Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920 - Witold Sienkiewicz

Każdy, choćby w najmniejszym stopniu zainteresowany polską historią, powinien tę książkę przeczytać

Wojna, która zmieniła bieg dwudziestowiecznych dziejów. W klasycznym już studium Norman Davies roztacza przed czytelnikiem historycznie wierny, a jednocześnie przystępny w odbiorze, obraz całokształtu wojny polsko-bolszewickiej.

Brytyjski historyk dokładnie odtwarza przebieg poszczególnych kampanii i bitew, naświetla polityczny – tak polski, jak i międzynarodowy – kontekst działań wojskowych i tłumaczy, dlaczego Polska zwyciężyła niesioną na bagnetach czerwonoarmistów „robotniczą” rewolucję.

Udział Poznańczyków, a więc żołnierzy Wielkopolan, w wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919–1920 jest mało znany. Stąd też niewiele osób zdaje sobie sprawę, że po Powstaniu Wielkopolskim, które zakończyło się spektakularnym sukcesem, Wojsko Wielkopolskie zostało wysłane na Kresy Wschodnie, gdzie wzięło udział w wyniszczającym konflikcie, pełnym dramatycznych momentów i heroicznych czynów. Kiedy zaś Armia Czerwona była bliska zmiażdżenia polskiej niepodległości w sierpniu 1920 r., synowie Wielkopolski stanęli w pierwszej linii, broniąc zagrożonej Ojczyzny. Zatem w zamyśle autora niniejsza publikacja ma upamiętniać udział Poznańczyków – zapomnianych bohaterów – w tym konflikcie i stanowić swego rodzaju pomnik, który już od dawna powinien być wystawiony. 

 Ta książka to jedno z niewielu (obok „Pożogi" Z. Kossak-Szczuckiej i „Na ostatniej placówce" E. z Zaleskich Dorożyńskiej) pięknych świadectw siły polskości na Kresach i dramatu, jaki spotkał wiernych jej obrońców na najdalej wysuniętych placówkach.

Publikacja zamyka cykl trzech prac popularno-naukowych poświęconych walkom o przynależność wschodniej Małopolski i Lwowa, prowadzonych w latach 1918-1920. Przebieg wydarzeń został przedstawiony na tle zmagań toczonych na terenach Ukrainy Naddnieprzańskiej, Wołynia, Podola i wschodniej Małopolski. Autor podkreśla znaczenie, jakie odegrał Lwów w tych dramatycznych czasach.

"Rok 1920" Józefa Piłsudskiego to wykładnia myśli strategicznej Marszałka spisana bezpośrednio po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej. Wojny, w trakcie której osamotniona i zrujnowana Polska obroniła swoje istnienie przed bolszewicką nawałą i zatrzymała pochód rewolucji na zachód Europy. Książka wydana po raz pierwszy w 1924 roku ukazuje się w wolnej Polsce po raz pierwszy po drugiej wojnie światowej. Pomimo upływu czasu nie straciła na aktualności. Obecne wydanie poprzedza przedmowa płk. dra hab. Juliusza Tyma, podsumowująca główne inicjatywy badawcze dotyczące tej wojny.

Zamierzeniem autora było przybliżenie czytelnikom problematyki nieudanych ostatecznie planów Piłsudskiego co do utworzenia zależnego od Polski państwa ukraińskiego oraz dotkliwego pobicia sił Armii Czerwonej.

Tematem książki jest pierwsza wojna stoczona przez Drugą Rzeczpospolitą, słabo obecna w świadomości historycznej współczesnego Polaka, bo pozostająca w cieniu legendy wojny polsko-bolszewickiej. Autor nadał swojej relacji układ chronologiczny, opisując kolejne etapy zmagań, po próby ustalenia granicy wojskowej, szczególnie dokładna w opisie wypadków we Lwowie w listopadzie 1918 roku, rzucona jest tu na szersze tło ówczesnej sytuacji międzynarodowej, jak również rozwoju sytuacji politycznej w samej Polsce.

Przewodnik po genezie i przebiegu konfliktu na froncie wschodnim - aż po wojnę domową w Rosji i wojnę polsko-bolszewicką

- Szczegółowy i przystępny opis tła i przebiegu konfliktu na froncie wschodnim, łącznie z wojną domową w Rosji i wojną polsko-bolszewicką.

- Ponad 200 niezwykłych fotografii i rysunków ukazujących żołnierzy, sprzęt, broń i dowódców obu stron.

- Ponad 20 kolorowych przejrzystych map głównych bitew i kampanii, od Tannenbergu i bitwy nad Jeziorami Mazurskimi po bitwę warszawską w wojnie polsko-bolszewickiej.

