Ziemia, której już nie zobaczysz. Wspomnienia kresowe - Andrzej Rostworowski

Opowieści dotyczące odleglejszej części Ukrainy: ziem leżących nad potężnym Dnieprem, na Dzikich Polach znanych nam z Trylogii Henryka Sienkiewicza, nad pięknym i niezwykle malowniczym Dniestrem, za granicznym niegdyś Zbruczem, na Krymie. Są tu historie o miejscach i ludziach zamieszkujących lesistą Czarnohorę oraz dzikie Gorgany. Obok legend kresowych stanic, przesyconych dymami unoszącymi się na Dzikich Polach, szczękiem broni, dźwiękiem cerkiewnych dzwonów, tętentem końskich kopyt, autorka przedstawia świat rzeczywisty, obecny wizerunek kraju, który większość Polaków zna tylko z opisów literackich.

Wspomnienia Michała Jaśnikowskiego, chłopskiego syna urodzonego pod koniec XIX wieku na na południowo-wschodnich Kresach Rzeczpospolitej, w województwie stanisławowskim. Wcześnie osierocony, z trudem zdobywał swoje miejsce w życiu społecznym. U schyłku życia spisał swoją historię, aby dać wnukom świadectwo czasów, w których przyszło mu żyć, pozostawić pamięć o tym, czego śladów trudno współczesnym znaleźć.

Informator bogato ilustrowany poświęcony południowo-wschodnim Kresom Rzeczypospolitej. Opowiada o Galicji wschodniej, Wołyniu, Podolu i Pokuciu. Przywołuje piękne kresowe krajobrazy, które na zawsze pozostaną w sercach pochodzących stamtąd ludzi.

Monografia Kate Brown to opowieść o kresach, ludziach różnych kultur i języków, ich krętych losach, a jednocześnie opowieść o nagłych zwrotach historii, które nieodwracalnie zmieniły oblicze opisywanego pogranicza. Przez stronice książki przetacza się korowód barwnych postaci: chłopów pielgrzymujących do cudownych źródeł, rozśpiewanych chasydów i medytujących protestantów, snują się krajobrazy, wioski i miasta. Tu, na kresach, dzieją się cuda, a moce magiczne są wszechobecne. Całe życie na wskroś przesiąknięte jest świętością i metafizyką.

Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego to książka uznana przez krytyków za wyjątkową. Józef Mackiewicz określił ją jako "swego rodzaju epos". Jej tematem bowiem "nie jest historia, stanowiąca zaledwie tło nie są przeżycia jednej osoby, a dzieje wielu osób nie chodzi w niej też o przyczynkowe poznanie pewnych znakomitości. Chodzi raczej o przyczynek do odtworzenia pewnej prawdy zarówno w geografii, psychologii i czasie, czyli o to, czego w gruncie rzeczy szukamy w każdej dobrej książce". Można szukać w niej także pamiętnika z okresu dojrzewania i historii miłosnej, odwołań do "żywego" Pana Tadeusza i powinowactw z gawędą szlachecką, a szczególnie z Pamiątkami Soplicy. Z czułością i humorem Pawlikowski dokumentuje czasy, obyczaje i ludzi, jest prawdziwym "Kitowiczem Mińszczyzny", a "możliwy tu i ówdzie brak podobieństwa do prawdziwych osób jest czysto przypadkowy".

Tę piękną, wzruszającą książkę, napisaną z pełną prostoty szlachetnością, czyta się z niesłabnącym zainteresowaniem i z podziwem dla siły wewnętrznej opisywanych tam ludzi: niby zwyczajnych – a przecież wyjątkowych.
MAŁGORZATA MUSIEROWICZ, „Tygodnik Powszechny” 1998, nr 13

Po licznych traumach życiowych w kraju i za granicą, postanowiłam zgodnie z życzeniami wszystkich przyjaciół, napisać wspomnienia o życiu Polaków w kołchozach, o ich problemach, smutkach i krótkich radościach, które pojawiały się, kiedy w ich domach był chleb. Obawiam się, że w niedługim czasie młode pokolenia Polaków już nie poznają tego tematu, nie będą wiedziały, co oznacza słowo kołchoz i kołchoźnik.

Poruszająca historia głodu, tęsknoty i konfliktów sumienia

Maria Mierzyńska (z domu Heller) zdawała właśnie maturę, gdy we wrześniu 1939 roku wybuchła wojna. Wtedy rozpoczęła się wojenna tułaczka rodziny Hellerów: najpierw na zatłoczonych uciekinierami drogach wschodniej Rzeczypospolitej, potem był Lwów i wywózka na Sybir do Jakucji. Wszystkie te wydarzenia głęboko zapadły w pamięć dziewczyny. Chcąc walczyć z Niemcami mogła to zrobić tylko u boku Armii Czerwonej, współodpowiedzialnej za zagładę jej przedwojennego świata.

