Tunka. Syberyjskie losy księży zesłańców 1863 roku - Eugeniusz Niebelski

"Książka Polacy w Kazachstanie. Zesłania, dziedzictwo, nadzieje, powroty" to rezultat wieloletnich zainteresowań badawczych jej autora. Jest ona pierwszym opracowaniem monograficznym zawierającym obraz polskiej obecności w Kazachstanie. Przedstawia losy Polaków - zesłańców i osiedleńców - ich osiągnięcia i niedolę.Książka ta jest próbą zwrócenia uwagi na polskie związki z Kazachstanem został w niej pokazany z jednej strony aspekt martyrologiczny, z drugiej - starano się podkreślić kulturotwórczą rolę Polaków w Kazachstanie.

Książka uwzględnia nie tylko duchowość Błogosławionego, ale też bogactwo jego osobowości. Z tej racji odwołuje się nie tylko do teologii duchowości, opinii niektórych teologów, mistyków czy świętych, ale też do znawców filozofii, antropologii i psychologii. W tym sensie praca ma charakter interdyscyplinarny. 

Relacje z zesłańczego szlaku, nasycone wielością wątków kulturowo-krajobrazowych - folklor, stepowe karawany, cmentarze, życie codzienne, jurty, rzeki, góry, pustynie itp. Rytm tego opisu zmienia się w zależności od kierunków podróży i jej trwania. Nieraz zatrzymywano się na dłużej, co dawało możliwość pełniejszego poznania obyczajów i zwyczajów tubylczych ludów, ich sytuacji społecznej i materialnej. Dostrzegał także autor wielość wydarzeń dotyczących zwykłych ludzi, a także bezimienne grupy nomadów. Tekst wzbogacony jest rysunkami autora, poprzedzony przedmową i komentarzem A. Zielińskiego.

Próbując przedstawić pełny obraz omawianego zagadnienia autor dokonuje analizy poglądów, przekonań, reakcji emocjonalnych, życiowych postaw i czynów poszczególnych zesłańców.

Książka o Ignacym Domeyce, filomacie skazanym w procesie młodzieżowych związków studentów Uniwersytetu Wileńskiego w 1824 r. na bezterminowy pobyt na wsi pod nadzorem policji carskiej, jest bogato udokumentowanym studium biograficznym wielkiego Polaka - Żegoty z Dziadów części III Adama Mickiewicza -pracującego w Chile w latach 1838-1889. Urodzony w Nowogródzkiem, po powstaniu listopadowym znalazł się we Francji, gdzie uzyskał stopień inżyniera górniczego. Zaproszony na wykłady do Chile stal się obywatelem tego kraju, uważanym za ojca górnictwa chilijskiego i apostoła nauki. Pamięć o nim jest żywym elementem kultury współczesnej za Oceanem (klasyk etnografii południowoamerykańskiej), w stronach rodzinnych (w 1995 r. w Krupowie koło Lidy otwarto muzeum jego imienia) i w kraju (w 1992 r. wmurowano tablice pamiątkową na gmachu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska" w Warszawie). Książka „Ignacy Domeyko. Litwa - Francja - Chile” jest pierwszą monografią wielkiego uczonego, który będąc obywatelem Chile (w latach 1867—1883 rektor uniwersytetu w Santiago), uczestniczył w rozwoju nauki w Polsce (m.in. członek Akademii Umiejętności w Krakowie od 1873 r. oraz doktor h.c. Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1887 r.).

Pamiętnik szeregowego uczestnika powstania styczniowego zesłanego na Syberię. Droga jego tułaczej wędrówki, w której towarzyszyła mu dobrowolnie żona, wiodła od guberni jenisejskiej, przez gubernię irkucką, wieś Zamiatina koło Krasnojarska i Irkuck, gubernię penzeńską i Czembar, Czerniawce nad Wołgą, po kolejnej amnestii Smoleńsk, aż po powrót do Królestwa Polskiego i następnie w strony rodzinne. Pamiętnik nie jest – jak pisze Autorka opracowania – syntezą losów zesłańca, ale przedstawieniem zwyczajnego życia wpisanego w ten niezawiniony los, z którym przyszło mu się zmierzyć. Rękopis uznany za zaginiony, przechowywany w zbiorach wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, został po z górą stu latach opublikowany w tym tomie jako swego rodzaju „kronika codzienności zesłania”.

