Śród żywych duchów - Małgorzata Szejnert

Losy konkretnych ludzi w pierwszych latach wprowadzania komunizmu w Polsce, ale też dygresje do lat późniejszych, stają się w reportażu Kłys opowieścią o naszej powikłanej, często do dziś niewyjaśnionej historii najnowszej. Historii, o którą zażarcie się spieramy i która wpływa na nasze współczesne wybory.

Obie prace, choć dotyczą innego regionu i innego okresu historycznego mają ze sobą wiele wspólnego. Opowiadają one o skutkach Jałty i Poczdamu, przesunięcia granicy Polski, przymusowych przesiedleń ludności oraz stalinowskiej polityki narodowościowej dla zwykłych ludzi. Obie autorki korzystają z wywiadów „oral history” i starają się przedstawić tę historię uwzględniając perspektywę samych poszkodowanych: tych którzy zostali i tych których wysiedlono lub którzy sami zdecydowali się opuścić swoją małą ojczyznę – Polaków, Niemców, Ukraińców.

Powieść autobiograficzna "Z otchłani" jest zapisem wspomnień jednego z Żołnierzy Wyklętych - Tadeusza Płużańskiego - więźnia dwóch systemów totalitarnych, które odcisnęły tragiczne piętno na losach Polaków w XX w. Dramatyczne wydarzenia okresu okupacji niemieckiej są w niej tylko wstępem do powojennego koszmaru, jakim był komunizm. Autor - kurier Witolda Pileckiego, sądzony i skazany na podwójną karę śmierci, zamienioną na dożywocie - próbuje rozliczyć się z demonami przeszłości, dokonać rachunku sumienia i zmusić nas do zastanowienia się nad najważniejszymi wartościami: wolnością, godnością, miłością i wreszcie uczciwością.

Imponujące dokonanie sztuki dziennikarskiej, zachwycająco bogate, zawsze konkretne, ale obiektywne. Jest to historia spółki Giesche (która splajtowała w zeszłym roku), historia Niemiec, Śląska i Polski w opisywanym dwustuletnim okresie, historia powstawania życia Giszowca i Nikiszowca, a co najważniejsze - historia kilku wybranych rodów z Giszowca, które przewijają się i krzyżują przez paskudny wiek XX. 

Nagromadzenie wiedzy, obfitość faktów i całego gąszczu pogranicznych losów ludzi - a zwłaszcza talent autorki - zapierają dech. Książka pani Szejnert da się przyrównać do olbrzymiego meteorytu, który spadł na naszą ziemię. To z całą pewnością "dzieło życia" autorki. Dla mnie to arcydzieło w zbiorze śląskiej tematyki, które ukazuje autentyczną magię Górnego Śląska i mądrą filozofię długiego trwania jego mieszkańców (którą pani Szejnert wyłuskała w rozmowach z ludźmi) - "A my to smolymy!". 

Usypać góry. Historie z Polesia" to fenomen polskich Kresów w pigułce. Wciągająca opowieść o krainie, w której żyli obok siebie Polacy, Litwini, Białorusini i Żydzi. Ale też „tutejsi” – Poleszucy, dla których ojczyzna to nie historia czy polityka, ale miejsce człowieka w kosmosie. To zatrzymany w czasie świat królewiąt, panów i chłopów, przemysłowców, kupców i cadyków oraz jego dramatyczny koniec. 

Lektura obowiązkowa dla każdego, kogo interesują nieznane historie Polskiego Państwa Podziemnego, bohaterów AK i NSZ oraz Powstańców Warszawy. Barwne i nietuzinkowe wspomnienia spisane oczami jednego z najważniejszych członków Podziemia. To nie jeszcze jeden leksykon biograficzny. To książka, jak zwykle u Korbońskiego, z mnóstwem anegdot i nieprawdopodobnych wydarzeń, nieznanych faktów i ciekawostek o bohaterach, których znał osobiście. Od tych najbardziej znanych, aż po tych nieznanych lub już zapomnianych.

Urzekający, piękny (merytorycznie i edytorsko) album o Witoldzie Pileckim widzianym oczami jego córki, zwanej przez niego „Generałką”. Są to refleksje zarówno obiektywne, jak i subiektywne. Obiektywne, bo sylwetka Rotmistrza nakreślona jest przez historyka, dr. Jacka Pawłowicza, który ma szczególny sentyment do tej postaci oraz niemały dorobek naukowy na jej temat. Szkic ten znakomicie wprowadza do rozmowy z Zofią Pilecką-Optułowicz. Subiektywny ogląd to wspomnienia Córki, kreślone bardzo osobiście i rodzinnie, z wielką szczerością ukazujące subtelną intymność relacji między członkami rodziny a Rotmistrzem. To wywiad wyjątkowy i niezwykły, nie tylko z powodu wewnętrznej szczerości i piękna duchowego Rozmówczyni, ale także z uwagi na potrzebę upubliczniania takich postaw wewnętrznych. Wartością albumu są niezwykle cenne zdjęcia, a ich dobór – znakomity.

Leon Łoś, pseudonim „Agrest” lub „Leon Agrest”, urodził się w 1915 roku w Warszawie. Był absolwentem Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Lata 1939–1944 spędził na Białostocczyźnie, gdzie z oddaniem walczył w szeregach Armii Krajowej.

W 1944 roku (27 października) został aresztowany przez sowiecki kontrwywiad wojskowy SMIERSZ. Do Polski wrócił po ponad dwunastu latach – na Boże Narodzenie 1956 roku.

Początkowo internowany jako żołnierz AK, następnie w roku 1947, po brawurowej ucieczce z obozu internowania w Borowiczach i dotarciu do Polski, został ponownie aresztowany przez żołnierzy polskich Wojsk Ochrony Pogranicza i przekazany Sowietom. Kolejne lata przeżył w rożnych obozach jako więzień GUŁAG-u. Opisuje ten okres w swoich niezwykle szczegółowych i barwnych wspomnieniach.