Węgry. Tysiąc lat samotności - Grzegorz Górny

Autor zabierze Państwa w podróż na Węgry - bliskie, a jednak tak dalekie, znane, a jednak jeszcze nieodkryte, pełne fascynujących tajemnic przeszłości, niezwykłych zabytków, znakomitych win (i kilku sikaczy), gorących źródeł, kiełbasy z Gyuli i ceramiki Zsolnaya. Będziemy więc podążać za kardynałem Mindszenthym Kocią Ścieżką do katedry, z powodu której przesunięto pałac królewski, a razem z Istvánem Dobó pokrzepimy się zacnym bikavérem i odeprzemy ataki nieprzeliczonych hord Ahmeda Paszy; dowiemy się, co wspólnego ma segedyńskie czerwone złoto i Nobel za odkrycie witaminy C, uronimy łzę nad miłością Sandora i Juliszki, a melancholię strzepniemy z rzęs w pusztańskiej czardzie, tańcząc czardasza w kompanii niesfornych betiarów. Zobaczymy też, dlaczego wizja pewnego papieża sprawiła, że Bolesław Chrobry musiał czekać 25 lat na swoją koronę, i jak Węgrzy przyczynili się do cudu nad Wisłą. Śladami dobrego króla Macieja - wielkiego syna wielkiego ojca - poznamy historie zwykłych ludzi.

W węgierskiej historii jest niewiele tak wyróżniających się, a jednocześnie mających wpływ na światowe dzieje wydarzeń, jak rewolucja 1956 r. Jeśli szukamy porównania, to najbliżej jej do Wiosny Ludów - w roku 1956 nieprzypadkowo podążano za wzorcem węgierskich walk o niepodległość z lat 1848-1849, legitymował on bowiem zbrojne starcia z ludźmi uosabiającymi rządy komunistyczne i oddziałami Armii Czerwonej. Sześćdziesiąt lat temu obywatele całego świata podziwiali bohaterską walkę narodu węgierskiego i żywo protestowali przeciw krwawemu tłumieniu rewolucji przez Związek Radziecki.

Poniesione ofiary nie poszły jednak na marne. Węgierska rewolucja ukazała Zachodowi prawdziwą twarz komunistycznej dyktatury i była jednym z pierwszych, ważnych etapów procesu, dzięki któremu nie tylko Węgrzy, ale także obywatele całej Europy Środkowej mogą dziś żyć w warunkach wolności i demokracji. Tym samym rok 1956 był widoczną klęską forsowanej przez komunistów ideologii, większość powstańców bowiem stanowili przedstawiciele najniższych warstw społecznych, robotnicy i młodzież.

Gyula Csics, którego dziennik z tamtego okresu czytelnik trzyma w rękach, w 1956 r. miał 12 lat, i choć sam nie brał udziału w walkach, stał się wiarygodnym kronikarzem ówczesnych wydarzeń. Kronika ta, dzięki swojej specyficznej perspektywie i narracji, ukazuje rewolucję w inny sposób i z odmiennego punktu widzenia niż inne opracowania dotyczące 1956 r.

„Książka Gézy Perjésa od ukazania się w 1977 r. wzbudziła żywe zainteresowanie nie tylko na Węgrzech, ale i na świecie, czego wyrazem było jej wydanie w USA. Nic w tym dziwnego, ponieważ dzieło zawiera niezwykle interesujące rozważania metodologiczne dotyczące uwarunkowań procesu decyzyjnego i racjonalności polityki. Ponadto prezentuje geopolitykę mocarstw europejskich i Imperium Osmańskiego oraz rolę jaką w niej odgrywało Królestwo Węgier. Inną, niemniej ważną zaletą książki jest próba rekonstrukcji sił tureckich i węgierskich oraz bitwy pod Mohaczem, cenna dla każdego miłośnika batalistyki. Pomimo szczupłości źródeł pisanych autor, choć należący do historyków starszej generacji, wykazał się bardzo interdyscyplinarnym podejściem do zagadnienia, bowiem w odniesieniu do bitwy krytycznie skonfrontował je z danymi z zakresu topografii, hydrografii i gleboznawstwa. W świetle powyższego jest to praca naświetlająca skomplikowane relacje polityczne i konflikty zbrojne w Europie środkowej w pierwszej połowie XVI w., a także w okresach wcześniejszym i późniejszym".

Praca niniejsza ma być, w założeniu autora, przyczynkiem do historii pierwszych lat po utracie niepodległości, które stanowią jeden z najbardziej dramatycznych okresów w dziejach Polski, tym samym więc przyczynkiem do historii polskości w tym czasie, a więc do historii upartych zmagań o przetrwanie, o zachowanie polskiej tożsamości i polskiej kultury po tragedii państwa i narodu. Ma przybliżyć te wszystkie uwarunkowania i wydarzenia polityczne, które pod każdym z trzech zaborów determinowały i określały prowadzoną nieprzerwanie przez wiele lat w niezwykle trudnej sytuacji walkę o ocalenie narodowej substancji.