Napoleon V

Jest to historia warta opowiedzenia, ale co zadziwiające, wciąż pozostaje nieopowiedziana. Jeśli spróbujesz poszukać w katalogach bibliotecznych czy w bibliografii opracowań historycznych książki traktującej o wszystkich wojnach Ludwika XIV spotka Cię rozczarowanie. Jedyna praca traktująca ten temat całościowo została opublikowana ponad 250 lat temu i można ją znaleźć tylko w zbiorach starodruków w nielicznych bibliotekach naukowych. We współczesnej literaturze poświęconej historii wojskowości jedyna z kampanii Ludwika XIV, która doczekała się dobrego opracowania, to wojna o sukcesję hiszpańską. Jego narrację zdominowały postaci księcia Marlborough oraz księcia Eugeniusza, przez co uwaga czytelnika jest skupiona głównie na błyskotliwości obydwu.

Oddaję do rąk czytelnika wspomnienia doktora i chirurga Wojciecha Jedliny-Jacobsona, który w sierpniu 1914 roku został zmobilizowany, jako lekarz III batalionu 49. Pułku Piechoty, 8. Brygady Piechoty z 4. Dywizji Piechoty. Jednostka ta wchodziła do II Korpusu Armijnego, a ten do 1. Armii dowodzonej przez generała Alexandra von Klucka, której postawiono zadanie okrążenia i zdobycia Paryża. Zgodnie z przysięgą lekarską dr Jacobson niósł pomoc medyczną dla wszystkich rannych znajdowanych na pobojowiskach, czy dostarczanych na punkt opatrunkowy batalionu. W roku 1914 na froncie zachodnim uczestniczył ze swoim pułkiem w bitwie nad rzeką Gette, pod Mons, nad rzeką Sommą, pod Senlis i Ourcq, nad rzeką Aisne, pod Roye, Soupir, Ypres, a pod koniec 1914 roku na froncie wschodnim w bitwie pod Łodzią oraz nad Rawką i Bzurą. Dr Jacobson nie ukrywał, że był Polakiem, co wielokrotnie wzbudzało podejrzenia przełożonych o nielojalność i wypominanie, że był „przyjacielem Francuzów”. Autor wspomnień szczególnie dużo miejsca poświęcił niemieckim zbrodniom wojennym w Belgii, przytaczając wiele szczegółów z wydarzeń, których był świadkiem. 

W pracy obecnej wykorzystywałem dostępne mi źródła Biura Historycznego Sztabu Generalnego, Archiwum Wojskowego i oddziału archiwalnego Ministerstwa Spraw Zewnętrznych.

Starałem się przedstawić przebieg walk od kwietnia do lipca 1919 r. w Małopolsce i na Wołyniu w ramach wyższych jednostek, a jako pierwszy, traktujący historię tych wypadków, nawiązać treścią do wydanych już przez innych autorów pamiętników z czasów poprzedzających. Na uchylenia od tej kierowniczej myśli pozwoliłem sobie jedynie, przedstawiając szerzej niż należało stany liczebne armii polskiej od jej początku, a to dlatego, że zdawało mi się, że należy wobec braku źródeł w tym kierunku utrwalić te, które odnalazłem.

Publikowany tom jest wyborem z szerszej całości. Zamieszczono głównie wspomnienia dotyczące okresu międzywojennego oraz lat wojny i okupacji. Było to podyktowane przyjętym kryterium, które zakładało ukazanie losów ziemiaństwa w przededniu uwłaszczenia. W celu osadzenia wspomnień w pełniejszym kontekście, zdecydowano się też na dołączenie wzmianek o rodzicach i innych przodkach Autora Zapisków, jak również opisu pobytu rodziny w majątku w ostatnich miesiącach przed wywłaszczeniem i samo wygnanie z dworu. Jednak korpus opracowania stanowią treści dotyczące lat 1918-1945, przy czym szersze opisy ówczesnej rzeczywistości dotyczą dopiero lat 1930. Choć i tutaj poczyniono pewne skróty, tj. usunięto szerokie opisy pobytu na studiach, w wojsku, treści wybitnie intymne, itp., wychodząc z założenia, iż należy wyeksponować treści związane z codziennością ziemianina, tj. prowadzeniem gospodarstwa i działalnością na innych płaszczyznach.

Autor książki zaprasza w pasjonujący świat życia XVII-wiecznych żołnierzy. Obraz życia ówczesnego żołnierza jawi się jako niezwykle bogaty i różnorodny. Obok splendorów i wspaniałego wyglądu czy fantazji bohaterów staropolskiego oręża widnieją nędzne losy wojskowej zbiorowości, prowadzące do ekstremalnych sytuacji, np. kanibalizmu, żebraczego kija i rozsypanych kości w dalekich krajach. Życie pojedynczego żołnierza także charakteryzowało się zmiennością bytowania i pełne było przypadków. Nie jest to bynajmniej koniec młodzieńczych wyobrażeń o żołnierzach XVII-wiecznych, kształtowanych na podstawie losów Sienkiewiczowskich rycerzy, ponieważ jest coś pociągającego w tej epoce. W dalszym ciągu przewijają się przed nami barwne obrazy, nadal fascynuje husaria w czasie szarży pod Kircholmem lub Wiedniem, bohaterskie obrony twierdz, postacie słynnych zagończyków, dalekie rajdy lisowczyków etc. Jednak konfrontacja wyobrażeń ze źródłami historycznymi i literaturą przedmiotu spowodowała, że wojskowość staropolska nabrała nowych, pełniejszych wymiarów. Problematyka życia codziennego armii koronnej i litewskiej nie jest wcale mniej fascynująca, gdyż w ten zakres wchodzą zarówno zagadnienia kultury materialnej, jak i pojawiają się wcale nierzadko wątki kawalerskiej fantazji.