Wańko z Lisowa - Antoni Ferdynand Ossendowski

Tak nazywano oddziały niezrównanej kawalerii sformowanej na początku XVII wieku przez Aleksandra Józefa Lisowskiego. Na lekkich koniach, uzbrojeni tylko w krzywe szable i rohatyny, łuki lub rusznice, byli wówczas najlepszą lekką jazdą, jaką znał ówczesny świat. Walczyli od Francji, Rosji po Włochy i Finlandię, siejąc grozę i zniszczenie.   

Czarna legenda lisowczyków inspirowała mistrzów pędzla, takich jak Juliusz Kossak czy Józef Brandt, i pióra – jak Antoni Ferdynand Ossendowski. Autor stworzył powieść z niezwykle sugestywnymi postaciami ludzi dumnych, wolnych, okrutnych i szaleńczo odważnych. Jednocześnie zręcznie poprowadził przez jakże ważną część polskiej historii.

Lata sześćdziesiąte i początek siedemdziesiątych XIX wieku.
Życie w polskim majątku ziemiańskim oraz partyzanckie potyczki na zapleczu wojny francusko-pruskiej.
On panicz Henryk zamknięty w sobie, opiekuńczy, wręcz zaborczy syn zamożnego ziemianina. Ona Hanna Suchowolska niewinna, dorastająca wnuczka starego szlacheckiego sługi.
A także Selim Mirza -Dawidowicz dziki, gwałtowny, fantazyjny hulaka, czarnooki potomek uszlachconych Tatarów.
A pomiędzy nimi: brutalność i bezwzględność, męska przyjaźń i rywalizacja, poczucie honoru i porywczość, tajemniczość i przebiegłość, gorąca krew i zimne wyrachowanie.
Sienkiewicz w trzech odsłonach lekkim piórem kreśli obraz wzlotów i upadków, dramatów i przygód czasu dojrzewania, młodości i wczesnej dorosłości bohaterów w latach pokoju i podczas wojny.

Oświeceniowy wiek XVIII dobiegł końca. Rewolucja francuska w pełnym rozkwicie. Paryż upstrzony trójkolorowymi barwami. On – Armand Grandjean – słusznego wzrostu, muskularny, zadbany brunet, umiarkowany, idealistyczny jakobin, z czasem pojmujący perfidię i fałsz rewolty. Ona – Irena Legrand – ładna, miła, wesoła mieszczanka, córka wroga arystokratów, wierząca w szlachetne ideały... wdeptywane właśnie w błoto gwałtu i przemocy. A pomiędzy nimi: narastające rozbestwienie rozhisteryzowanych mas i ludzie wykorzystujący nową, lepszą pozycję w społeczeństwie do prywaty, zbrodni i zemsty. Jeske-Choiński wspaniale, epicko przybliża klimat początkowych lat przewrotu i końca monarchii, gdzie pierwsi entuzjaści nowego porządku niepostrzeżenie zostają mianowani wrogami przez szybko radykalizujący się motłoch.

Apogeum niesławnej rewolucji francuskiej.

Bałwochwalczy wiek XVIII ginie w potokach ludzkiej krwi. Spuszczone z łańcucha piekielne demony grabią i mordują. On Karol Cheval młody, wygadany czeladnik, agitator i sankiulota, człowiek zbrodniarza Marata, po chwili zaś zaciekły wróg rewolty od wewnątrz. Ona Cecylia Leroi nastoletnia, ładna i bystra brunetka, córka zdobywcy Bastylii, świadoma, że to monarchia było o niebo lepsza.

A pomiędzy nimi: świat walący się w gruzy, strach przed donosicielami, szpiegami, komisarzami i gilotyną, trwoga przed kanalią, która samozwańczo dorwała się do władzy.

Druga połowa XI wieku. Południowe Niemcy, Alpy, północne Włochy i Kanossa. Apogeum sporu o władzę króla z… papieżem. On – Bertold z Meersburga – doradca koronny, przyjaciel władcy, młody, odważny i lojalny rycerz. Ona – Judyta z Hohenau – pobożnie wychowana, skromna, śliczna, dzielna, przeznaczona w dzieciństwie na żonę Bertolda. A pomiędzy nimi: podstępni pseudo-rycerze, niewola i upokorzenie, grzechy przeszłości, zbrojne potyczki i potężne walki licznych wojen. Jednak to nic w porównaniu z… papieską klątwą wykluczenia z Kościoła.

Początek XX wieku. Królestwo Polskie wstrząsane krwawą rewoltą. Agitacja, zamachy, morderstwa; obłęd i okrucieństwo socjalistycznej ideologii.

On – Władysław Krzycki – młody dziedzic, przystojny i szarmancki, skrywający w swym sercu... mroczny sekret przeszłości. Ona – Agnes Anney – tajemnicza, prześliczna Angielka, której serce bije dla Krzyckiego.

A pomiędzy nimi: z pozoru błahe, lecz narastające problemy, skrywane zaskakujące tajemnice, tragiczne skutki nierozważnego zachowania, także niepokoje, groźby i gwałt rewolucji.

Sienkiewicz precyzyjnie i bezwzględnie rozprawia się z absurdem socjalizmu; zdecydowanie piętnuje utratę wiary w tradycyjny system wartości; domaga się odpowiedzialności za złe czyny; uświadamia czytelnikowi, że czasem koniec jest smutny, a konsekwencje opłakane.