Tunka. Syberyjskie losy księży zesłańców 1863 roku - Eugeniusz Niebelski

"Książka Polacy w Kazachstanie. Zesłania, dziedzictwo, nadzieje, powroty" to rezultat wieloletnich zainteresowań badawczych jej autora. Jest ona pierwszym opracowaniem monograficznym zawierającym obraz polskiej obecności w Kazachstanie. Przedstawia losy Polaków - zesłańców i osiedleńców - ich osiągnięcia i niedolę.Książka ta jest próbą zwrócenia uwagi na polskie związki z Kazachstanem został w niej pokazany z jednej strony aspekt martyrologiczny, z drugiej - starano się podkreślić kulturotwórczą rolę Polaków w Kazachstanie.

Książka uwzględnia nie tylko duchowość Błogosławionego, ale też bogactwo jego osobowości. Z tej racji odwołuje się nie tylko do teologii duchowości, opinii niektórych teologów, mistyków czy świętych, ale też do znawców filozofii, antropologii i psychologii. W tym sensie praca ma charakter interdyscyplinarny. 

Relacje z zesłańczego szlaku, nasycone wielością wątków kulturowo-krajobrazowych - folklor, stepowe karawany, cmentarze, życie codzienne, jurty, rzeki, góry, pustynie itp. Rytm tego opisu zmienia się w zależności od kierunków podróży i jej trwania. Nieraz zatrzymywano się na dłużej, co dawało możliwość pełniejszego poznania obyczajów i zwyczajów tubylczych ludów, ich sytuacji społecznej i materialnej. Dostrzegał także autor wielość wydarzeń dotyczących zwykłych ludzi, a także bezimienne grupy nomadów. Tekst wzbogacony jest rysunkami autora, poprzedzony przedmową i komentarzem A. Zielińskiego.

Próbując przedstawić pełny obraz omawianego zagadnienia autor dokonuje analizy poglądów, przekonań, reakcji emocjonalnych, życiowych postaw i czynów poszczególnych zesłańców.

Książka o Ignacym Domeyce, filomacie skazanym w procesie młodzieżowych związków studentów Uniwersytetu Wileńskiego w 1824 r. na bezterminowy pobyt na wsi pod nadzorem policji carskiej, jest bogato udokumentowanym studium biograficznym wielkiego Polaka - Żegoty z Dziadów części III Adama Mickiewicza -pracującego w Chile w latach 1838-1889. Urodzony w Nowogródzkiem, po powstaniu listopadowym znalazł się we Francji, gdzie uzyskał stopień inżyniera górniczego. Zaproszony na wykłady do Chile stal się obywatelem tego kraju, uważanym za ojca górnictwa chilijskiego i apostoła nauki. Pamięć o nim jest żywym elementem kultury współczesnej za Oceanem (klasyk etnografii południowoamerykańskiej), w stronach rodzinnych (w 1995 r. w Krupowie koło Lidy otwarto muzeum jego imienia) i w kraju (w 1992 r. wmurowano tablice pamiątkową na gmachu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska" w Warszawie). Książka „Ignacy Domeyko. Litwa - Francja - Chile” jest pierwszą monografią wielkiego uczonego, który będąc obywatelem Chile (w latach 1867—1883 rektor uniwersytetu w Santiago), uczestniczył w rozwoju nauki w Polsce (m.in. członek Akademii Umiejętności w Krakowie od 1873 r. oraz doktor h.c. Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1887 r.).

Pamiętnik szeregowego uczestnika powstania styczniowego zesłanego na Syberię. Droga jego tułaczej wędrówki, w której towarzyszyła mu dobrowolnie żona, wiodła od guberni jenisejskiej, przez gubernię irkucką, wieś Zamiatina koło Krasnojarska i Irkuck, gubernię penzeńską i Czembar, Czerniawce nad Wołgą, po kolejnej amnestii Smoleńsk, aż po powrót do Królestwa Polskiego i następnie w strony rodzinne. Pamiętnik nie jest – jak pisze Autorka opracowania – syntezą losów zesłańca, ale przedstawieniem zwyczajnego życia wpisanego w ten niezawiniony los, z którym przyszło mu się zmierzyć. Rękopis uznany za zaginiony, przechowywany w zbiorach wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, został po z górą stu latach opublikowany w tym tomie jako swego rodzaju „kronika codzienności zesłania”.

