Płk Józef Beck (1894-1944)

W Pamiętnikach Józef Haller – Błękitny Generał – zawarł opis swego niezwykle burzliwego życia, od patriotycznej i głęboko religijnej atmosfery domu rodzinnego aż po lata spędzone na emigracji. Jest to głos uczestnika doniosłych wydarzeń z historii odradzającego się państwa polskiego i II wojny światowej, dowódcy wielkich polskich formacji wojskowych, dzielnego żołnierza i znanego polityka, pozostającego w cieniu Marszałka. Głos człowieka dziś może nieco zapomnianego, ale jakże dla tej historii znaczącego.

Kluczem do zrozumienia niezwykłej popularności gen. Składkowskiego wydaje się być jednak nie tyle jego działalność czy orientacja polityczna, co dorobek pisarski. Próżno by szukać wśród polityków i wojskowych Polski Niepodległej kogoś, kto równie chętnie jak on chwytał za pióro, aby wyłożyć współczesnym i potomnym swoje racje. Nikt inny nie opublikował tak potężnej autobiografii, obejmującej nie tylko ćwierć wieku aktywności publicznej, ale bez mała całe życie. 

"Najczystszy spośród synów wolności, jakiego znałem" – powiedział o Tadeuszu Kościuszce trzeci prezydent w historii Stanów Zjednoczonych, Thomas Jefferson. Oto biografia, napisana z wyśmienitym narracyjnym nerwem, w której polski bohater narodowy na powrót staje się człowiekiem z krwi i kości. Amerykański dziennikarz polskiego pochodzenia i wieloletni prezes Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku wykorzystał liczne historyczne źródła z jednej i z drugiej strony oceanu. Fascynująco opowiada o życiu i dokonaniach Kościuszki w Ameryce, w czasie tamtejszej wojny o niepodległość, a potem w Polsce toczącej wojnę z Rosją i w trakcie powstania narodowego, na którego czele stanął.

Biografia Augusta Hlonda może uchodzić za symbol losu Polaków żyjących na przełomie XIX i XX w. Wzrastanie w tęsknocie za ojczyzną – wymarzoną i, zdawać by się mogło, nieosiągalną. Patriotyzm dnia codziennego, przejawiający się w działalności społecznej i kulturalnej, a także przeżywany niejednokrotnie z daleka, tak jak w wypadku młodego Augusta Hlonda, który musiał wyjeżdżać w związku z nauką i pracą duszpasterską. I w końcu – gdy ziścił się sen pokoleń – radość z odzyskanej ojczyzny, a zaraz potem praca nad jej odbudową – przerwana przez wojnę i dramat emigracji. Powrót do zniszczonego kraju i kolejna walka, tym razem z bezbożnym komunizmem. Te wszystkie elementy biografii prymasa Hlonda mogłyby opisywać dzieje setek tysięcy Polaków. Dlatego wygłoszone po przyjeździe do kraju słowa, że „Polska żyje nadal pod znakiem krzyża, chce iść w przyszłość z Chrystusem”, brzmią tak autentycznie i oddają pełnię jego doświadczeń.

Postać i poglądy prezesa Kurtyki były przedstawiane w publikacjach wspomnieniowych . Wydany został również zbiór jego najważniejszych tekstów oraz wybór wywiadów, artykułów i oświadczeń . Nieznane szerzej pozostawały jego wystąpienia w Sejmie i Senacie RP. Ich lektura stanowi nie tylko istotne uzupełnienie wcześniejszych publikacji poświęconych Januszowi Kurtyce, potwierdza informacje w nich zawarte, ale też pozwala odczytać na nowo jego najważniejsze myśli, jasne poglądy, a przede wszystkim misję IPN. Wyłania się z nich też obraz doskonałego mówcy, precyzyjnie, bez zbędnych słów formułującego myśli, szefa biorącego odpowiedzialność za każdego pracownika i każde powierzone mu zadanie, broniącego swoich racji i przekonań zawsze merytorycznie, bez emocji, stojącego na straży prawdy i działającego zgodnie z ustanowionym prawem, szanującego oponentów. Podziwiać można również jego niezwykłą kulturę polityczną, jakże rzadką w dzisiejszym świecie.

Ignacy Daszyński (1866-1936) był działaczem socjalistycznym i niepodległościowym, jednym z najbardziej znanych polskich polityków okresu międzywojennego. Polityką zajął się we wczesnej młodości, jeszcze w gimnazjum. Był współzałożycielem Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, a później Polskiej Partii Socjalistycznej.

Swoją karierę parlamentarną rozpoczął jako poseł do parlamentu austriackiego, w którym zasłynął jako wybitny mówca i polemista. W 1918 r., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, stanął na czele rządu lubelskiego. Ważny obszar działalności Daszyńskiego stanowiła publicystyka, redagował m.in. opiniotwórcze socjalistyczne czasopismo „Naprzód”. Należał do założycieli i przywódców Centrolewu. W czasie przewrotu majowego w 1926 r. poparł Józefa Piłsudskiego, później jednak przeszedł do opozycji. W latach 1928-1930 pełnił funkcję marszałka sejmu. W późniejszym okresie z powodu choroby musiał się wycofać z działalności publicznej, ale nadal sympatyzował z Centrolewem.

Jest zaliczany do grona ojców założycieli niepodległego państwa polskiego.