Wołyń. Prześladowania Polaków na sowieckiej Ukrainie. Część 2 - Marek A. Koprowski

Henryk Cybulski był komendantem najbardziej znanego ośrodka samoobrony polskiej we wsi Przebraże na Wołyniu z okresu walk z morderczymi sotniami Ukraińskiej Powstańczej Armii w okresie okupacji hitlerowskiej. Jego publikacja obfituje w nieznane, a nieraz rewelacyjne szczegóły, i gdyby nie autentyzm faktów, można by ją uznać za książkę sensacyjną. Organizacja tej "mikrorepubliki", jej obrona przed ciągłymi atakami UPA, życie wewnątrz warownego obozu, walka z głodem, chorobami, szpiegostwem, spekulacją, relacje z okupantem, Armią Krajową i partyzantką radziecką, oto niektóre tylko wątki tego niezwykłego pamiętnika.

Historia Rzezi Wołyńskiej - zbrodni ludobójstwa, dokonanej przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach z Województwa Wołyńskiego II RP, podczas okupacji terenów II Rzeczypospolitej przez III Rzeszę, w okresie od lutego 1943 do lutego 1944. Historycy szacują, ze zginęło wtedy ok. 70 tys. Polaków, a kolejne 60 tys. Polaków zamordowali ukraińscy nacjonaliści na terenie Małopolski Wschodniej. Apogeum ludobójstwa przypadło na 11 lipca 1943 roku. Na uśpione niedzielnym odpoczynkiem w pierwszych dniach żniw polskie wsie i chutory, na wiernych zgromadzonych w katolickich świątyniach spadły pociski, granaty, butelki z zapalona benzyna, ostrza wideł, kos, noży, siekier i pogrzebaczy. Nie było obrońców, bowiem w wielu miejscowościach pozostały w większości kobiety i dzieci...

Kresy Wschodnie to swoista kolebka polskości, w której zarówno mieczem, jak i pługiem wykuwano to, co teraz określamy mianem polskiej duszy. Na szczególny charakter tych ziemi i ich mieszkańców wpłynęło przede wszystkim położenie geograficzne. Książka Kresy w II Rzeczpospolitej to obraz wydarzeń, jakie kształtowały wschodnie rubieże Polski. Opowieść o tych terenach obejmuje zarówno radykalne posunięcia polityczne, krwawe działania wojenne, jak i codzienne życie mieszkańców. Dopełnieniem historii są archiwalne fotografie.

Niniejsza książka składa się z cyklu reportaży traktujących o Polakach i Kościele rzymskokatolickim w Mołdawii z którą niegdyś sąsiadowały południowo-wschodnie rubieże Rzeczypospolitej a nad rozdzielającym oba państwa Dniestrem stały stanice kresowych rycerzy. Autor kroczy więc śladami hetmana Żółkiewskiego a także bohaterów Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza. Pokazuje ślady polskiej ekspansji militarnej kulturalnej gospodarczej i religijnej na terenach dzisiejszej Mołdawii. Z jego książki wynika że polska diaspora w tym kraju jest dobrze postrzegana i ma szanse trwać nadal.

Epopeja opowiada o przełomowym okresie historii Polski kresowej w bardzo szczególnym jej miejscu – na Wołyniu, o tym, jak Polska przestała tam istnieć i w jak niezwykle dramatycznych okolicznościach. 

