Chwała krucjat - Steve Weidenkopf

Brawurowa opowieść pełna intryg, zwrotów akcji i  niezwykłych postaci. Wyjątkowo aktualna historia starcia dwóch diametralnie różnych ale i podobnych cywilizacji – starcia, które trwa aż do dzisiaj: chrześcijaństwa i  islamu.

W 1498 roku Vasco da Gama wyrusza w najdłuższą i jedną z najważniejszych w historii wyprawę morską, której celem jest odnalezienie niezależnej od arabskich pośredników drogi do naturalnych bogactw Indii. Jednak krwistoczerwony znak krzyża na żaglach okrętów nie pozostawia wątpliwości, że cele wyprawy nie są czysto handlowe. Nigel Cliff w pasjonujący sposób pokazuje, że podróż da Gamy to w istocie zuchwała próba przełamania wielowiekowej dominacji muzułmańskiej  na Wschodzie i zdobycia tych terenów dla Europy, również dla jej kultury i religii. W czasie  tej ostatniej krucjaty, podczas której wrogami da Gamy okażą się też dziesiątkujące załogę choroby i sztormy, rozstrzygnie się los trzech kontynentów.

Oksfordzki historyk Peter Frankopan przedstawia nowe spojrzenie na przyczyny pierwszej krucjaty, która zapoczątkowała świętą wojnę.

W 1096 roku kwiat rycerstwa europejskiego ruszył wyzwalać Jerozolimę z rąk muzułmanów. Bezpośrednią przyczyną pierwszej krucjaty miało być przemówienie papieża Urbana II wygłoszone w Clermont. Co sprawiło, że zaczął nawoływać do świętej wojny, obiecując w zamian odpuszczenie grzechów? Peter Frankopan poszukuje odpowiedzi na te pytania nie tam, gdzie jego poprzednicy, ale w stolicy cesarstwa wschodniego, w Konstantynopolu. Przejrzyście przedstawia splot interesów politycznych cesarstwa i papiestwa, który doprowadził do świętej wojny.

Książka, napisana przystępnym, a jednocześnie pięknym językiem, stanowi pierwszy tom monumentalnych "Dziejów Polski" autorstwa wybitnego historyka z Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Andrzeja Nowaka.

Relacje między zachodnią a islamską cywilizacją budzą obecnie zrozumiałe zainteresowanie. Dotyczy to również przeszłości, szczególnie okresu średniowiecza, kiedy dochodziło do pier- wszych spotkań, gdy kształtowały się schematy zachowań i przesądy istniejące do dziś. Literatura przedmiotu jest niezwykle bogata. Wydaje się jednak, że większość prac ujmuje ten temat nieco jednostronnie. Przeważają zdecydowanie opracowania, które ukazują polityczną historię chrześcijańsko-islamskiego konfliktu w epoce podbojów, rekonkwisty i krucjat. Nieco mniejszą wagę przywiązuje się do wzajemnego współżycia, wymiany kulturowej, dziedzictwa arabskiej nauki, percepcji islamu w Europie, ideologii krucjat i wysiłków misyjnych.

Dziewięciu wybitnych biblistów, patologów i historyków Kościoła, w rozmowach z Maciejem Müllerem, przypomina spory i dyskusje, których temperatura swego czasu sięgała zenitu. Dzięki historycznej perspektywie współczesne debaty o sensie celibatu, obecności religii w szkole, zasadności spowiedzi w konfesjonale czy kształcie liturgii zyskują nowy wymiar. Suche fakty dostępne na wyciągnięcie ręki w internetowej wyszukiwarce, w rozmowach fachowców zmieniają się w barwne, pełne życia historie, w których to, co święte, miesza się z tym, co grzeszne, wielcy Kościoła mają swoje słabości, a idealizowana przeszłość okazuje się wcale nie taka idealna. 

