Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918 - Andrzej Chwalba

O polskiej V Dywizji Syberyjskiej wiadomo niewiele. Utworzona we wschodniej Rosji, która w 1918 roku była areną zmagań militarnych bolszewików, wojsk białych, oddziałów czeskich, polskich... zgromadziła 11 tysięcy żołnierzy. Tytułowy ochotnik – Stanisław Bohdanowicz daje wyjątkowo cenne świadectwo działalności tej formacji. Autor, choć jako szeregowiec nie mógł wnikliwie obserwować działań dowództwa, przekazał prawdziwy obraz warunków, w jakich powstawała Dywizja, losy żołnierzy, a także czas, kiedy w Rosji rodził się bolszewizm.

„Gdzie są chłopcy z tamtych lat…”? Odpowiedz jest prosta: w tej książce dr Joanny Wieliczki-Szarkowej. Ale musimy sobie postawić kolejne pytanie: czy są także w naszych sercach i wnaszych myślach? A jeśli tak, to nasuwa się następne: w jaki sposób staramy się dzisiaj kontynuować ich dzieło? Oni byli „chorzy na Polskę”, a czy my też jesteśmy? Warto przeczytać znakomicie napisane historie tych wspaniałych ludzi, aby ułatwić sobie odpowiedz. Oby dla jak największej części z nas była ona pozytywna. Bo kto nie nosi wsobie wirusa tej choroby na polskość, o tym można powiedzieć, ze jest tylko z pozoru zdrowy.

Do rąk polskich Czytelników oddajemy pierwsze zagraniczne wydanie wspomnień Ericha von Mansteina Aus einem Soldatenleben, opisujących początek jego służby wojskowej i okres międzywojenny. Pierwsze wydanie ukazało się w Niemczech w 1958 roku i do tej pory nie było wznowione.

W 100. rocznicę wybuchu I wojny światowej autorzy odkrywają nowe fakty związane z postaciami, których śmierć przesądziła o rozpoczęciu jednego z największych konfliktów zbrojnych w dziejach.

Książka Grega Kinga i Sue Woolmans odsłania kulisy jednego z najgłośniejszych romansów Europy przełomu wieków. Pasjonująca opowieść o zakazanej miłości na cesarskim dworze zmienia się jednak w trzymający w napięciu thriller. Atmosfera w Europie zaczyna gęstnieć, dochodzi do serii politycznych zamachów, a groźba wojny staje się coraz bardziej realna. Zakochani nie wiedzą, jakie niebezpieczeństwo im grozi, gdy latem 1914 roku wybierają się w podróż do Sarajewa.

Kolejne wielkie dzieło wybitnego historyka. 

Książka przedstawia wydarzenia kilku tygodni, szczególnie ważnych w dziejach polskich, a z wielu powodów do dzisiaj słabo znanych, skąpo opisanych w historiografii. To wznowienie walki zbrojnej o niepodległość po 50-letniej przerwie - wyprawa kielecka Piłsudskiego, początek bojów legionowych. 

Ten wyjątkowy epizod naszych dziejów przedstawiony jest na szerokim tle wydarzeń europejskich i polskich od ostatnich dni lipca do początków września 1914 roku: manewrów dyplomatycznych, wchodzenia poszczególnych państw do wojny, mobilizacji i koncentracji armii, pierwszych wielkich bitew, zachowania mocarstw zaborczych i zachodnich wobec sprawy polskiej - ożywającej nagle w następstwie akcji strzeleckiej.

Główny tok książki skupia się na tej akcji, opisywanej często z godziny na godzinę: decyzje mobilizacyjne, przygotowanie oddziałów, rozpoznanie sił rosyjskich, proklamacja powstańcza i wkroczenie do Królestwa, marsz na Kielce i zajęcie miasta, walki z Rosjanami w Kielcach i o Kielce, organizacja zrębów niepodległego państwa polskiego, tworzenie Komisariatów Rządu Narodowego.

Przewodnik po genezie i przebiegu konfliktu na froncie wschodnim - aż po wojnę domową w Rosji i wojnę polsko-bolszewicką

- Szczegółowy i przystępny opis tła i przebiegu konfliktu na froncie wschodnim, łącznie z wojną domową w Rosji i wojną polsko-bolszewicką.

- Ponad 200 niezwykłych fotografii i rysunków ukazujących żołnierzy, sprzęt, broń i dowódców obu stron.

