Łemkowszczyzna. Czas wojny i pokoju - Stanisław Kryciński

Trzecia i ostatnia część opowieści o Łemkowszczyźnie, będącą kontynuacją książek Łemkowszczyzna po obu stronach Karpat i Łemkowszczyzna. Czas wojny i pokoju. Opisano tu najdramatyczniejszy okres jej historii, który zaważył na łemkowskim "być, albo nie być". Kampania wrześniowa 1939 r. i operacja dukielsko-preszowska były tylko przerażającą uwerturą do wydarzeń mających nastąpić w latach 1945-1947, a więc przymusowych wysiedleń na Ukrainę sowiecką i akcji "Wisła", podczas której niemal wszystkich Łemków wywieziono na tzw. Ziemie Odzyskane, przypinając im etykietkę "ukraińskich bandytów". Czasy PRL-u to okres inwigilacji, życia w strachu i niemożności działalności społecznej czy politycznej. Dopiero po 1990 r. zaczęły powstawać łemkowskie organizacje podtrzymujące odrębność tej mniejszości etnicznej, a można również powiedzieć, że narodu.

ŁEMKOWSKIE CERKWIE to pierwsza publikacja, w której autorzy starali się pokazać i opisać wszystkie zabytkowe cerkwie zachowane na terenach Łemkowszczyzny. Przetrwały one tragiczne dla Łemków czasy wysiedleń w latach czterdziestych i zniszczeń dokonywanych w okresie PRL-u. Większość z nich to obecnie kościoły rzymskokatolickie, niektóre stały się obiektami muzealnymi. W albumie przedstawiono 111 cerkwi, w tym kilka zbudowanych współcześnie. Dzięki znakomitym fotografiom możemy podziwiać bogactwo drewnianej i murowanej architektury, piękno ikonostasów, ikon i polichromii. Swą urodą zachwycają również zachowane w naturalnym otoczeniu kaplice, przydrożne kapliczki, figury i krzyże.

Książka  jest historyczno-kulturową wędrówką po Bieszczadach od Komańczy, przez masyw Chryszczatej, Otryt – do Wołosatego. Przedstawia dzieje osadnictwa nad Osławą, losy Galicyjskiej Cesarsko-Królewskiej Kolei Żelaznej, którą to podróżował dzielny wojak Szwejk, a także działania wojenne w okolicach Przełęczy Łupkowskiej w 1939 r.

Dla tego wszystkiego tłem są oczywiście wspaniałe góry i  tajemnicze doliny – pełne pamiątek po ich dawnych mieszkańcach. Pamięć o nich zawiera się też w  dawnych nazwach, o których sporo w tej publikacji.

Nowe, oryginalne spojrzenie na Bieszczady ‒ jeden z najpiękniejszych i najbardziej egzotycznych zakątków Polski. Góry te – to miejsce niezwykle atrakcyjne dla turystów. Tutaj dzika przyroda naturalnie koegzystuje z wytworami pracy ludzkich rąk. To chyba ostatnie miejsce w Polsce, gdzie można zaznać prawdziwej wolności – podążyć wilczym tropem, napić się źródlanej wody z górskiego strumienia i zasmakować uroku zachodu słońca wśród traw połonin. Wyjątkowy, osobisty tekst, znakomitego krajoznawcy Stanisława Krycińskiego, został zilustrowany nastrojowymi fotografiami Bieszczadów, których już nie ma.

Fotograficzna opowieść o kulturze i tradycjach łemkowskich, wpleciona w beskidzki pejzaż. Wspaniałe krajobrazy, drewniane cerkwie, barwne uroczystości, ślady dawnych osad. Zdjęcia Piotra Droździka poprzedza wstęp wybitnego etnografa, znawcy tematu, Antoniego Kroha, przybliżający skomplikowane losy Łemków oraz ich tradycje narodowe i religijne.