- Barwny opis początkowych sukcesów Niemców i Rosjan na froncie wschodnim, "wielkiego odwrotu" z 1915 roku, odrodzonego optymizmu 1916 roku, dwóch rewolucji 1917 roku oraz walki bolszewików z siłami "białej" Rosji oraz niepodległej Polski.

,, Jest to typowy warchoł i partyzant, lecz doskonały żołnierz, i umiejętny raczej ataman niż dowódca w europejskim stylu... Bije bolszewików w wielu wypadkach lepiej od sztabowych generałów[...]. Nie żałuje cudzego życia i cudzej krwi , zupełnie tak samo jak własnej. Dajcie mu być sobą, bo innym być nie potrafi".
Marszałek Józef Piłsudski

Autorzy w 9. tomie dokumentów operacyjnych do wojny 1920 r. analizują genezę wojny, podkreślając, że Rosja sowiecka pozostała w swojej polityce kontynuatorem imperialnej carskiej Rosji. Uświadamiają celowość i dalekosiężność programu Józefa Piłsudskiego – stworzenie federacji krajów Europy Wschodniej zagrożonych sowieckim imperializmem.

Białe róże to powieść dla młodzieży zaliczana do kręgu literatury patriotycznej. Jej akcja toczy się podczas wojny polsko-bolszewickiej. Wir wojennych wydarzeń porywa trójkę młodych bohaterów: Stefka (ochotnika, wysłanego na front), Janka (skauta, pełniącego służbę w łączności) i Wandzię (dziewczynkę zagubioną na terenach zajętych przez bolszewików). Spotka ich wiele przygód – czasem niebezpieczych, czasem zabawnych – nie jest jednak tak łatwo całym i zdrowym wrócić do domu, gdy wokół szaleje bolszewicka nawała i gdy tak wiele chce się zrobić dla ojczyzny. Czasem bowiem może zdarzyć się tak jak w tej żołnierskiej piosence, do której odwołuje się tytuł niniejszej powieści...

Książka przedstawia nieznane szerzej fakty z oblężenia Lwowa na przełomie lat 1918/1919. W kilku łączących się z sobą wątkach autor wiedzie czytelnika poprzez obrazy z pola bitwy, walkę żandarmów z batiarami aż do fascynującej gry operacyjnej, którą polska defensywa stoczyła z ukraińskim wywiadem. Jej stawką był Lwów i 200 tysięcy mieszkańców miasta. Walorem książki jest autentyzm faktów i występujących w niej postaci. Powieść jest gotowym scenariuszem filmu wojennego.

Z frontu litewsko-białoruskiego oficera sztabowego gen. Szeptyckiego i Sikorskiego do świeżo poślubionej żony.

Relacje przeplatane listami ze zdobycia Lidy, Wilna, bojów w obronie Brześcia Litewskiego, opinie o dowódcach i podkomendnych.

Tragiczne losy Warszawy w latach 1939-45 przysłoniły epokowe wydarzenia, które miały tu miejsce w czasie I wojny światowej. Polska odzyskała wówczas niepodległość po 123 latach niewoli, a następnie obroniła ją w pamiętnym 1920 roku. Warszawa, przez kilkadziesiąt lat stolica jednej z dziesięciu guberni Priwislinskiego kraju, w wyniku wydarzeń wstrząsających wówczas światem wyrosła na niekwestionowaną stolicę narodu i państwa.

Jak żyli nasi rodacy u progu niepodległości? W trzydziestu rozdziałach będących odrębnymi esejami Autor przybliża różne zagadnienia ważne w kilku pierwszych latach niepodległej Polski. Wyzwaniem było wtedy scalenie kraju w jeden sprawnie funkcjonujący organizm, a wymagało to przezwyciężenia trudności wynikających z dysproporcji między trzema dawnymi zaborami. Autor opowiada m.in. o różnych systemach prawnych, odmiennych problemach społecznych, ogromnych zniszczeniach wojennych, o trudnościach w podróżowaniu czy stanowisku mniejszości narodowych wobec Niepodległej.

Dowiadujemy się, co działo się w największych miastach - Lwowie, Wilnie Warszawie, Krakowie, Poznaniu - oraz na Śląsku.

Poznajemy warunki życia ludności, życie społeczne, nowe polskie uczelnie, organizacje kobiece, stowarzyszenia, salony literackie. Autor kreśli portrety pierwszych reprezentantów narodu w Sejmie Ustawodawczym oraz najważniejszych postaci niepodległej Polski. Odpowiada także m.in. na pytania: czy w Polsce w 1918 roku była realna rewolucja? Jak przebiegała w odradzającej się Polsce pandemia grypy hiszpanki, która na całym świecie pochłonęła miliony ofiar?