Celem książki jest ukazanie sytuacji żydów na chrześcijańskim i muzułmańskim Bliskim Wschodzie takiej, jaką w drugiej połowie XII wieku oglądał Beniamin z Tudeli podczas swej wędrówki, na tle jurydycznego uregulowania statusu ludności żydowskiej w prawodawstwie poszczególnych krajów. Rozprawa nie ma jednak charakteru czysto komparatystycznego; nie pretenduje do udzielenia odpowiedzi na pytanie, pod czyim panowaniem – chrześcijańskim czy muzułmańskim – żydom żyło się lepiej. Zmierza natomiast do wykazania prawdziwości tezy o istnieniu głębokiego rozdźwięku między literą prawa a jego nieskutecznością, zarówno na niekorzyść, jak i na korzyść ludności żydowskiej.

W 1202 roku zebrani w Wenecji chrześcijanie mieli po raz kolejny podjąć próbę wyzwolenia Ziemi Świętej. Kampania została przemyślana i przygotowana w najdrobniejszych szczegółach. W weneckich stoczniach, za sowitą opłatą, powstała flota, która miała pomóc w zdobyciu Egiptu stanowiącego swoiste wrota do Ziemi Świętej. Plan wydawał się doskonały. W Wenecji stawiło się jednak zbyt mało ludzi. W zamian za odroczenie płatności Wenecjanie wymusili na krzyżowcach atak na Zarę. Wyprawa, której głównym celem było odzyskanie Ziemi Świętej, stopniowo przekształcała się w kampanię przeciwko braciom w wierze. Brak poczucia jedności, które towarzyszyło pierwszym krucjatom, okazał się brzemienny w skutkach. Do głosu doszły osobiste interesy, które okazały się ważniejsze niż wierność krucjatowym ideałom. Kierowani przez przebiegłego weneckiego dożę krzyżowcy przystali na prośbę Aleksego IV Angelosa, syna obalonego cesarza Bizancjum, Izaaka II Angelosa, i postanowili pomóc mu w odzyskaniu tronu, widząc w tym możliwość podporządkowania papiestwu Kościoła bizantyjskiego i okazję do wzbogacenia się. Uderzyli na Konstantynopol, plądrując i niszcząc jedno z najpotężniejszych miast średniowiecznej Europy.

Porywająca opowieść o owianych legendą Bożych wojownikach, których losy od wieków fascynują zarówno historyków, jak i pasjonatów sztuki wojennej.

Tajemnice związane z działalnością templariuszy, joannitów, lazarytów, bożogrobców czy krzyżaków pobudzają wyobraźnię nie tylko miłośników historii, lecz także pisarzy i scenarzystów filmowych. Członkowie zakonów rycerskich należą do najbardziej znanych, ale i kontrowersyjnych postaci w historii Kościoła. Jedni uznają ich za bohaterów walki z ekspansją muzułmańską, dla drugich epoka rycerzy Chrystusa stanowi ciemną kartę w dziejach chrześcijaństwa.

Zakony rycerskie przez lata obrosły rozpalającymi emocje i wzbudzającymi dyskusje legendami i mitami. Andrzej Solak w swej najnowszej książce rozprawia się z nimi, umiejscawiając losy tych zgromadzeń na szerokim tle społecznym późnego średniowiecza. Przedstawia historię krucjat lewantyńskich, rekonkwisty Półwyspu Iberyjskiego z rąk Maurów oraz walk ze stawiającymi opór chrześcijaństwu pogańskimi ludami północnej Europy. Wplatając fakty w barwną narrację, tworzy wciągającą i odkrywczą opowieść. Dzięki ogromnej liczbie szczegółów dotyczących uwarunkowań kulturowych i geograficznych, uzbrojenia i taktyki rycerzy, a także reguł poszczególnych zakonów opowieść ta jest również solidnym źródłem wiedzy historycznej, obejmującym kilkaset lat walk w obronie wiary.

