w górskich wsiach i przysiółkach Czarnohory oraz Gorganów, dominowali Huculi [...]

Kołomyja była jednym z dwóch największych miast regionu [...] Należała do tych ośrodków miejskich, których mieszkańcy mieli o sobie wysokie mniemanie, co szło w parze z poziomem ich aspiracji. Nie uchodziło to uwadze mieszkańców większych miast II Rzeczypospolitej, którzy szydzili z Kołomyi. Słynny Anglik z Kołomyi, miał charakteryzować prowincjusza udającego światowca, któremu mimo drogiego ubioru, przysłowiowa słoma nadal wystawała z butów.

Czy jednak faktycznie mieszkańcy miasta i regionu byli aż tak zacofani? Czy naprawdę należeli do grupy prowincjuszy nie mających aspiracji poznawania świata? Na te, i wiele innych pytań, próbują odpowiedzieć autorzy niniejszej publikacji [...] Z mitami prowincjonalności Kołomyi oraz Pokucia i Huculszczyzny próbuje "rozprawić się" siedem tekstów autorstwa historyków, którzy od wielu lat badają różnorodne aspekty dziejów tych zakątków II RP.

Prezentowana publikacja jest monografią przygotowaną przez badaczy związanych z Polską Akademią Nauk, Uniwersytetem Jagiellońskim, Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie i Instytutem Pamięci Narodowej, a przedstawiającą dzieje dawnego majątku ziemskiego położonego w świętokrzyskiej wsi Plechów.

Potrzeba przypomnienia dziejów Wielkopolski pod zaborem pruskim, w tym wieloletnich dyskusji i zmagań, które miały na celu odzyskanie suwerenności, zwieńczonych powstaniem wielkopolskim, legła u podstaw opracowania założeń trzyletniego projektu o nazwie Poznański sposób na niepodległość. Jego realizatorem było Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które promuje interdyscyplinarne podejście w badaniach i prezentacji ich wyników. Publikacja jest zbiorem artykułów, które w syntetyczny sposób przedstawiają wyniki badań specjalistów reprezentujących różne dyscypliny i podejścia badawcze, pochodzących z kilku ośrodków akademickich. W sześciu blokach tematycznych ukazano przemiany ustrojowe, dążenia do niepodległości i postawy wobec powstań narodowych, stanowisko Żydów oraz niemieckich nacjonalistów, a także losy poznańskich Bambrów. Analizie poddano zarówno zagadnienia języka, organizacji wielkich manifestacji patriotycznych, religijności, zdrowotności, struktury rodzin, jak i przemian gospodarczych czy planowania parków dworskich i miejskich. Zwrócono też uwagę na wzrastającą rolę inteligencji, której przedstawiciele, stając na czele wielu przedsięwzięć, aktywnie uczestniczyli w propagowaniu polskiej kultury w zakresie teatru i czytelnictwa. Ukazano w końcu proces zrzucania zaborczego jarzma oraz formy upamiętniania powstania wielkopolskiego i dzisiejsze ślady granic międzyzaborowych.

Obszerna monografia na temat rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w okresie międzywojennym, uwzględniająca problemy organizacyjne, ekonomiczne, kadrowe i międzyinstytucjonalne tego przemysłu. Autor, na podstawie szeroko zakrojonej kwerendy, daje pełny i wierny obraz okresów budowania i rozwoju tej gałęzi przemysłu. Opracowanie jest bezcenną pomocą dla kolejnych badaczy oraz kopalnią wiedzy dla hobbystów.

Głównym przedmiotem zainteresowania autorów tekstów wydanych w niniejszym tomie jest nie wieś jako taka, czy to nowoczesna, czy dawna, lecz zaginiona, rozumiana na różne sposoby. Większość publikowanych tekstów sytuuje się w nurcie Wüstungsforschung, czyli studiów nad osadami fizycznie opuszczonymi (tzw. pustki lub pustacie). Oprócz jednak najbardziej dosłownego rozumienia pojęcia „wieś zaginiona” – stawiającego znak równości między osadą zaginioną a opuszczoną bądź porzuconą przez mieszkańców – autorzy zaprezentowali także kilka bardziej metaforycznych prób odczytania tematu przewodniego.

Wydarzenia 1930 roku, jak można ogólnie określić ukraińskie sabotaże oraz przeprowadzoną w ich konsekwencji przez władze polskie akcję represyjną, wpłynęły w sposób znaczący na bezpieczeństwo II Rzeczypospolitej. Najpierw, na skutek przeprowadzanych przez ukraińskich nacjonalistów licznych zniszczeń mienia państwowego i prywatnego, zachwiany został stan bezpieczeństwa wewnętrznego regionu. Następnie ze względu na skargi ukraińskie wniesione przeciw Polsce na forum Ligi Narodów oraz zmasowaną antypolską kampanię medialną, jaką zainicjowano niemal na całym świecie, próbowano podkopać autorytet Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej.

Publikacja ukazuje przebieg działań sabotażowych i akcji represyjnej oraz ich wpływ na bezpieczeństwo Polski. W celu lepszego zrozumienia złożoności sytuacji, jaka zaistniała w Małopolsce Wschodniej latem 1930 roku, scharakteryzowano region pod kątem narodowościowym oraz wskazano jego znaczenie dla bezpieczeństwa Państwa Polskiego. Przybliżono także ogólny zarys stosunków polsko-ukraińskich w latach 20-tych oraz kierunki ukraińskiej myśli politycznej, której nurt nacjonalistyczny miał jednoznacznie antypolski charakter.