- Ponad 20 kolorowych przejrzystych map głównych bitew i kampanii, od Tannenbergu i bitwy nad Jeziorami Mazurskimi po bitwę warszawską w wojnie polsko-bolszewickiej.

- Barwny opis początkowych sukcesów Niemców i Rosjan na froncie wschodnim, "wielkiego odwrotu" z 1915 roku, odrodzonego optymizmu 1916 roku, dwóch rewolucji 1917 roku oraz walki bolszewików z siłami "białej" Rosji oraz niepodległej Polski.

Ramy czasowe prezentowanego pamiętnika obejmują okres od 1 sierpnia 1914 r. do 20 października 1918 r. Od początku swego udziału w kampanii legionowej W. Wilczyński sporządzał notatki, w których znalazły się relacje ze wszystkich wydarzeń, których był świadkiem. Ale nie mnie istotne pozostają tu wrażenia i refleksje młodego legionisty na temat trudnej, wojennej codzienności. Wielogodzinne marsze, niewygody, często głód i wszechobecne insekty to pierwsze doświadczenia, z jakimi się zetknął, a którego zapał i patriotyczne uniesienie nie raz zostały z tych powodów wystawione na ciężką próbę.

Podczas I wojny światowej działania operacyjne prowadzone były zarówno na powierzchni ziemi, jak i pod nią. Podkopy stały się sposobem na uniknięcie ognia karabinów maszynowych i ominięcie zasieków, a podziemne schrony zapewniały osłonę przed pociskami artyleryjskimi. W tunelach drążonych pod pozycjami wroga umieszczano ładunki wybuchowe, których eksplozje powodowały znaczne straty i wzbudzały panikę w szeregach. Autor z wojskowego punktu widzenia ocenia skuteczność tych sposobów prowadzenia wojny, które zostały uznane za racjonalne rozwiązanie problemu impasu na froncie. W popularnonaukowy tok relacji zostały wplecione osobiste wspomnienia uczestników walk; świadectwa tego, że – mimo zastosowania technologii jako podstawy podziemnej wojny – równie ważne były ludzkie umiejętności, męstwo i wytrwałość.

Ostatnie miesiące I wojny światowej stanowiły ostateczny sprawdzian dwóch różnych koncepcji prowadzenia wojny. Niemcy zaryzykowali w 1917 roku, gdy podjęli totalną wojnę podwodną na morzu w celu zablokowania importu do krajów Europy. 

Wiedzieli, że ich decyzja doprowadzi do przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny, ale doszli do wniosku, iż będą w stanie pokonać aliantów na froncie zachodnim, zanim wpływ Ameryki na rozwój wydarzeń stanie się odczuwalny. Mieli nadzieję osiągnąć ten cel, stosując nową taktykę walki piechoty oraz używając artylerii w nader przemyślny sposób. 

I wojna światowa nie tkwi w świadomości poznaniaków tak mocno, jak II wojna. Głównie dlatego, że konflikt zbrojny rozgrywał się z dala od granic miasta. Ale gdy bliżej przyjrzeć się dziejom poznańskich rodzin, szybko okaże się, że nie ma w mieście takiej, której przodkowie nie doświadczyliby tragicznych losów pierwszego wielkiego konfliktu zbrojnego w Europie.

Wojna miała trwać krótko, bo zaledwie kilka miesięcy, trwała cztery długie lat i spustoszyła kontynent. W walkach zginęły tysiące mieszkańców Poznania, dla wielu z nich bitwa  pod Verdun stała się symbolem tej wojny i najbardziej rozpoznawalnym hasłem.

O przyczynach, bitwach, żołnierzach i ofiarach wielkiej wojny jest ten tom Kroniki Miasta Poznania.

Nowa książka Autora dotyka wielu rozmaitych tematów, oddalonych w czasie i przestrzeni, łączy je rola, jaką odegrały w ukształtowaniu rzeczywistości, w której żyjemy, a także - może nawet przede wszystkim - świadomości ludzi. Mówi o wydarzeniach historycznych, takich jak choćby zamach w Sarajewie, które zmieniły oblicze Europy, przypomina o Polakach walczących w czasie pierwszej wojny światowej w różnych mundurach (i bez mundurów, jak Lwowskie Orlęta), przelewających krew za obcą sprawę, oddających życie za naszą wolność; przedstawia niezwykłe i dramatyczne historie ludzi i społeczności; mówi o nierozwiązanych sprawach i przemilczanych tragediach, o zbrodniach i poświęceniu; o Kościele "złomnym i niezłomnym".