„Przecież tu Polska kiedyś była…” Reportaże kresowe to piąta z kolei książka autorki poświęcona tematyce kresowej. Zawiera reportaże z dalekich ziem kresowych, a także portrety Kresowiaków, którzy – gdziekolwiek by ich losy rzuciły – pozostają wierni swojej utraconej Ojczyźnie, pielęgnują ją w sercu i wiecznej tęsknocie. Polski język, wiara i historia pozostają dla nich wartościami najwyższymi. Otwórzmy więc tę książkę i wyruszmy na poszukiwanie Polski poza jej współczesnymi granicami – znajdziemy ją tam na pewno.

Dramatyczny opis losów polskich rodzin kresowych, których spokojne życie przerywa wojenna pożoga. Deportowani, zmuszeni walczyć o przeżycie i o godność, mieszkańcy Kresów trwali w przywiązaniu do polskości. Nadzieja na powrót do domu pojawia się wraz z formowaniem się armii generała Andersa. Późniejsze rozczarowania były jednak bolesne zdrada sojuszników, utrata Wilna, Lwowa. Bogata faktografia, imponujące analizy historyczne, a przy tym miłość do utraconej ziemi.

Oto zapis historii tych trzech niezwykłych miast tak bardzo różniących się od siebie, a mimo to stanowiących jeden organizm, w sumie liczący około 100 tysięcy mieszkańców. Głównym spoiwem byli ludzie, którzy dzięki swej pracowitości, przedsiębiorczości, talentom i fantazji stworzyli frapujący konglomerat inkrustowany biografiami i dziełami wybitnych artystów, pisarzy, poetów, malarzy, ale też inżynierów-nafciarzy.

W książce tej nie mniej ważne od tekstu są ilustracje wydobyte z zakamarków rzadko odwiedzanych strychów lub nieczęsto otwieranych szuflad. Cudem przetrwały gehennę i częstokroć zagładę ich pierwszych właścicieli. Pierwsze wydanie tej książki w 2009 roku wyprzedzało i zapowiadało cykl książek o historii i mitologii 200 miast kresowych, które Polska utraciła w 1945 roku. W cyklu tym, noszącym tytuł "Kresowa Atlantyda", ukazało się już 10 tomów, entuzjastycznie przyjętych przez czytelników.

Książka opisująca życie rodziny wileńskiej w okresie międzywojennym i okupacyjnym, nawiązująca do ówczesnych wydarzeń historycznych. Autor odnosi się także do wielu faktów z dziejów miasta sprzed pierwszej wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem Antokola i sąsiadujących z nim dzielnic, miejsc dobrze mu znanych z lat młodzieńczych.

Autor opisuje również swą służbę wojskową w Wojsku Polskim, między innymi w Bieszczadach, w jednostkach działających w rejonie Sanoka i Leska, gdzie był świadkiem tragedii mieszkańców tej ziemi.

Książka jest cennym przyczynkiem do pokazania losów Kresowiaków.

„W dniu wybuchu drugiej wojny światowej miałem siedem lat i cztery miesiące, i mieszkałem w Jasieniu nad Łomnicą. Mój (o austriackim rodowodzie) ojciec, legionista Komendanta Józefa Piłsudskiego, był w Jasieniu leśniczym, a moja mama, nauczycielka, była córką ukraińskiego popa, dzięki czemu, prawdopodobnie, nie podzieliłem losu mojego rówieśnika z sąsiedniego leśnictwa".

"Piekło weszło do raju" oraz poprzedzająca je "Złota trąbka" stanowią całość tej, w dużym stopniu autobiograficznej powieści, której akcja osadzona jest w latach 1939 i 1941 na polskich Kresach.

Doświadczenie totalitaryzmu: hitlerowskiego i komunistycznego, w sposób tragiczny odcisnęło się na ich życiu niezależnie od narodowości i wyznania. Próbowano pozbawić ich ludzkiej godności, języka ojczystego i wiary w imię absurdalnych, zbrodniczych idei.

Reportaże Wojciecha Pestki mają wymiar ponadczasowy: autor przenosi punkt ciężkości z „wielkiej polityki” na losy jednostki wypowiadającej posłuszeństwo systemowi, w którym przestępstwem jest posiadanie zasad moralnych albo chociażby zwykła ludzka przyzwoitość.

Większość bohaterów reportaży już nie żyje – to docierający do nas z zaświatów, uchwycony w ostatniej chwili głos tych, którzy przeszli przez piekło.

Przedstawione tu teksty są wynikiem wieloletnich podróży na dawne Kresy Rzeczypospolitej, wyrazem fascynacji i zagłębiania się w ten zapomniany świat. To kraina piękna, a tak mało znana. Kto raz pojedzie w te strony, potem już często wraca, chwyta ta ziemia za serce, odsłania widoki, krajobrazy, pozwala zagłębiać się w nią. Z czasem odkrywamy miejsca ulubione, bliskie, takie, do których będziemy tęsknić po powrocie i które nas będą przywoływać. Nie trzeba się wcale urodzić na Wschodzie, aby tę ziemię pokochać i by stała się bliska.

