Polacy w sowieckich łagrach. Nie tylko Kołyma - Sebastian Warlikowski

OPOWIADANIA KOŁYMSKIE to zbiór krótkich opowiadań, szkiców, wspomnień Warłama Szałamowa przedstawiający różne aspekty życia w sowieckich łagrach. Autor, który sam spędził kilkanaście lat jako ich więzień, posługuje się lapidarnym, oszczędnym stylem, beznamiętnie opowiada o życiu toczącym się w obozach. Pokazuje zmiany, do jakich dochodzi w psychice człowieka pod wpływem tak surowych, nieludzkich warunków -zwyrodnienie oprawców, degrengoladę moralną i degenerację psychiczną więźniów. Nie dokonuje oceny, przedstawia jedynie fakty. Oszczędna relacja Szałamowa jest jednym z najbardziej dramatycznych, szokujących zapisów o życiu w łagrach, o poniżeniach i cierpieniu człowieka, na jakie naraziły go XX-wieczne totalitaryzmy.

Leon Łoś, pseudonim „Agrest” lub „Leon Agrest”, urodził się w 1915 roku w Warszawie. Był absolwentem Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Lata 1939–1944 spędził na Białostocczyźnie, gdzie z oddaniem walczył w szeregach Armii Krajowej.

W 1944 roku (27 października) został aresztowany przez sowiecki kontrwywiad wojskowy SMIERSZ. Do Polski wrócił po ponad dwunastu latach – na Boże Narodzenie 1956 roku.

Początkowo internowany jako żołnierz AK, następnie w roku 1947, po brawurowej ucieczce z obozu internowania w Borowiczach i dotarciu do Polski, został ponownie aresztowany przez żołnierzy polskich Wojsk Ochrony Pogranicza i przekazany Sowietom. Kolejne lata przeżył w rożnych obozach jako więzień GUŁAG-u. Opisuje ten okres w swoich niezwykle szczegółowych i barwnych wspomnieniach.

Między parafią a łagrem to tom wspomnień ks. Józefa Kuczyńskiego (1904-1982), kapłana diecezji łuckiej, duszpasterza katolików na Ukrainie i w Kazachstanie.

W swojej książce ks. Józef Kuczyński opisuje osobiste, często dramatyczne wspomnienia obejmujące okres wojny, podróże misyjne po Ukrainie, działalność duszpasterską w Kazachstanie, aresztowania, śledztwa i pobyty w łagrach oraz pracę w parafiach Podola.

Jest świadectwem heroicznej walki o utrzymanie wśród wiernych na Wschodzie przynależności do Kościoła oraz więzów z polskością.

Trudno oderwać się od lektury tych wspomnień przywołujących pobyt Autora w sowieckich łagrach. Ksiądz Hermanowicz w latach 1948-1955 na własnej skórze doświadczył dobrodziejstw tego "raju" na ziemi. Autor w swej pełnej humoru gawędzie, może czasem gorzkiej jak piołun, stara się ukazać jasną stronę obozowego życia. Mówi więc o ludziach, ich słabościach i nadziei, która pozwalała w tym piekle na ziemi po prostu przetrwać.

Ks. Fedorowicz na własną prośbę w 1940 r. został deportowany na Syberię, a następnie do Kazachstanu, by pełnić wśród wywiezionych na „nieludzką ziemię” Polaków swą kapłańską posługę. Dał świadectwo człowieczeństwa w najbardziej nieludzkich okolicznościach i bezkompromisowego zawierzenia Opatrzności. Jego podążanie za głosem wewnętrznej Prawdy było nacechowane heroizmem; łączył chrześcijański optymizm z niebywałą otwartością duchową. Ojciec Święty Jan Paweł II w swej książce nazwał go „swym kierownikiem duchowym, któremu wiele zawdzięcza”.

Książka "Pamięć Gułagu" opowiada historię odkrywania przez mieszkańców ZSRR represyjnej przeszłości swojego kraju. Za punkt wyjścia rozważań autorka przyjmuje koniec lat osiemdziesiątych, gdyż jak tłumaczy dopiero wówczas rozpoczął się proces kreowania zupełnie nowej, wielopoziomowej sytuacji dyskursywnej, która umożliwiła zrozumienie skali i zasięgu represji sowieckich. Autorka przygląda się temu procesowi z perspektywy mieszkańców czterech regionów, które w sposób szczególny zostały doświadczone przez Gułag (Wyspy Sołowieckie, Republika Komi, region permski, Kołyma).

Historie kobiet z Gułagu.

Prawie wszystkie autorki wspomnień były aresztowane i więzione w latach 30-tych XX wieku. W swoich relacjach opowiadają o sobie, ale znacznie częściej o losach swych towarzyszy z więzień i obozów. To wspólne przeżywanie tragicznego losu, sprzeciw wobec bezdusznego systemu, niszczącego wspólnotę ludzi, jest źródłem wielkiej siły moralnej.

Potworna selekcja okresu stalinowskiego - pisze w swoich wspomnieniach Wiera Szulc - stworzyła, zdawałoby się, nowy gatunek ludzi: pokornych, odrętwiałych, pozbawionych inicjatywy, milczących. Dlatego trzeba, by nasi współcześni usłyszeli głos nielicznych ocalałych przedstawicieli pokolenia początku wieku, którzy zachowali do naszych czasów ideały prawdziwego człowieczeństwa, pomimo koszmaru niesprawiedliwego sądu, tortur i poniżenia, głodu i niewyobrażalnych wyrzeczeń.