W trzech wojnach. Wspomnienia - Roman Potocki

Są to wspomnienia o Róży z Potockich Raczyńskiej (1849–1937), niezwykłej kobiecie, arystokratce, chrześnicy gen. Chłopickiego, synowej Zygmunta Krasińskiego, przyjaciółce wielu wybitnych osobistości, wzbogacone o fragmenty jej zapisków oraz wypowiedzi rodziny i znajomych – spisane przez jej syna, Edwarda Raczyńskiego, wybitnego dyplomatę i polityka, ambasadora Polski w Londynie, ministra spraw zagranicznych oraz prezydenta RP na uchodźstwie.

Z moich wspomnień to pamiętnikarski zapis, sporządzony przez Autorkę na prośbę jej dzieci i wnuków, który zaczął powstawać u schyłku II wojny światowej. Wspomnienia te obejmują tak rzadko opisywane czasy przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. "To jak pisze Eligiusz Kozłowski" nie tylko opowieść o życiu jej własnym i rodziny bliższej i dalszej, to nie tylko korowód arystokratycznych rodzin, cesarzy i książąt krwi, barwna paleta dworskich balów, przyjęć i polowań nawet w dalekiej Anglii.

Biografia jednego z przywódców polskiego nurtu konserwatywnego, skupionego wokół Stronnictwa Prawicy Narodowej. Urodzony w Berlinie w 1880 roku, większą część swojego życia związał z Ołyką i Nieborowem, gdzie posiadał majątki. W Warszawie mieszkał w pałacu przy ulicy Bielańskiej (dziś Muzeum Niepodległości). W 1917 roku znalazł się w ogarniętej szałem rewolucyjnym Rosji. Po powrocie do kraju został dyrektorem Departamentu Stanu w rządzie Rady Regencyjnej. Negocjował z Niemcami i Austriakami m.in. w sprawie korony polskiej. Jako ochotnik walczył w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku...

Książka z gatunku tzw. „autentyków”. Oryginalny pamiętnik polskiego szlachcica kresowego Mieczysława Jałowieckiego (1876-1963), wysokiego urzędnika w Ministerstwie Rolnictwa w Petersburgu, pierwszego przedstawiciela rządu polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1919-1921. Barwna, po sarmacku subiektywna wizja świata, jego realiów i obyczajowości, osobisty komentarz do wydarzeń historycznych. Niemało miejsca w rozważaniach autora zajmują sprawy polskie: narodowa tożsamość, kwestia niepodległości, historia i tradycja. 

Gawęda historyczna o trzech pokoleniach wielkiej krakowskiej rodziny malarzy: Juliusza, Wojciecha i Jerzego Kossaków, mających trwałe miejsce w polskiej kulturze. Kossakowie malowali powstania narodowe, epopeję napoleońską, walki I wojny światowej. Autor znakomicie oddaje atmosferę kolejnych epok, przytacza liczne anegdoty, zdradza tajemnice dynastii Kossaków, która swój patriotyzm i umiłowanie ojczyzny wyraża nie tylko pędzlem. Klan Kossaków znany był także dzięki znakomitym piórom wnuczek Juliusza: Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Magdalenie Samozwaniec oraz kolejnym pokoleniom – m.in. Simonie Kossak.

Losy Stanisława Białaty są nicią przewodnią opowieści o żołnierzach POW i ochotniczych obrońcach Ojczyzny w latach 1918–1920.

Jego życiorys jest charakterystyczny dla całego pokolenia młodzieży: aktywność w ruchu skautowskim w okresie dzieciństwa i młodości, a następnie działalność konspiracyjna w POW, ochotnicza służba w Wojsku Polskim i obrona niepodległości oraz działalność społeczna w wolnej Polsce.

Książka ma wielu bohaterów indywidualnych i zbiorowych – najważniejszymi są działacze Polskiej Organizacji Wojskowej Lubelszczyzny i powiatu puławskiego, ich komendanci: Stefan Lelek, Władysław Szczypa i Stanisław Białata oraz żołnierze 1 Pułku Piechoty Legionów.

