Wspomnienia znad Niemna - Piotr Tymański

Niecodzienny reportaż z wędrówek po wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej. Opis obfituje w liczne epizody wojennej i powojennej tułaczki rodziny Autora, osnute na tle historyczno-geograficznej charakterystyki tamtych regionów – Polesia, Nowogródczyzny, Wileńszczyzny. Na tle osobistych wspomnień Autor rysuje także obraz zakorzenienia historycznego i kulturowego wielu Polaków. Do dzisiaj żyją tam przecież ludzie, którzy przyznają się do polskich korzeni, choć często już nie mówią po polsku.

Jakiż to kolejny paradoks historii, że Grodno – jedno z najstarszych miast dawnej Rzeczypospolitej – nie doczekało się dotychczas pełnej i wyczerpującej monografii. Publikacja ta częściowo uzupełnia tę lukę.

"Między Dźwiną a Czeremoszem" to kolejna książka autorki, przybliżająca losy Kresowiaków, którzy po II wojnie światowej znaleźli się poza granicami Polski. Opowiadają oni o Brasławiu, Soplicowie, Nowogródku, Bohatyrowiczach, Żółkwi i wielu innych miejscowościach, w których niegdyś kwitła polska kultura, później zniszczona przez sowietów, i którą od wielu lat, walcząc z władzami niemal na każdym kroku, mozolnie odbudowują. 

Książka jest zbiorem opowieści, anegdot i legend związanych z Wileńszczyzną – rodziną ziemią Autorki.

W sposób niezwykle barwny, często z zachowaniem miejscowej gwary, Autorka oddaje atmosferę i obyczajowość ludzi żyjących w dawnych dworach i miasteczkach Wileńszczyzny w pierwszej połowie XX wieku. Ponadto sięga pamięcią do lat dzieciństwa i młodości, jakie spędziła w ukochanym Wilnie do czasu wybuchu II wojny światowej.

Wydaniu II książki uzupełnia relacjami z podróży do Wilna i do Lwowa, jakie odbyła na przełomie XX i XXI wieku.

Książka ma charakter osobistych wspomnień związanych z rodziną Adrjańskich – babcią pisarza, matką, ojcem, kuzynem, znajomymi. Zdarzenia rozgrywają się na tle zapomnianego już krajobrazu: rzek, rozlewisk, bagien, błot, mokradeł, wiosek, przysiółków, rybackich kureni Polesia, wśród którego przewijają się ludzie tamtych okolic tworzący narodowościowo-wyznaniową mozaikę: Polacy, Rosjanie, Ukraińcy, Tatarzy.

Kolejna prozatorska książka będąca zbiorem opowieści, anegdot i legend związanych z rodzinną ziemią autorki.

W sposób niezwykle barwny, często zachowując miejscową gwarę, w utworach tych oddała atmosferę i obyczajowość ludzi, żyjących w dawnych dworach i miasteczkach Wileńszczyzny w pierwszej połowie XX wieku.

Wspomnienia ziemian dotyczą społeczności nieistniejącej już od ponad pół wieku. To przydaje im szczególnej wartości. Tom wspomnień kresowych Andrzeja Rostworowskiego wzbogaca naszą wiedzę o dziejach polskiego ziemiaństwa. Wiele w nim interesujących relacji i faktów, jak choćby fragment opisujący Zakład oo. Jezuitów w Chyrowie, który odegrał bardzo ważną rolę w kształtowaniu inteligencji polskiej.

Dodatkowym walorem tych wspomnień jest niewątpliwy talent literacki ich autora. Pochodził wszak z rodu, który wydał m. in. Karola Huberta Rostworowskiego, pisarza dziś już nieco zapomnianego, ale w swoim czasie cieszącego się sporą popularnością. Uważna lektura opracowanych przez Stanisława Jana Rostworowskiego przypisów pozwoli zrozumieć, jak wielu utalentowanych ludzi przewinęło się przez dzieciństwo i młodość autora.

Opowieść o ludziach dawnej Wileńszczyzny, mieszkańcach powiatu oszmiańskiego. Centralną postacią jest Józef Masalski. Dzięki własnemu uporowi i pracy zostaje nauczycielem. Staje się autorytetem. Pomaga ludziom nie tylko w sprawach urzędowych, ale i medycznych. Mają do niego zaufanie, bo jest jednym z nich. Pomagają mu budować dom. Żyją rytmem wyznaczonym przez prace w polu i święta. Wojny czy choroby jednoczą ludzi. Świat ten już należy do przeszłości, który warto „ocalić od zapomnienia”.

Są to moje, bardzo osobiste wspomnienia obejmujące prawie cały okres istnienia przejściowego, zbiorczo-rozdzielczego obozu na terenie Warsztatów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie, likwidowanych wówczas przez Niemców. Prawie nikt z polskiego personelu pomocniczego nie przeszedł przez obóz już 12-13 sierpnia (jako uchodźca), by potem być pracownikiem dochodzącym z zewnątrz (od 2 września 1944 roku do 16 stycznia 1945 roku). Żadna z tłumaczek nie trwała u boku lekarzy niemieckich od aresztowania Drescherowej i Jakubowskiej (12 września), aż do wyjazdu z Pruszkowa jednostki Wehrmachtu Dulag 121 (12 grudnia) i nie pracowała potem jeszcze w styczniu 1945 roku, zatrudniona przez Sammelstelle für Kriegsgefangene.

Anna Danuta Sławińska