Udział Poznańczyków, a więc żołnierzy Wielkopolan, w wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919–1920 jest mało znany. Stąd też niewiele osób zdaje sobie sprawę, że po Powstaniu Wielkopolskim, które zakończyło się spektakularnym sukcesem, Wojsko Wielkopolskie zostało wysłane na Kresy Wschodnie, gdzie wzięło udział w wyniszczającym konflikcie, pełnym dramatycznych momentów i heroicznych czynów. Kiedy zaś Armia Czerwona była bliska zmiażdżenia polskiej niepodległości w sierpniu 1920 r., synowie Wielkopolski stanęli w pierwszej linii, broniąc zagrożonej Ojczyzny. Zatem w zamyśle autora niniejsza publikacja ma upamiętniać udział Poznańczyków – zapomnianych bohaterów – w tym konflikcie i stanowić swego rodzaju pomnik, który już od dawna powinien być wystawiony. 

Dla Zachodu data 11 listopada 1918 r. oznaczała pokonanie wrogów i zakończenie walk, które pochłonęły całe pokolenie. Jednakże dla znacznej części Europy data ta nie miała żadnego znaczenia, gdyż w wielu krajach wybuchały nowe, równie koszmarne konflikty.

W swej pionierskiej, opartej na bogatych źródłach pracy, Robert Gerwarth zmusza czytelnika do ponownego przemyślenia spuścizny pierwszej wojny światowej. Prawdziwą katastrofę Europie przyniosły nie tylko walki na frontach, ale i wydarzenia późniejsze, gdy kolejne kraje z obu stron konfliktu popadały w ruinę rewolucji, pogromów, masowych wypędzeń i kolejnych walk. Miliony ludzi straciły życie, zanim w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowej powstało wiele niestabilnych politycznie i ekonomicznie krajów. Ich mieszkańcy, wyczerpani wojną, pełni poczucia krzywdy wyglądali okazji do zemsty na rzeczywistych i wyobrażonych wrogach. Trzecia Rzesza i inne państwa totalitarne miały im dać taką okazję, a echa konfliktów z lat 1917-1923 odczuwane są do dziś.

Kompletna legionowa historia i mitologia w jednym pasjonującym tomie

W roku jubileuszu stulecia odzyskania niepodległości Andrzej Chwalba proponuje książkę, jakiej przez dekady brakowało na polskim rynku: napisaną żywym językiem popularną syntezę dziejów Legionów Polskich i legionistów, którzy po 1918 roku stanowili istotną część elit politycznych II Rzeczypospolitej, współtworząc historię Polski.

W listopadzie 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, ale o jej kształcie w znacznej mierze zdecydowały wydarzenia następnych miesięcy.

Listopadowa euforia szybko minęła, a Polacy musieli stawić czoła nie tylko wyzwaniom wynikającym z wielkiej polityki, ale także kłopotom dnia codziennego. Na pierwszy rzut oka mogło się wydawać, że nie podołają wyjątkowemu zadaniu, jakim była budowa nowego państwa. Następstwa wojny, dezorganizacja życia społecznego, bieda, różnice wynikające z porozbiorowego dziedzictwa były trudnym sprawdzianem dla całego społeczeństwa.

A jednak się udało! Powołano organy władzy, przeprowadzono wybory do Sejmu Ustawodawczego, utworzono policję państwową oraz terenowe oddziały administracji i sądownictwa. Zorganizowano armię, która już w kolejnym roku miała przejść próbę decydującą o być albo nie być młodego państwa.

Rok 1914 zmienił świat na zawsze. Europa osunęła się w otchłań. W ciągu następnych lat ofiary wojny – które ostatecznie przyszło liczyć w milionach – ginęły w walkach, których jedynym rezultatem bywało często zdobycie przez którąś ze stron niewielkiego skrawka błotnistego gruntu. Rok 1914 pogrzebał La Belle Époque i wprowadził kontynent na drogę wiodącą ku bolszewickiemu przewrotowi i faszyzmowi. Był to rok, który – jak żaden inny przed nim – ukształtował przyszłość Europy.

W swojej pasjonującej książce Paul Ham z lekkością powieściopisarza i wnikliwością historyka opisuje niezwykle skomplikowany splot okoliczności, które doprowadziły do katastrofy niemającej precedensu w dziejach świata.