Wielka Wojna i niepodległość Polski - Tadeusz A. Kisielewski

Dwudziesty wiek wybuchł w 1914 roku w Sarajewie Od wielu lat historycy przekonują, że druga wojna światowa była tylko dogrywką pierwszej. Nie da się zrozumieć nie tylko dziejów drugiej wojny światowej, ale i całej współczesnej historii Europy i świata bez znajomości Wielkiej Wojny – praprzyczyny wszystkich najważniejszych zjawisk naszych czasów. Na polach bitew pojawiły się wtedy mordercze wynalazki i technologie, a w okopach tej wojny dojrzewały idee systemów totalitarnych. 

„Gdzie są chłopcy z tamtych lat…”? Odpowiedz jest prosta: w tej książce dr Joanny Wieliczki-Szarkowej. Ale musimy sobie postawić kolejne pytanie: czy są także w naszych sercach i wnaszych myślach? A jeśli tak, to nasuwa się następne: w jaki sposób staramy się dzisiaj kontynuować ich dzieło? Oni byli „chorzy na Polskę”, a czy my też jesteśmy? Warto przeczytać znakomicie napisane historie tych wspaniałych ludzi, aby ułatwić sobie odpowiedz. Oby dla jak największej części z nas była ona pozytywna. Bo kto nie nosi wsobie wirusa tej choroby na polskość, o tym można powiedzieć, ze jest tylko z pozoru zdrowy.

„Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie 1939-1946” to głównie rzecz o (geo)polityce i dyplomacji, zwłaszcza zaś o trudnych polskich kontaktach – zwłaszcza z ZSRR, ale również z Wielką Brytanią i USA. Peszke w mistrzowski sposób pokazuje gorzki los Polaków, którzy mimo ogromnego zaangażowania i daniny krwi, począwszy od Teheranu byli coraz bardziej lekceważeni przez sprzymierzeńców i stopniowo przegrywali walkę o swoją przyszłość. To tragiczna historia państwa, które padło ofiarą nie tylko agresorów, ale też sprzymierzeńców i ich wielkiej polityki. 

W okresie PRL była propagandowym symbolem „przyjaźni i braterstwa broni ze Związkiem Radzieckim”. W III Rzeczypospolitej stała się tym, za co większość Polaków uważała ją od początku: jednostką sowieckich janczarów, którzy osadzili w Polsce namiestników Stalina. Armia Berlinga była zbieraniną jakich mało: tworzyli ją komunistyczni renegaci, którzy opanowali jej aparat polityczny, sowieccy oficerowie, którzy mieli dopilnować, żeby nie wymknęła się ona z ręki Stalina, ale i przedwojenni polscy wojskowi, którym marzyła się kariera legionistów Piłsudskiego. Najliczniejszą grupę stanowiły jednak żołnierskie masy –zarówno ci, którzy „nie zdążyli do Andersa” i chcieli uciec z „nieludzkiej ziemi”,  jak i wcieleni z poboru na ziemiach Rzeczypospolitej, w tym nawet oficerowie AK.

Tadeusz Kisielewski szczegółowo kreśli tło powstania armii Berlinga, ukazuje panujące w niej stosunki, prowadzi czytelnika przez krwawe pola jej bitew. Opowiada, co jej żołnierze robili w Katyniu i jak znaleźli się w pobliżu Monte Cassino, a także opisuje ostatnią szarżę polskiej kawalerii. Autor wykorzystał bogaty materiał źródłowy, często unikatowy, jak również wspomnienia byłych kościuszkowców, opublikowane tak dawno, że już niemal zapomniane. Dodatkowym walorem książki są liczne zdjęcia i dokumenty, niejednokrotnie publikowane po raz pierwszy.

"W stulecie wybuchu I wojny światowej przedstawiamy poruszający obraz polskich lat 1914–18, zasadniczych dla następującego po nich wieku. To zestawiona chronologicznie ze świadectw źródłowych barwna i wielowątkowa opowieść o drodze Polaków do Niepodległej. Polskie doświadczenie lat I wojny widziane oczami głównych aktorów zdarzeń (takich jak Józef Piłsudski czy Roman Dmowski), uznanych diarystów (Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska), ale i szeregowych żołnierzy oraz zwykłych obserwatorów z różnych regionów i warstw społecznych. Książka, która pozwala zrozumieć, co sprawiło, że rozbite i podległe trzem zaborcom społeczeństwo u progu roku 1914, odzyskało wraz z końcem 1918 roku podmiotowość i własne państwo. Po raz pierwszy: pełen obraz – przegrywanej co roku wojny – która okazała się zwycięska."