Bitwy i potyczki 1863-1864 to szczegółowy zapis walk toczących się podczas powstania styczniowego. Autor zauważył niedokładność i nieprecyzjność źródeł odnoszących się do tego wydarzenia. Przeszukując archiwa rosyjskie, polskie, kroniki i ręczne zapiski natrafił na rozbieżne daty, wielość nazw jednego miejsca, lub mało precyzyjne określenia pól bitew. Zasiadł więc nad mapami wojskowymi w celu porównania materiałów i uwiarygodnienia niektórych źródeł. Powstała szczegółowa kronika wydarzeń powstania z podaniem nazwisk dowódców, dookreśleniem miejsc walk i dokładnym oznaczeniem na mapie.

Wspomnienia S. Romera obejmują okres wygnania, kiedy towarzyszył ojcu w Woroneżu, przymusowego pobytu w guberni Kurlandzkiej i kilku miesięcy po tymczasowym powrocie do Wilna. W sumie jest to obraz kilku lat życia młodego człowieka rzuconego w obce środowisko, pozbawionego możliwości kształcenia uniwersyteckiego i wciągania się do pracy na użytek społeczny.

Książka jest zbiorem barwnych wspomnień o sześciu bohaterskich kapłanach, którym przyszło żyć i pełnić kapłańską posługę na Podolu, podczas najstraszniejszych lat komunistycznej dyktatury. Za wierność Chrystusowi czekały ich szukany, prześladowanie, wieloletnie więzienie lub zsyłka. Mimo tych trudów, trwali. Oczywiście nie brakowało chwil zniechęcenia i wątpliwości, czy nie byłoby lepiej, gdyby wyjechali do Polski, gdzie mogliby w pełni służyć darem kapłaństwa. O tym wszystkim napisali do św. Ojca Pio, a on im odpowiedział jednym słowem: „Trwajcie”.

Rozwijający się Kościół na Ukrainie potrzebuje naszego wsparcia, także materialnego. Informacja o tym, jak można to zrobić, znajduje się na ostatniej stronie książki.

Wybitny brytyjski historyk Daniel Beer zabiera czytelników w zapierającą dech w piersiach podróż przez czas liczony w pokoleniach i przestrzeń ciągnącą się od ogarniętych powstańczymi płomieniami ziem Polski po mroczne kopalnie dalekowschodniej kolonii karnej w Nerczyńsku. Opowiada o rewolucjonistach: rosyjskich dekabrystach, uczestnikach powstania listopadowego i styczniowego, a wreszcie o komunistach, którzy wyzwolili Syberię tylko po to, by przemienić ją w jeszcze bardziej śmiercionośne więzienie, gułag.

Na kartach Domu umarłych... Daniel Beer pokazuje, jak wielki był wpływ tego miejsca katorgi tysięcy na historię ludzkości. Dowodzi, że carska Syberia, jako więzienie powstańców i rewolucjonistów, ale także fabryka powstań i rewolucji, ukształtowała Rosję europejską, jej miejsce w świecie oraz bolszewicką przyszłość.

Trzy tomy w jednym woluminie. Oryginał wydany został na emigracji we Francji w 1867 r. Książka przedstawia obraz sytuacji gospodarczo-politycznej Zabajkala, sił zbrojnych, ludności, ich zwyczajów i obyczajów oraz stosunku do Polaków.

Agaton Giller to polski dziennikarz i pisarz, konspirator i działacz, który życie poświęcił walce o wolność i niepodległość. Doświadczył wielu aresztowań i zsyłki na Syberię. Aktywnie działał na emigracji, a swoje przeżycia zawarł w bogatej twórczości pisarskiej i publicystycznej. Reprint ten wart jest przypomnienia, szczególnie ze względu na interesującą tematykę, rozwój świadomości narodowej i obywatelskiej oraz 130. rocznicę śmierci autora.

Rufin Piotrowski, przebywający na emigracji w Paryżu powstaniec listopadowy, wciąż nie porzucił myśli o wolnej Polsce. Z angielskim paszportem wraca potajemnie do kraju, żeby po raz kolejny podjąć próbę uwolnienia Ojczyzny z niewoli.

Z niewielką gotówką, ale za to z ogromnym zapałem wyrusza w pełną trudów i niebezpieczeństw wędrówkę z Paryża – między innymi przez Wiedeń, Peszt i Kołomyję - do Kamieńca Podolskiego. Tu organizuje antycarską konspirację, za co zostaje skazany i osadzony w więzieniu w Kijowie, a następnie zesłany na dożywotnią katorgę pod syberyjski Omsk.

