Szlak bojowy Legionów Polskich - Jan Tadeusz Nowak

Książka poświęcona jest dziejom II Brygady Legionów Polskich - jedynej polskiej formacji wojskowej, która w czasie I wojny światowej walczyła z armiami wszystkich państw zaborczych.

Pani Walak opierając się na bogatym materiale źródłowym - często nieznanym szerszym kręgom historyków - kompetentnie przedstawiła i oceniła dzieje III Brygady Legionów Polskich (1915-1917) na tle zmieniających się uwarunkowań politycznych w Europie, w tym w Austro-Węgrzech, Niemczech i Rosji. Stąd recenzowana praca stanowiąca zamkniętą monografię tej Brygady - bezsprzecznie należy do tych prac historycznych, w których materiały archiwalne są podstawą konsekwentnych dociekań historycznych.

Wydana z okazji 100 rocznicy wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej i powstania Legionów Polskich publikacja, przypomina czyn zbrojny, który doprowadził do odzyskania przez Polskę niepodległości. Autor opracował kalendarium szlaku bojowego Legionów, przedstawiając najważniejsze miejsca walk i bitew I, II i III Brygady. Do spisu wydarzeń dołączył cytaty ze wspomnień uczestników walk, które spisywane na bieżąco, z osobistym zaangażowaniem żołnierzy, oddają klimat tamtych dni. Szczególną wartość dokumentacyjną mają dołączone do książki materiały zaczerpnięte z wielu źródeł: pomnikowej Ilustrowanej Kroniki Legionów Polskich, Kalendarza Naczelnego Komitetu Narodowego na rok 1916, a także Kroniki działań I i II Brygady od sierpnia 1914 do czerwca 1915 r. Książka jest hołdem oddanym wszystkim żołnierzom. 

Bogato ilustrowane fotografiami, wykonanymi przez samego autora, wspomnienia z czasów służby w VI baonie Legionów Piłsudskiego. Książka opisuje codzienne życie żołnierzy w okopach, podczas natarć i odwrotów, a także dalekich przemarszy, oraz ukazuje wiele po mistrzowsku zarysowanych sylwetek szeregowych legionistów. Nie brakuje tutaj też opisu służby autora na froncie włoskim i w Adiuntaturze Naczelnika Państwa. Książkę uzupełniają biogramy legionistów z Sokołowa opracowane przez Marka Ciska.

Wychowany w duchu patriotycznym, marząc o niepodległości Ojczyzny wstąpił w wieku 18 lat do tworzonych w Krakowie w 1914 r. Polskich Legionów. W 2. Szwadronie Ułanów Legionów walczył w kampanii w Karpatach Wschodnich, na Bukowinie i pod Rokitną, a później w kampanii wołyńskiej. Internowany wysłany został na front włoski, a potem do szkoły oficerskiej pod Wiedniem. Zorganizował wyprowadzenie polskich słuchaczy ze szkoły i ich powrót do kraju. W Krakowie włączył się w tworzenie 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich i jako dowódca półszwadronu skierowany został na front ukraiński do działań w obronie Lwowa i Galicji Wschodniej. Po powrocie z tej wojny objął dowództwo szwadronu karabinów maszynowych i ze swoim pułkiem walczył z bolszewicką armią konną Budionnego. Z wojny powrócił w stopniu rotmistrza, jako kawaler orderu wojennego Virtuti Militari.

Publikacja to przewodnik turystyczno-historyczny, w którym został omówiony przebieg tzw. kampanii podhalańskiej Legionów Polskich i 75 związanych z nią miejsc – miast, wsi, szczytów i przełęczy, w których od listopada 1914 r. do lutego 1915 r. przebywali Józef Piłsudski i jego żołnierze.

Autor, historyk, etnolog i krajoznawca, członek m.in. Komitetu Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego i Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, kreśli opowieść o górskich zakątkach, stanowiących scenerię mniej znanych epizodów legionowej epopei. Ukazuje ich historię, zabytki i inne atrakcje, znaczenie w dziejach Legionów Polskich oraz istniejące do dziś legionowe pamiątki.

Publikację ilustrują archiwalne i współczesne fotografie.

Losy Stanisława Białaty są nicią przewodnią opowieści o żołnierzach POW i ochotniczych obrońcach Ojczyzny w latach 1918–1920.

Jego życiorys jest charakterystyczny dla całego pokolenia młodzieży: aktywność w ruchu skautowskim w okresie dzieciństwa i młodości, a następnie działalność konspiracyjna w POW, ochotnicza służba w Wojsku Polskim i obrona niepodległości oraz działalność społeczna w wolnej Polsce.

Książka ma wielu bohaterów indywidualnych i zbiorowych – najważniejszymi są działacze Polskiej Organizacji Wojskowej Lubelszczyzny i powiatu puławskiego, ich komendanci: Stefan Lelek, Władysław Szczypa i Stanisław Białata oraz żołnierze 1 Pułku Piechoty Legionów.

Książka Niepodległa 1918. Legiony Piłsudskiego nie koncentruje się tylko na wątku wojskowym i militarnym. Ukazuje codzienne życie żołnierzy pochodzących ze wszystkich warstw społecznych i zajmujących się wieloma profesjami. Interesujący jest też wątek różnych postaw społeczeństwa wobec legionów, w tym zaangażowania kobiet. Są podane liczne przykłady pań, opuszczających mężów, wstępujących wbrew zakazom w legionowe szeregi i przywdziewających męskie przebranie. Atutem książki jest też jej przystępna forma, bardzo duża liczba różnorodnych ilustracji, dokumentów i map (ponad 500!) oraz osobny rozdział , poświęcony legionowym odznaczeniom i ubiorom.

Bogate dzieje Legionów Polskich opisane głosami wszystkich, którzy wnieśli istotny wkład w dzieło odzyskania niepodległości…

Tom Tworzyli Wojsko Polskie opiera się, podobnie jak poprzednie, na wspomnieniach, relacjach oraz dokumentach powstałych w latach 1917–1918. Autor ponownie udziela głosu zarówno piłsudczykom, jak i zwolennikom innych orientacji politycznych.

Tworzyli Wojsko Polskie jest trzecim tomem cyklu, który kompleksowo zarysowuje pełną, a często mało znaną historię Legionów Polskich.