Autor książki ukazuje stanowisko wojewody Henryka Józewskiego wobec kwestii ukraińskich ruchów antypaństwowych w czasie jego urzędowania przypadającego na lata 1928-1938. Dziesięcioletni okres administrowania Wołyniem przez Józewskiego w kwestii zapewnienia na jego obszarze bezpieczeństwa państwowego odznaczał się zdecydowaną walką przeciwko prowadzącym ożywioną działalność nielegalnym organizacjom komunistycznym i nacjonalistycznym. Pierwszą grupę reprezentowały głównie Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy i Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi wraz ze swymi przybudówkami. W przeciągu lat 20. w zdominowanym przez wpływy komunistyczne województwie wołyńskim powstawać zaczęły także pierwsze struktury przenikających z obszaru Małopolski Wschodniej Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, później zaś Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Działalność tych dwóch organizacji ograniczona początkowo do skromnych i pojedynczych wystąpień o charakterze propagandowym ewoluowała w połowie lat 30. do zorganizowanej akcji sabotażowej i terrorystycznej stając się niezwykle istotnym problemem dla próbujących zapewnić odpowiedni stan bezpieczeństwa władz wojewódzkich.

Książka przedstawia zbrodnie zarówno w Polsce południowo-wschodniej w granicach z 1939 roku, jak i zbrodnie popełnione w Polsce południowo-wschodniej w obecnych granicach. Autor ujął w szerokim kontekście historycznym skalę ludobójstwa , jego zasięg i niespotykane w dziejach ludzkości bezwzględne okrucieństwo. Stanisław Żurek oparł się nie tylko na badaniach i publikacjach , ale również uwzględnił nieznane dotąd dokumenty i zeznania świadków, również zamieszczone w Internecie. 

Wspomnienia autora z rodzinnych stron z czasów okupacji. Książka Czesława Piotrowskiego nawiązuje do tragicznych wydarzeń, jakie miały miejsce na Wołyniu w 1943 roku.

Trzon książki stanowi zbiór analiz prof. dra hab. Władysława Filara, uznanego eksperta ds. stosunków polsko-ukraińskich i autora wielu publikacji z tego zakresu. Część druga zawiera relacje żołnierzy Wojska Polskiego, biorących udział w tamtych wydarzeniach. W części trzeciej czytelnik znajdzie sylwetki niektórych dowódców UPA i działaczy OUN, splamionych polską krwią i walczących o oderwanie od Polski tzw. Zakerzonia. Dla Ukraińców są to bohaterowie, dla Polaków ‒ niekoniecznie. Książka zawiera też bogaty zestaw zdjęć archiwalnych, obrazujących działalność OUN-UPA, udostępnionych przez Muzeum Historyczne w Sanoku oraz pochodzących z prywatnych zbiorów prof. Władysława Filara

Żołnierze pod dowództwem Antoniego Żubryda „Zucha”, Hieronima Dekutowskiego „Zapory” czy Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca” nie poddali się. Nadal zbrojnie stawiali opór komunistom. Wielu z nich – zbyt wielu – przypłaciło to życiem. W niniejszym tomie zgromadzone zostały relacje tych, którzy ocaleli.
Są to członkowie Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz innych organizacji podziemnych. Wspominają oni wojnę, walkę z komunistami, pobyt w ubeckich więzieniach i katowniach. Niektórzy z nich otwarcie mówią, iż to, że żyją, zawdzięczają wyłącznie szczęściu.

„Kresowian zabito dwukrotnie, raz przez ciosy siekierą, drugi raz przez przemilczenie. A ta druga śmierć jest gorsza od tej pierwszej.” – pisał Jan Zaleski. Zarówno album „Wołyń, historia pewnego filmu”, jak i film Wojtka Smarzowskiego próbuje owo milczenie przerwać. Może wreszcie Kresowe historie przestaną być „nieme” i na stałe zagoszczą w historycznej świadomości Polaków. Na koniec zacytujmy Józefa Ignacego Kraszewskiego: „Dziś bez wczoraj jest bardzo krótkie – krótsze niż dziś bez jutra”. Oby nasze dziś i jutro miało zawsze swoje pełne wczoraj.

Niezwykłe świadectwo kobiet poddanych represjom tylko za to, że były Polkami.

Książka zawiera wspomnienia i świadectwa kobiet wywodzących się z Kresów II Rzeczpospolitej. Ich los był typowy dla dziewcząt polskich z tych terenów.

