Sekretna wojna 2. Z dziejów kontrwywiadu II RP - praca zbiorowa (red. Zbigniew Nawrocki)

Historia polskich służb specjalnych w okresie międzywojennym cieszy się dużą popularnością wśród badaczy i czytelników. Najczęściej jednak autorzy koncentrują się na historii służb wywiadu lub rozpatrują działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą łącznie. Twórcy niniejszego tomu postanowili przybliżyć czytelnikom rzadziej omawiane zagadnienia ochrony przed aktywnością obcych służb, w tym przed działalnością szpiegowską. Zamieszczono tu artykuły napisane przez blisko trzydziestu uznanych specjalistów. Omawiają oni nie tylko okres II Rzeczpospolitej, ale także Polskiego Państwa Podziemnego, które było jej kontynuatorem. Szeroki zakres tematyczny prezentowanych prac pokazuje zarówno kruchość suwerennego bytu przedwojennej Polski, jak i warunki, w jakich przyszło działać ludziom służb specjalnych walczącym o jego zachowanie.

Zagadnienie funkcjonowania wywiadu Wojska Polskiego stanowi już od kilku dziesiątków lat przedmiot badań polskich historyków. Mimo ukazania się szeregu cennych publikacji, nadal pozostaje duże pole dla badań nad tematami dotąd niepodjętymi lub wymagającymi poczynienia istotnych korekt w dotychczasowych ustaleniach. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt powolnego ujawniania materiałów "wywiadowczej" proweniencji, a więc tzw. "wrażliwych" i "zastrzeżonych" z różnych zresztą powodów, często politycznych. Stopniowe ujawnianie zawartości archiwów krajowych, co dotyczy np. zbiorów dostępnych obecnie w CAW (poprzednio przechowywanych w MSW, a także tych pochodzących z archiwów rosyjskich), a ostatnio również z IPN (Centrala i Oddziały) pozwala na dalsze prowadzenie badań znacznie pogłębionych i dotyczących różnych aspektów działalności polskiej "dwójki". Zamiarem niniejszej publikacji, która stanowi zbiór artykułów autorstwa badaczy wywodzących się z kilku ośrodków akademickich, archiwistów, pracowników IPN, Straży Granicznej, jest przybliżenie czytelnikowi tej tematyki z uwzględnieniem rezultatów ich najnowszych badań. 

Autor obszernie omawia mało dotąd poznane obszary aktywności sowieckiego kontrwywiadu jak tzw. gry radiowe, w których schwytanych oficerów niemieckich wykorzystywano do dezinformowania wywiadu niemieckiego; prowadzoną na masową skalę akcję weryfikacji (filtracji) powracających z niewoli sowieckich żołnierzy; działalność osławionych jednostek zaporowych oraz batalionów i kompanii karnych; prześladowania kadr Armii Czerwonej przed wojną i podczas jej trwania; infiltrację niemieckich szkół szpiegowskich i zwalczanie działalności obcego wywiadu; funkcjonowanie trybunałów wojennych i Kolegium Specjalnego NKWD sądzących zarówno czerwonoarmistów jak i obcokrajowców...

W książce opisano działalność informacyjno-wywiadowczą polskich organizacji niepodległościowych w latach 1914-1918. Jest to pierwszy monografia prezentująca formowanie i pierwszy okres działalności nowoczesnych polskich służb specjalnych (wywiadu i kontrwywiadu). Autor jest pracownikiem naukowym Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.

Polskie tajne służby powstawały już w czasie pierwszej wojny światowej. Restytucja państwa w 1918 roku, pomimo wielu trudności, umożliwiła ich znaczącą i szybką rozbudowę. Był to godny podziwu wysiłek organizacyjny i konsekwentna praca wielu oficerów, przy wsparciu polityków, przez wiele lat zaangażowanych w tworzenie tajnych struktur. Działalność wywiadu i kontrwywiadu Polski odrodzonej zasługuje na szczególne uznanie.
Prezentowana praca, stanowiąca rezultat wieloletnich wnikliwych studiów grona wybitnych badaczy, to dzieło wnoszące duży wkład w poznanie jakże inspirującego intelektualnie obszaru badawczego. Książka jest przeznaczona nie tylko dla profesjonalistów, lecz także dla szerokiego grona miłośników historii, zainteresowanych chlubnymi i heroicznymi, a często dotąd nieznanymi, dziejami tajnych służb II Rzeczpospolitej.