Poznańskie Winiary 1939- 1945. Losy winiarczyków - Zofia Leitgeber, Katarzyna Stelmachowska

Książka to zapis doświadczeń mieszkańców poznańskich Winiar od lata 1939 roku do wkroczenia czerwonoarmistów do miasta w roku 1945.
Opowieść o sąsiedzkiej solidarności, odwadze i przetrwaniu spleciona jest z rodzinnych historii i relacji świadków, rzetelnej kwerendy źródeł i bogatej ikonografii pochodzącej w większości z prywatnych zbiorów. Autorki, odsłaniając kolejne aspekty ówczesnej codzienności: początkowy chaos, konspirację – także harcerską, sport, edukację, przesiedlenia, eksmisje, pracę przymusową, niedobory rynkowe i kościół, rekonstruują wojenne losy dzielnicy i żyjących tam ludzi.

Przedmowa

Dzisiaj podczas przechadzki ulicami Winiar – Źródlaną, Szydłowską, Sokoła, Rejtana czy św. Leonarda – niewiele osób zastanawia się zapewne, jak bardzo
mieszkańcy tej dzielnicy zostali doświadczeni w czasie II wojny światowej i jak zmieniło się ich życie w rządzonym przez niemieckiego okupanta mieście.
Miejsce to może się jednak poszczycić licznym gronem historyków, którzy badali jego przeszłość. Należą do nich również Zofia Leitgeber i Katarzyna Stelmachowska, Autorki niniejszej publikacji. Przygotowując książkę, zgromadziły ogromny materiał źródłowy dotyczący tej części miasta w czasie wojny: dokumenty archiwalne, pamiętniki oraz szczególnie cenne relacje świadków i uczestników wydarzeń z tamtych lat. Zapoznały się także z dotychczas opublikowanymi opracowaniami.

Poznańskie Winiary 1939–1945. Losy winiarczyków zostały opatrzone rozbudowanym wprowadzeniem zawierającym syntetyczny zarys historii Winiar i opis procesu kształtowania się postaw patriotycznych. Za pomocą zdjęć przybliżono też dzielnicę w czasie poprzedzającym straszne wydarzenia 1939 roku.

W kolejnych, bogato ilustrowanych rozdziałach opisane zostały wojenne losy mieszkańców – ich reakcje na wybuch konfliktu, działalność konspiracyjna, przesiedlania i eksmisje, praca przymusowa, ale i inne aspekty życia pod okupacją, takie jak nauka, potajemne harcerstwo, uprawianie sportu czy sposoby radzenia sobie z rynkowymi niedoborami i reglamentacją żywności. Obszerna część poświęcona została życiu religijnemu winiarczyków i losom Kościoła w dobie wojny. W znajdującym się na końcu opracowania aneksie zawarto przydatne informacje statystyczne, spisy i dane biograficzne.

W centrum zainteresowania Autorek byli przede wszystkim ludzie, których wojenne przeżycia starały się odtworzyć z wielką pieczołowitością zarówno jako badaczki dziejów, jak i zwyczajne sąsiadki, gdyż pochodzą właśnie z Winiar.

Przedstawione zostały losy winiarskich rodzin, nierzadko bamberskiego pochodzenia, nauczycieli, harcerzy, księży z parafii pw. św. Stanisława Kostki, członków organizacji konspiracyjnych. Autorkom udało się ustalić rozmaite powiązania między nimi – kto był kogo kolegą, kto gdzie mieszkał, do jakiej organizacji należał i inne. Dzięki temu czytelnik przekonuje się, odczuwając może pewną zazdrość, że winiarczycy stanowili jedną, w zasadzie bezkonfliktową społeczność, co zresztą pomogło im przetrwać koszmarny czas wojny.

Na uznanie zasługuje talent narracyjny Autorek – nader liczne wątki umiejętnie łączą w jedną zwartą opowieść. Jednakże książki Leitgeber i Stelmachowskiej z pewnością nie można czytać gwoli beztroskiej rozrywki. Opisywane fakty, często tragiczne, wydarzyły się naprawdę. Lektura tej opowieści sprawi,
że przechadzając się ulicami współczesnych Winiar, czytelnik spojrzy na tę dzielnicę inaczej. Zatrzyma się. Pomyśli...

Dorota Skotarczak