Obrona Płocka przed wojskami rosyjskimi 18 - 19 sierpnia 1920 r. była jednym z wielu epizodów wojny z bolszewicką Rosją i jak dotychczas pozostaje w cieniu większych zmagań i bitew tej wojny: bitwy warszawskiej, bitwy nad Niemnem, czy bitwy nad Wkrą. Jest to poniekąd zrozumiałe, bo losy wojny decydowały się właśnie w tych bitwach, tym niemniej obrona Płocka też miała znaczenie. Widomym znakiem było odznaczenie miasta Krzyżem Walecznych przez marsz. Józefa Piłsudskiego w czasie jego wizyty w Płocku 10 kwietnia 1920 r. Obrona Płocka w 1920 r. należy do najważniejszych wydarzeń w dziejach miasta w XX w. Przekonani o tym byli już ówcześni mieszkańcy, stąd coroczne uroczyste obchody rocznicy walk oraz podjęte niemal natychmiast próby odtworzenia przebiegu wydarzeń tych dwu dramatycznych dni. Dzięki temu współczesny historyk dysponuje całkiem pokaźną liczbą wartościowych źródeł i opracowań.

Nazwano ją Wielką, bo żadna poprzednia nie wstrząsnęła tak światem jak ona. Odebrała życie milionom ludzi, pogrzebała i zrodziła imperia. Zasiała ziarno konfliktów, które do dziś trapią świat, ale też przyniosła wolność wielu narodom, w tym Polakom. Miała być ostatnią, lecz minęło ledwie 21 lat, gdy wybuchła kolejna – tak koszmarna, że przesłoniła w ludzkiej pamięci swą straszną poprzedniczkę. I wojna światowa, jej przyczyny, przebieg i dalekosiężne konsekwencje dziś – sto lat od jej wybuchu – wymagają przypomnienia i objaśnienia. 

W tomie znalazły się teksty w większości niepublikowane. Są więc relacje prostych żołnierzy dezerterujących z wojska pruskiego, by formować polskie oddziały strzelców konnych, ułanów, piechoty czy lotników, ich dowódców – w tym gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, spiskowców z tajnych organizacji patriotycznych. Autorzy dodają własne komentarze, opisują atmosferę panującą wówczas w ich domach rodzinnych i dzielnicach.

Album Bojowo i lirycznie. Legiony Piłsudskiego - to nie tylko barwna opowieść o szlaku bojowym Legionów. To również bogate i pięknie ilustrowane wątki ukazujące życie codzienne, twórczość samych legionistów i Legionom poświęconą, stosunek społeczeństwa do Józefa Piłsudskiego i jego formacji, w tym znanych przeciwników i oponentów Marszałka, zaangażowanie kobiet oraz umundurowanie i odznaczenia. Pomimo, a może właśnie z powodu, popularnego charakteru, książka zaskoczy niejednego czytelnika informacjami np. o szczegółowej niemieckiej instrukcji dla żołnierzy w celu zapobiegania chorobom wenerycznym czy przykładami pań, opuszczających mężów, wstępujących wbrew zakazom w legionowe szeregi i przywdziewających męskie przebranie oraz naprawdę bogatym materiałem ilustracyjnym, w tym dokumentami i mapami. Jest ich około 500! Tak szerokie spojrzenie pozwala lepiej zrozumieć, jaką rolę w świadomości wszystkich Polaków odegrały Legiony i skąd się wzięła ich szczególna sława w kraju i za granicą.

 Roku Sienkiewiczowskim, ustanowionym przez Sejm i Senat RP dla uczczenia setnej rocznicy śmierci Pisarza i sto siedemdziesiątej rocznicy Jego urodzin, oddajemy do rok Czytelników wybór listów skierowanych do rodziny i najbliższych przyjaciół.

Pełne wydanie listów ukazało się w Państwowym Instytucie Wydawniczym w latach 1977-2009. Korespondencja ta – napisana z prawdziwym artyzmem i pełna ogromnego uroku - stanowi integralną częścią twórczości Sienkiewicza, przynoszącą atrakcyjne i osobiste świadectwo czasów, w których żył i tworzył. Dopełnieniem książki jest Pokłosie epistolarne - listy niepublikowane, które wypłynęły na światło dzienne już po wydaniu pięciotomowej edycji. Ilustrowany tom opatrzono szczegółowymi przypisami.