Druga część wspomnień Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej.

"Życie Marii Zamoyskiej obfitowało w podróże. W swoich Wspomnieniach opisała choćby audiencje papieskie, w których brała udział w celu uzyskania poparcia głowy Kościoła dla stworzenia Szkoły Domowej Pracy Kobiet. Pierwsza z nich, którą odbyła w towarzystwie matki i brata, służyła również poinformowaniu papieża o sprawie polskiej i polityce zaborców. W wielu z opisywanych wypraw, tych odbywanych jako dziecko i jako osoba dorosła, towarzyszyła jej matka.

Zarówno Maria, jak i jej starszy brat nie weszli w związki małżeńskie; poświęcili się całkowicie pracom społecznym i patriotycznym. Pierwsze projekty oddania majątku na użytek narodu pojawiły się jeszcze przed wybuchem I wojny światowej i były niewątpliwie efektem wychowania w rodzinie, dla której walka o polskość stanowiła jeden z filarów aktywności. Do projektów stworzenia fundacji powrócono zaraz po wojnie. Gdy Polska odzyskała niepodległość, Zamoyscy mogli po ponad trzydziestu latach wygnania wrócić do swoich wielkopolskich dóbr. Marię nadal zajmowały sprawy Szkoły, działającej w Kuźnicach, podjęła się jednak odtworzenia jej również w Kórniku".

Pawlikowski umieścił w centrum opowieści osoby z kręgu rodzinnego należące do kilku generacji, stworzył portrety miejsc – dworów, domów, mieszkań w miastach – i opisał, tak ważne w utworze pamiętnikarskim, relacje międzyludzkie, uchwycił obyczajową aurę, odniósł się do poglądów, przeświadczeń, pasji i powinności tworzących tradycje rodu, zarysował tło wielkiej historii, skradającej się, osaczającej, niweczącej budowany przez pokolenia ład. Meandryczny, przeplatany dygresjami opis zdarzeń porządkowany wedle rytmu upływających lat, zderzony zostaje z historią krystalizowania się osobowości opowiadającego, przechodzenia od odbioru świata przez dziecko do młodzieńczych, a później dorosłych wtajemniczeń.

Niecodzienny reportaż z wędrówek po wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej. Opis obfituje w liczne epizody wojennej i powojennej tułaczki rodziny Autora, osnute na tle historyczno-geograficznej charakterystyki tamtych regionów – Polesia, Nowogródczyzny, Wileńszczyzny. Na tle osobistych wspomnień Autor rysuje także obraz zakorzenienia historycznego i kulturowego wielu Polaków. Do dzisiaj żyją tam przecież ludzie, którzy przyznają się do polskich korzeni, choć często już nie mówią po polsku.

Dawną Nowogródczyznę zamieszkiwała zróżnicowana narodowościowo ludność. Żyli tam nie tylko Polacy (53,9% ogółu ludności). Książka opisuje ciekawe epizody, obrazujące niezwykłe dzieje polskiej większości żyjącej wśród Białorusinów, Żydów i Tatarów. Polaków odnajdujemy nie tylko nad Niemnem, ale także nad Berezyną, Serweczą, Szczarą, Mołczadzią, Jatranką czy niewielką Wiedźmą...

Nowojelnia, to niewielki kurort położony w pobliżu Nowogródka, na szlaku drogowym: Baranowicze-Lida, „mała Ojczyzna”, do której Autor powraca w swych wspomnieniach z dzieciństwa.

Książka Żołnierz i dyplomata. Pamiętnik jest pierwszym wydaniem znajdującego się w zbiorach rodzinnych pamiętnika Jerzego Potockiego, pułkownika WP, ziemianina, senatora II RP i dyplomaty. Pozostawił on po sobie barwne wspomnienia będące bogatym, pełnym faktów historycznych, barwnych opisów i anegdot, komentarzem do czasów walk o wolność Polski i starań o jej utrzymanie.