Trójkąt bieszczadzki Tysiąc dni i tysiąc nocy anarchii w powiecie leskim 1944-1947 - Syrnyk Jarosław

Trzon książki stanowi zbiór analiz prof. dra hab. Władysława Filara, uznanego eksperta ds. stosunków polsko-ukraińskich i autora wielu publikacji z tego zakresu. Część druga zawiera relacje żołnierzy Wojska Polskiego, biorących udział w tamtych wydarzeniach. W części trzeciej czytelnik znajdzie sylwetki niektórych dowódców UPA i działaczy OUN, splamionych polską krwią i walczących o oderwanie od Polski tzw. Zakerzonia. Dla Ukraińców są to bohaterowie, dla Polaków ‒ niekoniecznie. Książka zawiera też bogaty zestaw zdjęć archiwalnych, obrazujących działalność OUN-UPA, udostępnionych przez Muzeum Historyczne w Sanoku oraz pochodzących z prywatnych zbiorów prof. Władysława Filara

Po zmianie granic w Polsce Ludowej zostało siedemset tysięcy Ukraińców. Nie pasowali do nowej wizji państwa, dlatego wiosną 1947 roku władze postanowiły "rozwiązać ostatecznie problem ukraiński".

Rozpoczęto deportacje, które objęły wszystkich "podejrzanych o ukraińskość", włączając Łemków i mieszane rodziny polsko-ukraińskie.

Zmasowana akcja trwała trzy miesiące. Niektórzy badacze przyjmują, że zakończyła się na przełomie września i października 1947 roku, ale mniej systematyczne wywózki ciągnęły się jeszcze przez wiele lat. W sumie wywieziono około 140–150 tysięcy osób.

W wielu wsiach w Bieszczadach, Beskidzie Niskim, na Lubelszczyźnie i Chełmszczyźnie zapadła cisza. Wysiedleni zamieszkali kilkaset kilometrów dalej, w okolicach Olsztyna, Morąga, Giżycka, Węgorzewa, w Zielonogórskiem, na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim. Odtąd towarzyszył im strach, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Droga donikąd - to monografia popularnonaukowa poświęcona dziejom konfliktu polsko-ukraińskiego ze szczególnym uwzględnieniem działalności Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz ich likwidacji w Polsce w latach 1945-1949. Autorzy kreślą szeroką panoramę dziejów zachodniej Ukrainy w okresie międzywojennym, omawiają próby utworzenia państwa ukraińskiego pod koniec I wojny światowej oraz tło narastającego konfliktu między państwem polskim a ograniczaną w swych prawach mniejszością ukraińską w II Rzeczypospolitej. Następnie opisują utworzenie OUN i jej działalność terrorystyczną przy współdziałaniu odpowiednich służb III Rzeszy. Szczególnie uważnie analizują dramatyczne lata II wojny światowej w Małopolsce Wschodniej - działalność polskiego podziemia, rozłam w OUN i utworzenie Ukraińskiej Powstańczej Armii, rzeź Polaków na Wołyniu, na koniec odwrót Wehrmachtu i przemieszczanie się sotni UPA w kierunku zachodnim, na ziemie rdzennie polskie.

Gruntowna analiza zjawiska wojującego nacjonalizmu ukraińskiego w okresie II wojny światowej i zbadanie jego historycznych, ideologicznych i politycznych aspektów. Omówienie kwestii ścisłej współpracy nacjonalistów ukraińskich z najeźdźcą hitlerowskim i masowych eksterminacji ludności polskiej na podstawie mało znanych i często ukrywanych faktów, materiałów archiwalnych, literatury polskiej, kanadyjskiej, ukraińskiej i rosyjskiej, a także roli OUN i UPA Bandery na politycznej mapie Europy.

Autor ukazał zbrodniczą działalność nacjonalistów ukraińskich w Bieszczadach w latach 1939-1948. Ta piękna kraina - od czasów piastowskich należąca do Polski - obficie spłynęła krwią jej mieszkańców w latach II wojny światowej, a nawet po jej zakończeniu. Stanisław Żurek wiele lat zbierał dokumenty i materiały na temat zbrodni nacjonalistów ukraińskich w tym rejonie, którzy w okrutny sposób wymordowali ponad 1800 Polaków oraz wspólnie z Niemcami prawie wszystkich Żydów. Dopiero przeprowadzona w 1947 roku operacja "Wisła", powstrzymała zbrodnie ludobójstwa w Bieszczadach.

Ruiny cerkwi, nieistniejące wsie, bunkry UPA, trudna historia stosunków polsko-ukraińskich, ale też wspaniałe góry i niezwykłe historie dolin. Oto cała prawda o Bieszczadach.

To druga część opowieści Stanisława Krycińskiego o Pogórzu Przemyskim, opisująca północno-zachodnią część tej krainy, m.in. takie miejscowości jak Bircza, Ulucz, Piątkowa, Pawłkokoma czy Żohatyn. To 450 stron, mnóstwo map i unikalnych fotografii.

Książka ta, to rezultat wieloletniej pracy Autora, który w oparciu o zebrane przez siebie materiały i zeznania świadków oraz dokumenty z Instytutu Pamięci Narodowej i Stowarzyszenia Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, ukazał ogrom zbrodni nacjonalistów ukraińskich na Lubelszczyźnie w latach 1939-1947.

Książka ukazuje losy najsilniejszej struktury konspiracji antykomunistycznej – Obszaru Centralnego Zrzeszenia WiN. W jego dziejach jak w soczewce skumulowały się wszystkie problemy konspiracji nurtu poakowskiego. Kryzys dowództwa, brak jednolitej, spójnej koncepcji prowadzenia działalności niepodległościowej, faktyczna dobrowolna utrata kontroli nad strukturami terenowymi. Historia Zrzeszenia jawi się w publikacji jako historia koncepcji organizacyjnej wewnętrznie sprzecznej, która w Obszarze Centralnym nigdy nie doczekała się pełnej realizacji.

Publikacja opisuje najbardziej spektakularny i widowiskowy etap w działalności 5 Brygady Wileńskiej AK, kiedy to po wygaszeniu działań na Białostocczyźnie przeniosła się ona na teren północnej Polski. To historia nieuchwytnych lotnych patroli, przemierzających dziennie setki kilometrów, to szlak bojowy znaczony 27 rozbitymi posterunkami MO i placówkami UB. To wreszcie historia niezwykłej zbiorowości żołnierzy 5 Brygady – młodych ludzi z Kresów, dla których walka o wolną Polskę była sprawą najważniejszą.