Oto opowieść o fragmencie Ziem Odzyskanych, czyli o Pomorzu Zachodnim, a konkretnie o Ziemi Kamieńskiej, leżącej nad Zalewem Kamieńskim. Tu w końcu 1945 r. przybyli przesiedleńcy z Lwowszczyzny, którzy z wyroku historii musieli opuścić rodzinne tereny, by na nieznanym im Pomorzu zacząć życie na nowo.

Gdy przyjechali, przebywali tu jeszcze dawni mieszkańcy tego zakątka, czyli Niemcy. Oni też, wbrew własnej woli, musieli stąd wyjechać. Część z nich zrobiła to zawczasu, wielu zginęło bądź najzwyczajniej zostało zamordowanych. Taką decyzję podjął Stalin i żaden z aliantów zachodnich nie ośmielił mu się sprzeciwić.

Książka składa się z dwóch części. Pierwsza stanowi obszerny wstęp – rys historyczny, który kończy się na polskiej transformacji ustrojowej. Koncentruje się siłą rzeczy na kilku najważniejszych wątkach, przede wszystkim na okolicznościach, w jakich Polska weszła w posiadanie Pomorza.

Część druga to relacje ostatnich świadków historii, którzy pamiętają życie w Małopolsce i powojenny exodus na Ziemie Odzyskane. Ich autorzy pochodzą ze wsi Brzozdowce. Opowiadają o barwnym życiu w okresie II Rzeczypospolitej, kiedy to miejscowość ta stanowiła wspólnotę polsko-rusińsko-żydowską z całym związanym z tym kresowym kolorytem. Relacje te przybliżają również życie pionierów w pierwszych latach na nowych gospodarstwach, a także w okresie późniejszym.

Dzieci przetrwały rzeź. Teraz opowiadają historię zamordowanych rodziców i dziadków.

Wołyńskie dziewczęta były jeszcze dziećmi, gdy rozpoczął się pogrom. Widziały śmierć rodziców, braci, sióstr i rzeź całych wsi. Słyszały błagania bezbronnych ofiar opętanych szałem mordu Ukraińców. Z dnia na dzień straciły nie tylko najbliższych, ale również swoją ojcowiznę.

Tematyka Kresów Wschodnich, zarówno w okresie II Rzeczypospolitej, jak i podczas sowieckiej, a następnie niemieckiej okupacji, wciąż nie przestaje budzić emocji i zachęcać do prowadzenia badań naukowych. Ówczesna historia tych ziem doczekała się już wielu ciekawych ujęć, nie tylko w postaci monografii zwartych, wydawnictw źródłowych, ale również artykułów. Rodzimych historyków zajmowały najczęściej różnorakie represje okupanta sowieckiego, masowe deportacje ludności polskiej i ich losy na zesłaniu, opieka nad ludnością polską w ZSRS, żołnierze Wojska Polskiego przebywający w niewoli sowieckiej, zbrodnia katyńska, zwalczanie polskiego podziemia niepodległościowego po drugim wkroczeniu Armii Czerwonej czy falowe repatriacje Polaków z ZSRS. Nie bez znaczenia w kontekście Kresów Wschodnich pozostaje bardzo często ostatnio podnoszona kwestia rzezi wołyńskiej. Niniejsza praca również wpisuje się w nurt tych badań.

Wyobraźnia zbiorowa narodu zależy od jego znajomości historii. Jest ona przez wieki kształtowana z pokolenia na pokolenie. Bez historii nie da się zrozumieć współczesnych dziejów narodu. Podobnie nie można pojąć stosunków między narodami, bez wglądu w ich historię. Dlatego istotne jest, aby każdy naród znał swoją własną historię, chociaż nie zawsze tak jest. Niniejsza publikacja jest próbą opracowania na podstawie źródeł historycznych i li­terackich martyrologii Polaków na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej, spowodowanej zbrodniczą działalnością ukraińskich nacjonalistów.