Najciekawsze dla autorki tereny to dawne Wielkie Księstwo Litewskie z Wilnem i Wileńszczyzną, ale to nie znaczy, że Polesie czy ziemie ukraińskie są mniej ważne. Wiele wspomnień, ciekawych wyjazdów, cudownych ludzi autorka spotkała nad Styrem, Dniestrem, Horyniem, Bohem. Warto pamiętać przepiękne wieczory spędzone w podolskich chutorach, u przyjaciół na Wołyniu czy w parkach i kawiarniach pięknego Lwowa.

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z faktu, że dzisiejsze ziemie Litwy, Białorusi i Ukrainy to jedne z najciekawszych regionów europejskich, bogatych w zabytki i zbiory muzealne oraz piękne krajobrazy. Ileż tu wspaniałych monasterów, soborów i cerkwi z freskami i mozaikami pamiętającymi czasy sprzed najazdów tatarsko-mongolskich, zamków i twierdz, pałaców, ciekawej architektury okresu baroku, rokoka, a także z przełomu XIX i XX wieku. Wiele z tych obiektów wpisało się w naszą wspólną historię. W przeszłości nie tylko walczyliśmy przeciwko sobie, ale także wspólnie, z licznymi najeźdźcami: Turkami, Tatarami, Kozakami i Moskalami, Krzyżakami. Znajomość zarówno dobrych, jak i ciemnych kart wspólnej historii, może tylko pomóc we wzajemnym zrozumieniu i dążeniu do mądrej przyszłości.

Przedstawiona publikacja to lektura dla czytelnika, który skądinąd znając dzieje polityczne Polski, odnajdzie tu zapis emocji, marzeń, nadziei, radości i smutków dziesiątków barwnych postaci z krwi i kości, których wielowątkowe losy wpisane są w kontekst ledwo co zarysowanych wydarzeń wielkiej historii.

Książka przybliża myśl polityczną polskich konserwatystów I połowy XX wieku, prezentuje najważniejszych przedstawicieli nurtu zachowawczego oraz nakreśla najważniejsze idee polityczno-społeczne, jakie były ich udziałem.

Książka ze wstępem red. Stanisława Michalkiewicza.

Przedstawiamy kolejny zbiór reportaży Wojciecha Pestki o mieszkańcach wschodnich ziem II Rzeczpospolitej. Poprzedni, Do zobaczenia w piekle (wznowiony w 2019 roku), został doceniony przez czytelników i obsypany licznymi nagrodami.

W książce znalazły się m.in. reportaże o rosyjskich szpiegowskich radioteleskopach i Wiktorze Bagieńskim z Windawy, o Litwie, nazwanej przez Miłosza ziemią mitów i poezji, o Józefie Dobkiewiczu z Łatgalii, bitwie pociągów pancernych i frachtowcu „Athen” w roli obozu zagłady, największym w Europie cmentarzu jeńców wojennych w Dęblinie i rosyjskich przygotowaniach w 1981 r. do interwencji wojskowej w Polsce…

Tematyka kresowa, mimo że ciągle obecna w polskiej myśli naukowej, wciąż jest aktualna i z wielkim zainteresowaniem są przyjmowane kolejne opracowania na ten temat. Artykuły zamieszczone w prezentowanym tomie wzbogacają naszą wiedzę o dziejach polskiej kultury, omawiają polsko-ukraińskie, polsko-litewskie i polsko-białoruskie relacje kulturowe, ukazują atrakcyjność polskości, przynoszą oryginalny opis ginącego świata i języka polskich Kresów.

Książka Całuję rączki, do nóżek upadam. Moja opowieść o galicyjskich krewnych to saga rodzinna oparta na opowieściach, których latami słuchałam przy okazji niedzielnych obiadów u moich dziadków Usiów. Przewija się przez nie korowód galicyjskich krewnych i powinowatych, którzy pomieszkiwali na Kresach Wschodnich, w Muszynie, Bieczu, Sieprawiu, Wieliczce i Krakowie.

Oprócz zwykłych-niezwykłych ludzi, w opowiadanych historiach pojawiają się duchy i czarownica, św. Idzi w asyście mrówek oraz liczne zwierzęta, od charakternego Lalusia po niepozorne wielickie pchły. I choć czasem wydaje się to nieprawdopodobne, zaręczam że wszystkie te opowieści są jak najbardziej prawdziwe o ile, rzecz jasna, można w tym względzie ufać własnym krewnym.

Album poświęcony jest ziemi nowogrodzkiej w latach międzywojennych. Pokazuje odbudowę regionu zrujnowanego przez dwie wojny – światową i bolszewicką, polskie życie społeczne i gospodarcze, administrację, szkoły i działalność oświatową, życie kulturalne i religijne, sądy, policję, straż pożarną, koleje, jednostki Wojska Polskiego stacjonujące na tym terenie. Na starych fotografiach zobaczymy też życie codzienne mieszkańców, ludzi przy codziennej pracy i przy święcie. Ujrzymy też postacie odgrywające istotną rolę w życiu województwa nowogródzkiego.