Podróż do Syberii ks. Stanisława Matrasia to najciekawszy i najobszerniejszy spośród nielicznych pamiętników skreślonych piórem duchownych - uczestników walk 1863 roku i zesłańców. Znajdziemy w nim nie tylko historię etapowej drogi w odległe rejony wschodniej Syberii, ale także niedolę zesłańczych losów, aż po czas uwolnienia i wydostania się do Galicji. Autor to inteligentny, niepozbawiony zmysłu obserwacji gawędziarz, lubujący się w spisywaniu różnych niecodziennych zdarzeń.
Na tle martyrologicznego i bohaterskiego na ogół prezentowania księży zesłańców Matraś swoimi wspomnieniami sprowadza rzecz do ludzkich wymiarów. Z tego już choćby względu jego pamiętniki stają się ważnym źródłem obiektywnego rozpoznania dziejów księży zesłańców, nad którymi zaważył mit, utrwalany już od XIX wieku [...]

„Oto pamiętnik Damy. Zjawisko częste, ponieważ damy pisały i piszą pamiętniki zawsze, choć nie zawsze mają coś do powiedzenia. Ale ten pamiętnik jest wyjątkowy, bo jego Autorka to prawdziwa, dziewiętnastowieczna polska Dama, którą los rzucił w krainę Dzikich. Pisze dlatego, że inaczej nie zniosłaby tęsknoty za domem i dziećmi. Jej pamiętnik to reporterski zapis wydarzeń. Może wydać się zimny i oschły, ale to tylko pozory, za którymi skryły się burzliwe emocje i osobista tragedia”.

Poświęcenie, które złotymi literami w księdze dziejów zapisane być powinno.

Na temat Powstania Styczniowego napisano bardzo wiele. Są pamiętniki, luźne wspomnienia czy też wielotomowe monografie. Rzadko jednak wspomina się tych, którzy przybyli spoza granic, niekiedy z daleka, by w imię wolności Polski rzucić wyzwanie imperium cara.

Byli wśród nich przedstawiciele wielu nacji: Włosi, Francuzi, Węgrzy, Rosjanie, Ukraińcy, Szwedzi, Niemcy, Serbowie, Chorwaci. Porzucili wygodne życie, by wspólnie z Polakami walczyć o wolność Rzeczypospolitej.

Ochotnicy z innych krajów odegrali w Powstaniu Styczniowym rolę ogromną. Oto portrety najbardziej zaangażowanych, którzy żadną miarą nie powinni popaść w zapomnienie.

Prezentacja tematu biżuterii patriotycznej po 1860 r. przenosi nas w czasie do wydarzeń sprzed ponad 150 lat.

Przedstawione w publikacji eksponaty powstały od okresu manifestacyjnego do odzyskania przez Polskę niepodległości i były odpowiedzią na bieżące wydarzenia, pełniąc rolę nośników emocji patriotycznych narodu. Kolekcja przedstawia ponad 600 eksponatów ze zbiorów autora, które są bezcenne nie tylko przez swoją wartość artystyczną czy materialną, ale właśnie poprzez wartość historyczną.

Prezentowane opracowanie stanowi czwarty tom z serii wydawniczej: „Po­lacy – Syberia. XVIII-XIX wiek”. W pracy zamieszczone zostały materiały ukazujące stosunek przedstawicieli zachodniosyberyjskich oraz centralnych organów władzy i administracji do zesłańców postyczniowych. Są to dokumenty urzędowe, które zachowały się w rosyjskich archiwach: cyrkularze, tajna korespondencja, sprawozdania, raporty, notatki i materiały śledcze. Tego rodzaju dokumentacja pozwala na określenie stanowiska poszczególnych urzędników lub organów władzy wobec różnorodnych spraw z zakresu ich kompetencji. Jest to tym bardziej ważne i interesujące, że zakrojona na szeroką skalę zsyłka powstańców styczniowych stała się poważnym problemem zarówno dla władz centralnych, jak i urzędników syberyjskich. Zesłanie Polaków pobudziło aktywność ustawodawczą i zmusiło funkcjonariuszy państwowych wszystkich szczebli do zastanowienia się nad kwestią urządzenia polskich imigrantów. Dokumenty zamieszczone w niniejszym zbiorze dobitnie obrazują proces kształtowania się systemu nadzoru nad zesłańcami, ewolucję roli policji lokalnej, gubernatorów i żandarmów w organizacji dozoru policyjnego. Pokazują również, w jaki sposób zadania administracyjne kolidowały lub pokrywały się z osobistymi ambicjami przedstawicieli syberyjskiej elity urzędniczej.

