Śladami kurierów tatrzańskich 1939-1944

Album „Ludzie spod Tatr” to opowieść o postaciach, które zapisały się w historii Zakopanego i współtworzyły jego legendę. Kluczem do ich przedstawienia jest pobyt Jana Pawła II na Podhalu w 1997 roku i drogi, które przemierzał. Tytus Byczkowski nieprzypadkowo ukazuje większość bohaterów książki w portrecie lub karykaturze. Swoimi rysunkami nawiązuje do tradycji cyganerii artystycznej, którą przez lata szczyciło się Zakopane. Często też oddaje swym bohaterom głos, aby sami mogli opowiedzieć o wielu niezwykłych wydarzeniach, np. o akcjach ratunkowych w Tatrach Wysokich i w jaskiniach, tragedii śmigłowca „Sokół”, spotkaniach z niedźwiedziami wokół schroniska nad Morskim Okiem, strąceniu olbrzymiej swastyki ze ściany Mnicha w czasie okupacji, brawurowym skoku zagrożonego aresztowaniem kuriera z kolejki linowej czy cudzie, który nastąpił za przyczyną św. Urszuli Ledóchowskiej. Autor zdjęć pięknymi ujęciami wprowadza nas w niepowtarzalny tatrzański klimat.

Wydana po raz pierwszy w 1923 r. książka jest świadectwem pionierskich lat polskiego narciarstwa i zimowego taternictwa. Obecna edycja zawiera także rozdziały poświęcone powstaniu i działalności Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Autor opisuje swoje liczne wyprawy w Tatry, pierwsze akcje ratownicze TOPR-u, wejścia do nieznanych grot i na niezdobyte dotąd szczyty. Przedstawia swoje poglądy na temat gór i taternictwa, zastanawia się również nad nazewnictwem tatrzańskim, któremu poświęca osobny szkic. Przybliża sylwetki osób niezwykle zasłużonych dla polskiej turystyki górskiej, m.in. Mieczysława Karłowicza i Klimka Bachledy. Udaje mu się w doskonały sposób zarysować klimat ówczesnego Zakopanego, przedstawić nie tylko piękno, lecz także grozę Tatr, pokazać walkę człowieka z górskim żywiołem, walkę, której niejednokrotnie nie udało się człowiekowi wygrać.

Tom niniejszy jest reprintem pierwszego wydania Na przełęczy z roku 1891, opatrzonego bogatym zbiorem ilustracji autorstwa samego Witkacego.

Dzieło Stanisława Witkiewicza zatytułowane "Na przełęczy" należy do grona klasycznych utworów opiewających urodę Tatr oraz witalność tamtejszych górali. Punktem wyjścia do dalszych obserwacji i rozważań stał się letni pobyt autora w Tarach i jego wycieczka przez Przełęcz Mięguszowiecką do Morskiego Oka. Witkiewicz spogląda na góry zarówno okiem zafascynowanego widokami turysty, jak i doświadczonego artysty malarza. W swoistej formule synkretycznej łączy malarskie opisy krajobrazów, sylwetki mieszkańców dawnego Zakopanego i rozważania psychosocjologiczne. 

Zanim pod Tatrami zaczęli się regularnie pojawiać turyści, Zakopane zamieszkiwał „lud na pół dziki, chytry i chciwy”. Rafał Malczewski pisał zaś, że „zmienna aura Zakopanego kładła zdrowego w bety, halny wiatr wytracał chorych na płuca, z silniejszych robił alkoholików”.

Jak więc doszło do tego, że to miejsce niebezpieczne dla kieszeni i groźne dla zdrowia stało się ulubionym celem turystycznym Polaków, a dla wielu artystów, pisarzy i kompozytorów – domem?

Agnieszka Lisak postanowiła znaleźć odpowiedź na to pytanie. Zmieniające się warunki życia, rozwijający się transport, dzięki któremu miejscowość zyskała łączność ze światem, a także coraz większa popularność wędrowania bez praktycznego celu, czyli turystyki. Na kartach tej książki nie brakuje też popularyzatorów Zakopanego. Nie tylko Tytusa Chałubińskiego, najbardziej znanego miłośnika Tatr, ale i księdza Stolarczyka, Sabały, Walerego Eljasza-Radzikowskiego czy Stanisława Barabasza. Ludzi, którzy rozsławili urok sielankowania pod Tatrami.

Przedstawiona publikacja to kompendium wiedzy od A do Z na temat jedynych tak wysokich i zróżnicowanych gór w Europie Środkowej.

W okresie od 1951 do 1955 roku taternictwo staje się masowe, zarówno po stronie polskiej jaki i czechosłowackiej. Przejście Wariantu R na wschodniej ścianie Mnicha oraz wejście nową drogą na Kazalnicę Mięguszowiecką uznać można za sztandarowe dokonania tego czasu. Wielką wartością książki jest obszerna bibliografia, cytaty oryginalnych sprawozdań i opisów historycznych przejść oraz liczne ilustracje.