Stefan Adam Zamoyski (1904-1976). Ziemianin, żołnierz, działacz emigracyjny - Tadeusz Kondracki

1939 rok – zdewastowany sprzęt, anachroniczne dowodzenie, brak paliwa i... tysiące pasjonatów, elita elit, lotnicy, których już wkrótce miał podziwiać cały świat. Adam Zamoyski opowiada o losach polskich lotników, o ludziach, których historia najpierw uczyniła bohaterami, a potem skazała na zapomnienie. Skąd pochodzili? Jakimi szlakami docierali do RAF-u? Jakie przygody spotykały ich po drodze? Dlaczego ich udział w bitwie o Anglię jest nie do przecenienia? Orły nad Europą pozwalają poczuć wyjątkowy smak podniebnych ewolucji, ale opowieści o naziemnym, codziennym (i conocnym!) życiu polskich pilotów są nie mniej intrygujące.

Wspomnienia bolesne Zofii z hr. Zamoyskich Tadeuszowej hr. Grocholskiej (1866–1957) to opis dramatycznych przeżyć z lat 1917–1919, ściśle powiązanych z wydarzeniami historycznymi, które wówczas miały miejsce, m.in. z rewolucją bolszewicką i próbami utworzenia niezależnego państwa ukraińskiego. To za ich sprawą dom autorki w Strzyżawce koło Winnicy splądrowano i spalono, a członków rodziny Grocholskich prześladowano, aresztowano i wielokrotnie grożono im śmiercią. Przez dwa lata cała rodzina żyła w nieustannym napięciu, pośród ciągłych rewizji terroru. Wreszcie w 1919 roku Grocholscy na zawsze opuścili Ukrainę, po dwustu latach obecności na tych ziemiach.

Pięknie wydana książka "W jednej walizce" jest jak stary rodzinny kufer pełen nieznanych zdjęć i pamiątek, które prowokują do wspomnień i anegdot, a tym samym otwierają przed nami świat wielopokoleniowej tradycji polskiej arystokracji i ziemiaństwa.

Beata Gołębiowska dotarła do przedstawicieli polskiej arystokracji na emigracji w Kanadzie. Krótkie opisy rodów, opisy majątków, pełne humoru i wyczuwalnego smaku opowieści bohaterów przypominają czasy ich świetności. Różnili się od przeciętnych obywateli majątkami, wykształceniem, ale dzieje XX wieku zrównały ich z całym społeczeństwem i wygnały z podręczników do historii.

Michał Nalewski "Newsweek"

Książka niniejsza jest efektem studiów nad polską emigracją polityczną oraz działaniami władz PRL wobec wychodźstwa. Zamieszczone w tym tomie teksty podzielone zostały na cztery tematyczne grupy: „Wrogowie” Polski, Uciekinierzy, Wcielenia Cata i Jutrzenka wolności. Ich bohaterami są postaci powszechnie znane, ale także osoby szerzej nieznane, niemal całkowicie zapomniane.

Bohaterem książki jest postać, która na tle dwóch sławnych krewnych, jak również wśród kolegów – pierwszoplanowych polityków, do dziś pozostaje słabo znana. Jan Emanuel Rozwadowski (1872–1935) to jednak nie tylko kuzyn i przyjaciel generała Tadeusza, imiennik wybitnego językoznawcy Jana Michała, ewentualnie – członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu i współpracownik Romana Dmowskiego. Pomieszczone w niniejszej pracy efekty badań nad 42 pierwszymi latami jego życia pozwalają stwierdzić, że był on także niezmożenie aktywnym działaczem ziemiańskim, czynnym przez wiele lat w dziesiątkach organizacji. Cenionym naukowcem, który wychodził od swoich badawczych ustaleń, by zgłaszać projekty reform, mających zdemokratyzować i ekonomicznie wzmocnić społeczeństwo Galicji, politykiem Narodowej Demokracji, potrafiącym łączyć wyraziście nacjonalistyczne poglądy z umiejętnością bezkolizyjnej współpracy z reprezentantami innych odłamów ideowych. Rozwadowski był wreszcie wybitnym organizatorem i niepozbawionym charyzmy przywódcą, liderem dużej organizacji rolniczej, dyrektorem banku, szefem wpływowego stowarzyszenia. Prawnikiem i ekonomistą, twórcą programów i projektów ustaw. Zaangażowanym i ofiarnym członkiem partii, zapamiętałym przeciwnikiem Michała Bobrzyńskiego. Raczej nieudolnym przedsiębiorcą i rolnikiem. Ziemianinem, mężem i ojcem, pomysłodawcą rodzinnego stowarzyszenia.

Rutynowymi działaniami wywiadu peerelowskiego były: inwigilacja, budowanie agentury oraz pogłębianie dezintegracji środowisk emigracyjnych. Zwalczanie «wrogiej działalności», wzniecanie antagonizmów i jałowej rywalizacji miały przyspieszyć rozbicie wychodźstwa, by tym skuteczniej doprowadzić do likwidacji emigracji politycznej jako zjawiska. Zamieszczone w książce artykuły są wynikiem moich kilkuletnich studiów nad historią «drugiej» emigracji oraz nad działaniami komunistycznego aparatu bezpieczeństwa wobec wychodźstwa. Przygotowując niniejszy wybór, chciałem na konkretnych przykładach pokazać metody pracy operacyjnej wywiadu PRL wobec emigracji. Nie jest to oczywiście pełny obraz, raczej fragment większej całości. Tych kilka jednostkowych przypadków pokazuje, jak złożone, zróżnicowane i zarazem ciekawe były to sprawy”.

– Krzysztof Tarka

Pochodząca z początku lat 90. XIX w. prywatna korespondencja Stefanii z Lemańskich Rzewuskiej herbu Bukowczyk z mężem Wacławem Rzewuskim herbu Krzywda, podczas jej pobytów leczniczych w zagranicznych kurortach, to cenne źródło informacji o kulturze uzdrowiskowej – zarówno pod względem medycznym, jak i rekreacyjno-towarzyskim. Rzewuscy byli dziedzicami majątku Bratoszewice położonego nieopodal Strykowa, obecnie ważnego węzła komunikacyjnego na skrzyżowaniu autostrad A1 z A2. Zachowane listy ziemianki z bratoszewickiego dworu przenoszą w czasy, kiedy słowa utrwalane na papierze – pełne czułości, zmartwień, zwykłych codziennych spraw, a także plotek – przybliżały, zmniejszały dystans dzielący dwoje ludzi.