To książka, którą powinien przeczytać każdy dorosły mieszkaniec Rzeczypospolitej, a w szczególności – politycy wszystkich szczebli, bowiem prof. Andrzej Nowak nie tylko objaśnia sens i konieczność patriotyzmu, ale także precyzyjnie tłumaczy istotę i korzenie zagrożeń dla naszego kraju ze strony otaczających nas imperiów oraz ze strony... nas samych. Porywająca lektura! Kilkadziesiąt ilustracji jeszcze wzmacnia siłę przekazu.

Feliks Rapf był jednym z wielu polskich inteligentów, którzy w okresie I wojny światowej znaleźli się w szeregach armii austro-węgierskiej, a później walczyli o granice odzyskanej II Rzeczpospolitej. Wyróżniały go pasja wysokogórskiego turysty i zamiłowanie do fotografii. Obie te cechy wraz z lekkością pióra i bogactwem przeżyć sprawiają, że jego wspomnienia są pasjonującą i barwnie oddającą ówczesne realia lekturą.

Album przywołuje obrazy z frontu wschodniego, ukazując Wielką Wojnę na Kresach - dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej, terenach współczesnej Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. W ośmiu rozdziałach (Kordony, garnizony; Wymarsz; Na linii ognia; Ofiary; Życie na froncie; Sielanka na tyłach; Tryumfy; Krajobraz po bitwie) znalazły się oryginalne materiały ikonograficzne pochodzące z prywatnej kolekcji kresowianów Tomasza Kuby Kozłowskiego. Jednym z walorów albumu są niepublikowane dotąd zdjęcia i fragmenty korespondencji niemieckojęzycznych żołnierskich walczących na froncie wschodnim. Publikacja zawiera ponadto: kalendarium wydarzeń, mapy, cytaty oraz trzy indeksy: geograficzny, nazwisk, fotografów i nakładców pocztówek. Album zawiera teksty w języku polskim i angielskim.

Opisując osobiste przejścia i przeżycia na polsko-rosyjskiej wojnie nie mam i nie miałem bynajmniej zamiaru stworzyć jakiejś rzeczy ściśle wojskowej ani tym bardziej nadać mej pracy charakteru historycznego. [...] Są to wspomnienia przeciętnego, szarego żołnierza piechoty, dla którego wojna była nie polem popisów lub droga do zaszczytów, lecz twarda, pełna znojów i trudów służba.

Ze Wstępu

Autor prezentowanego dzieła, „J. Grabiec”, to Józef Dąbrowski, pułkownik Korpusu Sądowego Wojska Polskiego. Należał do pokolenia, któremu przypadło w udziale dzieło związane z odbudową polskiej państwowości. Przejawiał także Józef Dąbrowski szczególne zainteresowania historią, zwłaszcza dziejami ojczystymi. Prezentowana praca, to jedna z kilku jego książek z zakresu publicystyki historycznej. Merytorycznie – zgodnie z tytułem – dzieli się na dwie części, obejmujące lata 1914–1921. Pierwsza dotyczy odzyskiwania niepodległości, a droga do niej zaprezentowana została nader wnikliwie i w oparciu o gruntowną znajomość rzeczy. Natomiast w drugiej części w sposób zwięzły ukazano zmagania w obronie niepodległego bytu państwowego. Autor był świadkiem i uczestnikiem wielu opisywanych wydarzeń. Praca ma zatem także – w dużym stopniu – charakter wspomnieniowy. Zręczne pióro J. Grabca bez wątpienia ułatwia percepcję wydarzeń nawet mniej zorientowanemu czytelnikowi i wprowadza w klimat epoki.
Cechą jego dzieła jest ponadto patriotyzm, niekiedy zabarwiony nutą patosu, charakterystycznego dla pokolenia ówczesnych insurgentów oraz polskość, czyli spojrzenie na bieg toczących się spraw z perspektywy polskiej racji stanu. Praca stanowi dobre i pouczające źródło wiedzy o czasach restytucji Rzeczypospolitej.
Reprint wydania z 1921 roku poprzedza przedmowa autorstwa prof. Grzegorza Łukomskiego w której podano informacje biograficzne o autorze oraz w skróconej formie opisano wątki nie występujące w opracowaniu.