Kresowa Atlantyda. Historia i mitologia miast kresowych. Tom 20 - Stanisław Sławomir Nicieja

Stanisław Nicieja w tomie XIV postanowił wrócić do Stanisławowa i napisać nową wersję jego dziejów – poprawioną, poważnie poszerzoną i z nową ikonografią.

Dwa kolejne miasta, na których autor skoncentrował swą uwagę w tym tomie, to Zabłotów i Buczacz, a także otaczające je duże wsie – Ilińce, Trójca i Chlebiczyn. Zabłotów był klasycznym sztetlem na galicyjskiej prowincji i wszedł do historii dzięki słynnej fabryce papierosów i cygar oraz imponującemu mostowi na Prucie – „cudowi architektury transportowej”. Autor w swojej niekończącej się Kresowej Atlantydzie szczególnie skupia się na ludziach, którzy tam mieszkali – fragment wstępu do tego tomu najlepiej oddaje myśl autora: „W Stanisławowie, Zabłotowie i Buczaczu na przestrzeni wieków żyło setki tysięcy ludzi i nie sposób przywołać wszystkich, którzy tworzyli historię i koloryt tych miast. Po większości z tych ludzi nie pozostał najmniejszy ślad ich istnienia i nikt ich już nie przywoła, choćby był najgenialniejszym historykiem z najlepszym warsztatem naukowym. Iluż było tych, którzy z syberyjskich lodowni nie wyszli, nie doszli, nie zdążyli na odchodzący pociąg, nie dopchali się do wypełnionego po granice możliwości wagonu i zostali na zawsze, pozbawieni nawet nadziei, że ktoś kiedyś wymieni choćby ich nazwisko!” Ale w Kresowej Atlantydzie autorowi często udaje się wydobyć ich z otchłani zapomnienia.

Drugi tom opowieści o 200 miastach i miasteczkach kresowych.
W książce zamieszczono 240 unikalnych fotografii, a indeks zawiera prawie 1100 nazwisk.

Książka niniejsza jest wyprawą do świata polskich uzdrowisk, letnisk i zimowisk kresowych, do krainy, która po stracie tych ziem przez Polskę, pogrążyła się niczym mityczna Atlantyda w odmętach zapomnienia. Dzięki niej udało się jednak wydobyć z kompletnego zapomnienia wiele fascynujących wydarzeń, zadziwiających biografii, wygasłych już w świadomości obecnych pokoleń legend i mitów. 

Dzięki cyklowi Kresowa Atlantyda udało się już ocalić od zapomnienia kilka tysięcy ludzi różnych zawodów, kompetencji i talentów, różnego znaczenia i miejsca w narodowych dziejach - tych, którzy tworzyli nieistniejący już świat kresowych sztetli, ukraińskich i białoruskich siół, ormiańskich skupisk oraz polskich miasteczek i przysiółków, dworów i pałaców. Głównym miastem XI tomu Kresowej Atlantydy jest stolica Polesia - Pińsk i wsie rozłożone w międzyrzeczu zasilanym wodami Piny, Prypeci czy Horynia. Wiele uwagi autor poświęca dworom i pałacom, które były własnością znanych polskich rodów: Kieniewiczów (Dereszewicze), Skirmuntów (Mołodów i Porzecze), Wysłouchów (Perkowicze) oraz Steckich (Międzyrzecz Korecki).

W tomie znajdziemy ponad 200 zdjęć, a indeks zawiera około 1000 nazwisk.

Stanisław Srokowski ceniony jest głównie za ekspresyjny styl, wstrząsające opowiadania i powieści kresowe. Motywy z jego książek i wyznań złożyły się na wybitny film Wojciecha Smarzowskiego, „Wołyń”. Obecnie pisarz wrócił do poezji. I to w zaskakujący sposób. Związany z awangardą literacką XX w., jawi się w tym zbiorze, jako wysublimowany erudyta tradycyjnych wierszy klasycznych.

„Atlas Kresów” zawiera mapy dawnych wschodnich terenów Rzeczypospolitej – 33 arkusze mapy WIG w skali 1:300000 z lat 30. XX w., a także trzy mapy dużych miast (Wilno, Grodno, Lwów), z dokładnymi opisami, uzupełniającymi i porządkującymi obraz kartograficzny. Dzieło zmapowania niemal wszystkich znanych obiektów, składających się na jedyną w swoim rodzaju siatkę pomników kultury polskiej na dawnych wschodnich terenach Rzeczpospolitej, zarówno istniejących, jak i nieistniejących: pałaców, dworów, kościołów, cmentarzy, mauzoleów rodzinnych, łącznie blisko 3 tys. obiektów, oparto o szeroką kwerendę, przeprowadzoną zarówno w informatorach historycznych (m.in. „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego...”, schematyzmy, dawne przewodniki), jak i współczesnych rejestrach i opisach zabytków. Treść atlasu wzbogacają ilustracje, anegdoty i cytaty."