Pamiętniki… są przejmującym świadectwem niezwykłego poświęcenia, oddania życia walce o Polskę i ogromnej tęsknoty za wolną Ojczyzną.

Dzieło Rufina Piotrowskiego zawiera wiele cennych informacji dotyczących Syberii, zesłańców, rosyjskiej administracji oraz ludów koczowniczych zamieszkujących opisywane tereny. Z kart pamiętnika wyłania się interesujący obraz krainy widzianej oczami zesłańca, który stara się obiektywnie przedstawić miejsce swej katorgi. Relacja autora dotycząca społeczeństwa syberyjskiego świadczy o dużej znajomości przedmiotu. Autor wspomnień sam będąc skazanym na katorgę, doskonale przestawił stosunek ludzi wolnych do posieleńców i katorżnych. Dokładnie oddał stan psychiczny tych ostatnich, ich problemy i wątpliwości. Z dużą sympatią odnosił się do mieszkańców Syberii. Nie krył się ze swoimi przemyśleniami. Bez ogródek mówił o dużych szansach powodzenia ewentualnego powstania przeciw Rosji, które mogłoby być początkiem procesu dającego wolność jego ojczyźnie.

"Zawarte w książce teksty obejmują chronologicznie lata naszej niewoli. „Podróżujemy” z bohaterami od zachodniej Europy po wschodnie rubieże Imperium Rosyjskiego – a także na kontynenty obu Ameryk – co w tytule znalazło odzwierciedlenie w przywołaniu dwóch miast: Paryża i Irkucka. Autorzy starali się oddać skomplikowane losy Polaków w momencie, gdy Ojczyzna była tylko w sercach, a o jej wolność przyszło walczyć, niekoniecznie z bronią w ręku".

Mieczysław Lepecki dwukrotnie - jeszcze przed II wojną światową - wyruszył w podróż na Syberię i Daleki Wschód, żeby zobaczyć miejsca martyrologii Józefa Piłsudskiego i tysięcy innych Polaków zesłanych w te niegościnne rejony za dążenie do odzyskania przez Polskę niepodległości. Przebył wiele kilometrów - pociągiem, samolotem, samochodem - i poszukiwał miejsc związanych z historią polskich zesłańców. Przekonał się też, jak wygląda życie mieszkańców Związku Radzieckiego, jak się tam pracuje w kołchozach, na jakich zasadach wydobywa się złoto, jak rozbudowują się drogi i koleje, czym jest dla tamtejszych ludzi Bajkał i tajga. Podróżował pod opieką i pod okiem GPU i NKWD. Powróciwszy, wydał dwie książki: Sybir bez przekleństw i Sybir wspomnień, które dziś, po wielu latach od pierwszego wydania, prezentujemy po raz kolejny jako dokument minionych czasów i miejsc naznaczonych przez naszych rodaków.

Koniec XIX wieku, Wilno. Dwudziestoletni Piłsudski nieświadomie pomaga zamachowcy przygotowującemu spisek na życie cara. Zostaje aresztowany i przewieziony do więzienia w Petersburgu. 1 maja 1887 roku zapada straszliwy wyrok – pięcioletnie zesłanie w głąb Rosji. Rozpoczyna się niebezpieczna podróż przyszłego Marszałka przez syberyjskie „więzienie bez dachu”.

Jak Syberia wpłynęła na losy Piłsudskiego? W jaki sposób wydarzenia na Dalekim Wschodzie zaważyły na jego poglądach?

Najnowsza książka Tomasza Łysiaka, dziennikarza i autora powieści historycznych, to fascynująca i metafizyczna historia o mniej znanym okresie życia Józefa Piłsudskiego. Tajemniczym narratorem jest rosyjski urzędnik, który zafascynowany postacią Naczelnika szczegółowo odtwarza jego rosyjską tułaczkę i plastycznie portretuje napotkane przez niego postacie, zarówno historyczne, jak i fikcyjne: polskich powstańców, wojskowych, poetów, szamanów, a także pierwszą wielką miłość Marszałka.

Sybir. Zesłanie Józefa P. to również przejmujący portret tysięcy Polaków z Syberii, którzy nigdy nie zapomnieli o kraju swego pochodzenia.