Dzieło francuskiego historyka już w momencie publikacji wzbudziło duże emocje. Autor opisał epopeję lewantyńskich wypraw krzyżowych, traktując je jako przedsięwzięcie francuskie oraz przedstawiając państwa krzyżowe w Palestynie i Syrii jako zamorskie, kolonialne enklawy średniowiecznej Francji. Dla Grousseta Królestwo Jerozolimy było dwunastowieczną Francją w miniaturze, Hrabstwo Trypolisu – Prowansją w Libanie, a Księstwo Antiochii to syryjskie państwo francuskich Normanów. Nie ulega wątpliwości, że Grousset postrzegał dzieje krucjat przez pryzmat cywilizacyjnej roli Francji, co wzbudzało i ciągle wzbudza dość surowe sądy historyków zajmujących się zagadnieniem średniowiecznych wypraw krzyżowych. Co interesujące, są to opinie wypowiadane głównie przez historyków anglosaskich (…) bądź niemieckich (…).

Historia Krucjat to efekt wielkiej fascynacji brytyjskich uczonych wyprawami krzyżowymi w formie serii ilustrowanych historii. Jednocześnie jest to kompendium wiedzy na ten temat, zawierające szczegółowe mapy, kalendarium wydarzeń, bibliografię i indeks haseł. To pierwsza tak obszerna pozycja na ten temat, wzbogacona niezwykle cennym komentarzem muzułmańskim. Prawdziwa uczta nie tylko dla pasjonatów i wszystkich głodnych wiedzy, ale również dla poszukujących prawdy o wyprawach krzyżowych.

W roku 1212, według niemieckich kronikarzy z XIII wieku, miała miejsce krucjata dziecięca. Nie była to żadna wyprawa wojenna ciężkozbrojnych rycerzy, ale wyprawa‑pielgrzymka dzieci, która wyszła z Francji, Nadrenii i Niderlandów. Czy to była wyprawa dzieci, czy tylko biedoty, zdziesiątkowana w czasie wędrówki przez głód i choroby, dokładnie nie wiadomo. Według różnych kronik miała ona dwóch przywódców, obu powołanych przez samego Jezusa: młodego pasterza Stephena z Glois w Vendôme i studenta szkoły katedralnej w Kolonii, Nikolausa. Ilu było uczestników, czy sto tysięcy, jak piszą niektórzy mnisi, czy tylko kilka tysięcy Jest pewne, że duże grupy nieszczęśników szły do Genui i Wenecji pomiędzy majem a sierpniem 1212 roku. Istnieją świadectwa z Trewiru, Spiry i Schäftlarn nad Izarą, a także z Piacenzy i innych miejscowości, gdzie dokładnie zapisano, kiedy wyprawa tamtędy przechodziła. Nieliczni, którzy dotarli do portów, zostali wciągnięci na statki przez podejrzanych kupców i skończyli na targach niewolników w Algierii.

A to jest opowieść. Jednak opowieść oparta na przekazach, które znajdują się w starych manuskryptach przechowywanych w klasztorach i opactwach.

O czym jest niniejsza książka skoro udział Polski w krucjatach był co najwyżej symboliczny.

Faktycznie: rycerstwo Korony niewiele wniosło w obronę Półwyspu Iberyjskiego czy Królestwa Jerozolimskiego. Czy na tej podstawie można jednak stwierdzić, że Polacy byli niechętni wobec idei wypraw krzyżowych lub nawet przejawiali wobec niej swego rodzaju wrogość? Czy słowa księcia Leszka Białego, który w niezwykle cwany sposób miał „wykręcić się” od udziału w wyprawach krzyżowych, argumentując to tym, że w Ziemi Świętej nie ma przecież piwa „i żyć przeto tam nie można” były rzeczywistym powodem? A może były jeszcze inne, bardziej praktyczne powody?

Zaprezentowany w niniejszej książce punkt widzenia może różnić się od punktu widzenia przyjmowanego przez większość polskich publikacji właśnie ze względu na zastosowanie takich, a nie innych priorytetów. Myślę, w każdym razie, że takie postawienie sprawy może być dla polskiego czytelnika naprawdę ciekawym eksperymentem.