Rufin Piotrowski, zesłany na Syberię za zorganizowanie antycarskiej konspiracji w Kamieńcu Podolskim, szesnaście miesięcy zbierał żywność, suszył chleb na suchary, rysował mapy i oszczędzał pieniądze.

Wreszcie, w lutym 1846 roku, uciekł z niewoli i ruszył w najdłuższą podróż swojego życia. ukazują tę niezwykłą drogę, ale także codzienność życia na zesłaniu, ponadto prezentują Pamiętniki... funkcjonowanie carskiego aparatu represji. Są świadectwem niezwykłej determinacji i hartu ducha człowieka o szlachetnym sercu i prawym umyśle.

Kim był „Czarny Batyr”? Co robił polski James Bond w Afganistanie? Jak car ukarał Piotra Wysockiego za Noc Listopadową? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdują się w najnowszej książce Marka Skalskiego. Niezwykle losy polskich „Sybiraków”, których życie może być wzorem dla współczesnych Polaków.

Przejmujące losy rodziny Kozakowskich zesłanej w bezkresne stepy Kazachstanu

Ojciec, żołnierz AK, pewnego dnia zniknął. Zostali sami – matka i pięcioro dzieci. NKWD tropiło go zawzięcie, szpiegując i nękając bliskich, by zdradzili miejsce jego pobytu. Był rok 1952. Otrzymali ostrzeżenie, że są na liście do wywózki. Ukryli się, ale i tak ich wyłapano i wywieziono aż do Kazachstanu, gdzie w nieludzkich warunkach – nękani zabójczym upałem, głodem i chorobami – razem z innymi zesłańcami byli zmuszeni do całodziennej pracy na polu bawełny w kołchozie „Bolszewik”. Dlaczego oni przeżyli, a tak wielu innych nie?

Los konspiratorów i powstańców styczniowych, którzy zostali uwięzieni lub zesłani w głąb Rosji, był dramatyczny, ale trzeba pamiętać, że ciężar wyroków carskich sądów spadł także na ich rodziny. Bohaterami tej książki są osoby najbliższe uczestnikom spisków i walk – rodzice, dzieci, ale głównie kobiety: żony, matki i siostry. To one znalazły się przed trudnym wyborem – pożegnać najbliższe im osoby na długie lata czy dzielić najpierw trudy podróży, a następnie życia w surowych warunkach Syberii. Decyzje i czyny tych kobiet były często niezwykle heroiczne, nie mniej niż ich mężów, synów i braci, którzy z bronią w ręku walczyli w powstaniu styczniowym.

„Zrozumieć zesłańca nigdy nie było łatwo. Doświadczył tego i Maurycy Beniowski, i Józef Kopeć, i Bronisław Piłsudski, którzy powrócili do Polski po latach spędzonych na zauralskich terenach. Ich relacje przyjmowane były często z niedowierzaniem. (…) Zrozumieć, to znaczy otworzyć się na wrażenia autorów wspomnień i dowiedzieć się, kiedy mogli się cieszyć życiem, a kiedy przytłaczała ich tęsknota i warunki zewnętrzne. (…) W pamiętnikach tego okresu pobyt na Syberii to czas zawieszenia. Zesłańcy nastawieni są na trwanie. Tworzone są instytucje, niosące pomoc i zajmujące się organizowaniem życia kulturalnego. Kontakt z krajem nie ulega zerwaniu. Kopeć, Ciecierski, Lubicz-Chojecki, Beniowski to bohaterowie w drodze. W każdej chwili gotowi są porzucić wszystko i udać się w drogę powrotną. Nie zbudowali na Syberii nic trwałego. Karty ich pamiętników wypełniają opisy drogi tam lub z powrotem. Interesują się otaczającym ich światem, ale nie myślą o współtworzeniu go. Czekają na wieść o uwolnieniu.”