IPN

W węgierskiej historii jest niewiele tak wyróżniających się, a jednocześnie mających wpływ na światowe dzieje wydarzeń, jak rewolucja 1956 r. Jeśli szukamy porównania, to najbliżej jej do Wiosny Ludów - w roku 1956 nieprzypadkowo podążano za wzorcem węgierskich walk o niepodległość z lat 1848-1849, legitymował on bowiem zbrojne starcia z ludźmi uosabiającymi rządy komunistyczne i oddziałami Armii Czerwonej. Sześćdziesiąt lat temu obywatele całego świata podziwiali bohaterską walkę narodu węgierskiego i żywo protestowali przeciw krwawemu tłumieniu rewolucji przez Związek Radziecki.

Poniesione ofiary nie poszły jednak na marne. Węgierska rewolucja ukazała Zachodowi prawdziwą twarz komunistycznej dyktatury i była jednym z pierwszych, ważnych etapów procesu, dzięki któremu nie tylko Węgrzy, ale także obywatele całej Europy Środkowej mogą dziś żyć w warunkach wolności i demokracji. Tym samym rok 1956 był widoczną klęską forsowanej przez komunistów ideologii, większość powstańców bowiem stanowili przedstawiciele najniższych warstw społecznych, robotnicy i młodzież.

Gyula Csics, którego dziennik z tamtego okresu czytelnik trzyma w rękach, w 1956 r. miał 12 lat, i choć sam nie brał udziału w walkach, stał się wiarygodnym kronikarzem ówczesnych wydarzeń. Kronika ta, dzięki swojej specyficznej perspektywie i narracji, ukazuje rewolucję w inny sposób i z odmiennego punktu widzenia niż inne opracowania dotyczące 1956 r.

Celem albumu jest upowszechnienie wiedzy o funkcjonowaniu Reichsgau Wartheland, w którym prowadzona była najbardziej rasistowska i bezwzględna polityka narodowościowa spośród wszystkich obszarów Polski bezpośrednio wcielonych do Niemiec. W książce za pomocą obszernych opisów i tysiąca fotografii przedstawiono dzieje Kraju Warty z perspektywy ludności polskiej, żydowskiej i niemieckiej.

Album ukazuje losy żołnierzy formacji niepodległościowych działających po lipcu 1944 r. na Białostocczyźnie (AK-AKO-WiN oraz NOW-NSZ-NZW) za pomocą fotografii zachowanych w Archiwum IPN. Podzielony jest na dwie zasadnicze części. Pierwsza – „My jesteśmy z miast i wiosek polskich” – ukazuje podziemie niepodległościowe na Białostocczyźnie przez pryzmat poszczególnych organizacji i oddziałów. Część druga – „Między bohaterstwem a zdradą” – poświęcona jest losom wybranych żołnierzy podziemia. Obie części zawierają bogatą ikonografię uzupełnioną informacją historyczną – najczęściej w postaci biogramów. Całość poprzedzona jest wstępem, w którym scharakteryzowano organizacje niepodległościowe na Białostocczyźnie w latach 1944-1957.

Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) był specjalną formacją wojskową utworzoną w celu ochrony granicy wschodniej i bezpieczeństwa mieszkańców kresów II Rzeczypospolitej Polskiej. Przez piętnaście lat żołnierze KOP czujnie strzegli i zdecydowanie bronili Polski przed sowiecką dywersją i pospolitym bandytyzmem oraz litewskimi bojówkami i zwalczali przemyt na granicy wschodniej. We wrześniu 1939 r. oddziały KOP walczyły przeciwko Niemcom na wielu zagrożonych odcinkach frontu zachodniego, a 17 września podczas sowieckiej agresji jako pierwsi stali się jej ofiarami.

Teksty zebrane przez ks. dr. Adama Szota stanowią bardzo interesujące źródło do badań nad historią Polaków zamieszkałych na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej, które zostały zagarnięte przez Związek Sowiecki w wyniku agresji 17 września 1939 r. Mamy tu do czynienia z pamiętnikami osób, które w wyniku wojny trafiły do więzień i łagrów sowieckiej Rosji, a później w wyniku układu Sikorski-Majski opuściły "nieludzką ziemię" i przez Bliski Wschód dotarły do Europy. Ich wartością jest ukazanie podobieństwa losów tysięcy wygnańców, których cierpienie poznajemy szerzej dopiero w ostatnich czasach.

Książka ks. dr. hab. Jana Pietrzykowskiego SDB (profesora UKSW, pracownika Instytutu Historycznego na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych) jest pierwszym całościowym ujęciem dziejów polskich salezjanów w latach okupacji. Autor ukazał w niej struktury i życie codzienne zgromadzenia zakonnego, proces przygotowywania do służby w Kościele kleryków i braci zakonnych, prowadzenie działalności wychowawczej i edukacyjnej wśród młodzieży, zaangażowanie w duszpasterstwo. Specyficzny dla tamtego okresu jest udział salezjanów w nauczaniu na tajnych kompletach i w innych formach pracy konspiracyjnej, a także w ratowaniu Żydów i pomocy dla najuboższych...

Książka prezentuje wszystkie odnalezione i zinwentaryzowane na podstawie badań terenowych mogiły poległych oraz zmarłych z ran i chorób powstańców wielkopolskich wymienionych w publikacji W. Olszewskiego i Ł. Jastrząba Lista strat Powstania Wielkopolskiego od 27 grudnia 1918 roku do 8 marca 1920 roku (wyd. 2, Koszalin 2009).

Głównym celem albumu jest pokazanie zachowanych fotografii przedstawiających różne aspekty działania żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza, tj. granice i miejsce, które ochraniali, strażnice i koszary, w których pełnili służbę, zajęcia w trakcie służby i w czasie wolnym, święta i uroczystości, w których brali udział. To zbiór zdjęć, na których została utrwalona trudna służba żołnierzy KOP ? kresowych obrońców II Rzeczypospolitej.

Książka zawiera dwanaście relacji osób deportowanych na Syberię z powiatu Bielsk Podlaski w latach 1940-1941. Ukazują one losy przedstawicieli wszystkich przedwojennych warstw społecznych dotkniętych represjami - ziemian, leśników, policjantów, kupców żydowskich, nauczycieli, rzemieślników, zamożnych i biednych chłopów. Katolików, prawosławnych, wyznawców religii mojżeszowej. Mikrohistoria tego regionu służy jako studium przypadku pokazujące losy obywateli II RP pod okupacją sowiecką.

Album dotyczy 3. Brygady Armii Krajowej - oddziału Okręgu Wileńskiego liczącego na początku lipca 1944 r. około 600 żołnierzy, od września 1943 r. walczącego z jednostkami litewskimi i niemieckimi, zarówno policyjnymi, jak i wojskowymi. Po demobilizacji część żołnierzy kontynuowała walkę z najeźdźcami sowieckimi już na terenach Polski pojałtańskiej w szeregach 5. Brygady AK i 3. Brygady Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.