Z ludem wielkopolskim przeciw zaborcom. Wspomnienia - Wojciech Jedlina-Jacobson

Powstanie Wielkopolskie należy do bardzo nielicznych polskich powstań narodowych, które zakończyły się pełnym sukcesem powstańców.

Powstańcy mieli to szczęście, że Niemców powstrzymał przed zdecydowaną ofensywą w celu militarnej rozprawy z powstaniem narzucony im układ rozejmowy podpisany w Trewirze. Nie odważyli się także w maju i czerwcu 1919 r., w ramach krytyki projektu, a następnie samego traktatu pokojowego, na wojnę z Polską. Powstańcy osiągnęli swe cele samodzielnie, przy niewielkim, wręcz symbolicznym wsparciu kadrowym ze strony Wojska Polskiego. Przede wszystkim zrealizowany został cel polityczny, dla którego powstanie wybuchło, gdyż Wielkopolska niemal w całości znalazła się w granicach państwa polskiego.

W książce autor stara się przybliżyć udział lekarzy weterynarii w walkach o niepodległość ojczyzny. I we wszystkich swoich publikacjach pokazuje, że tak mała grupa zawodowa była niezwykle patriotyczna, oddana Rzeczypospolitej i godna podziwu i naśladowania. W ubiegłym roku ukazała się wcześniejsza publikacja Włodzimierza Gibasiewicza "Niepowtarzalni z Wielkopolski" opowiadająca losy lekarzy zwierząt, którzy polegli bądź zostali zamordowani w latach II wojny światowej. Nazwiska bohaterów tamtej książki upamiętniła Wielkopolska Izba Lekarsko-Weterynaryjna w postaci Tablicy Pamięci odsłoniętej w 2018 roku.

Osnowę publikacji stanowią relacje osób pochodzących z ziemi jarocińskiej, uczestniczących w tym zwycięskim zrywie niepodległościowym z przełomu lat 1918/1919. Prezentowane w wydawnictwie wspomnienia zebrane zostały w wyniku przeprowadzonej kwerendy, którą objęto zbiory Muzeum Regionalnego w Jarocinie, Archiwum Państwowego w Poznaniu oraz Biblioteki Kórnickiej. Większość znajdujących się w opracowaniu relacji publikowana jest po raz pierwszy. Wydane wspomnienia pozwalają niewątpliwie na dokładniejsze naświetlenie wydarzeń, jakie rozegrały się w Jarocinie w końcu 1918 r. Są także cennym źródłem przygotowań oraz wielu epizodów powstańczych. Autorami większości z nich są szeregowi uczestnicy powstania, nie brak również relacji spisanych przez dowódców kompanii, w tym tego najważniejszego dla Jarocina – Zbigniewa Ostroróg-Gorzeńskiego.

Książka prezentuje wszystkie odnalezione i zinwentaryzowane na podstawie badań terenowych mogiły poległych oraz zmarłych z ran i chorób powstańców wielkopolskich wymienionych w publikacji W. Olszewskiego i Ł. Jastrząba Lista strat Powstania Wielkopolskiego od 27 grudnia 1918 roku do 8 marca 1920 roku (wyd. 2, Koszalin 2009).

Praca zbiorowa, która naświetla losy ziemian-powstańców, który wspierali Powstanie Wielkopolskie nie tylko z bronią w ręku, ale także na polu gospodarczym, politycznym czy oświatowym. Poza znanymi nazwiskami: Zbigniewa Ostroroga-Gorzeńskiego, Władysława Grabskiego, Stanisława Thiela czy Aleksandra Szembeka, w publikacji pojawiają się również biografie ziemianek, które tak jak Antonina Czarnecka czy Dora Mukułowska organizowały pomoc medyczną.

Książka przybliża Czytelnikowi wielkopolskie dążenia do odzyskania niepodległości przedstawiając w dwunastu artykułach najważniejsze etapy wydarzeń z lat 1918-1919: Sejm delegatów Polaków z wszystkich obszarów byłej Dzielnicy Pruskiej i skupisk Polaków mieszkających głębi Rzeszy Niemieckiej, charakterystyczne przykłady przejmowania władzy w wielkopolskich miasteczkach, walki zbrojne, w tym zdobycie lotniska na Ławicy i walki o granice. Podjęto też ważny wątek upamiętniania tych wydarzeń w II Rzeczypospolitej Polskiej i po wojnie i obecnie. Całość wzbogacają ciekawe fotografie.

Zdzisław Orłowski zapisał chlubną kartę w walce o niepodległość Polski, jako uczestnik Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, wojny z bolszewicką Rosją 1919-1920 i III Powstania Śląskiego w 1921 r. Połączył w swoim życiu walkę o niepodległość Polski z pracą dla niej. Kontynuował w ten sposób patriotyczne tradycje swoich przodków – uczestników XIX wiecznych powstań narodowych. 

Oryginalna w ujęciu tematu książka Jerzego Altera trzyma się mocno faktów i realiów, lecz jednocześnie po mistrzowsku splata je z fikcją literacką. Autor prezentuje czytelnikom zrekonstruowaną przez siebie wielobarwną panoramę Wielkopolski czasów powstania, zaglądając za kulisy wielkiej historii. 

Publikacja ma ukazać powstanie wielkopolskie w jak najszerszej perspektywie, jego genezę lokując w wydarzeniach i procesach poprzedniego stulecia, a skutki w dziesięcioleciach po jego zwycięstwie. Obejmuje 15 tekstów przygotowanych przez badaczy zajmujących się tematyką zrywu wielkopolskiego oraz bogaty materiał ikonograficzny.