Przedwojenny Dolny Śląsk i Wrocław. Najpiękniejsze fotografie - Rafał Eysymontt, Danuta Eysymontt

Wrocław przełomu XIX i XX wieku, przez pewien czas trzecie co do wielkości zaludnienia miasto (po Berlinie i Hamburgu), tętnił życiem. Działało tu bractwo biesiadne o nietypowej nazwie „Tu Panuje Porządek”. W jego lokalu można było zamówić między innymi „kapelana polowego” i „Wielkiego Mogoła”... Spragnionych piwa zapraszała najdłużej działająca piwiarnia Europy – Piwnica Świdnicka, ale także inne lokale oferujące złocisty trunek, jak choćby Czarny Orzeł, Świński Ryj czy Czerwony Kogut. Établissements zapewniały różnorodne atrakcje – spektakle teatralne, wieczory taneczne, kręgielnię, strzelnicę, a nawet zawody zapaśniczek czy wyścigi cyklistów. Filmy wyświetlane we wrocławskich kinach otwierały kinomanom drzwi do tajemniczego, bajkowego świata. Mali chłopcy, oglądając walki bokserskie i zapaśnicze, organizowane w cyrku miejskim, marzyli, że kiedyś będą sławnymi sportowcami i najsilniejszymi mężczyznami w okolicy. A w jednej ze szkół uczyła się przyszła patronka Europy... 

W niniejszej książce uwaga autorki koncentruje się na dwóch, ściśle ze sobą powiązanych, obszarach badawczych. Pierwszy z nich obejmuje znamienne dla XIX stulecia zjawisko kształtowania się patronatu obywatelskiego, które najpełniej zaznacza się w sferze budownictwa publicznego. Ponieważ architektura tych założeń nawiązuje do architektury pałacowej, dlatego określono je mianem „pałaców-instytucji”. Autorka, dokonując analizy poszczególnych założeń, starała się udowodnić, że elementy pałacowej architektury służyły wyeksponowaniu pewnych treści, a ich historyzujące formy nie są przypadkowe i nie wynikają ze względów jedynie estetycznych – nie były to tylko akcenty w panoramie miasta, ale znaki komunikujące o jego stanie ekonomicznym i poziomie zamożności obywateli, którzy preferowali określone wartości, jednym słowem stawały się znakami patronatu obywatelskiego.

W atrakcyjnie napisanej i bogato udokumentowanej rozprawie autor wyjaśnia czym (nie) jest autonomia, konkludując, że "autonomia terytorialna nie powinna być utożsamiana z separatyzmem, bowiem jest tym rozwiązaniem ustrojowym, które pozwala na pełniejszą demokratyzację i modernizację państwa". By zrozumieć dlaczego pojęcie to budzi skrajne emocje, warto sięgnąć po tę książkę, która jako pierwsza w Polsce rzeczowo i bez emocji opisuje czym jest autonomia.

Autor w czytelny i rzetelny sposób pokazując jak działa autonomia terytorialna w państwach europejskich, konfrontuje to z autonomicznym województwem śląskim oraz współczesnymi postulatami autonomii dla Śląska.

W publikacji tej przywołane zostały trzy relacje z podróży po Śląsku, jakie miały miejsce w XVIII i XIX wieku. To wyjątkowe wydawnictwo ukazuje ówczesny Śląsk - Śląsk na początku przemian zmierzających do uczynienia go jednym z najbardziej zindustrializowanych obszarów Europy. Stajemy się niejako świadkami szeregu transformacji, jakie zaszły w życiu mieszkańców tego regionu, kształtujących ich otoczenie, historię i osobiste losy.

Książka Cofałki to całe kompedium śląskości w Warszawie, porządnie udokumentowane i napisane. Ma smak schludnego dokumentu "emigracyjnego". Z wielką życzliwością ukazuje dziwaczność Ślązaków i ich heroizm w miłości do Polski. Ślązacy w Warszawie mają świetne motto wyjęte z ust Stefana Bratkowskiego: Są w Polsce ludzie, których nikt nie rozumie. Nie rozumie ich ogół narodu i nie rozumieją ich najbliżsi sąsiedzi. To Ślązacy.
Ta smutna konstatacja, jakże prawdziwa, dodaje wartości książce. Jest kroplą w możliwości zrozumienia odmienności Śląska i Ślązaków. Jan Cofałka usiłuje rzewnie swoją skromną książkę, jak ta kropla w chińskiej torturze, zmiękczyć twardy granit obojętności.

Zapraszamy na gwarny Rynek Główny, na ulice, gdzie dorożki mijały się z automobilami, i do żydowskiego Kazimierza, którego dzisiaj już nie ma. Zapraszamy na uroczystości patriotyczne uświetnione paradami wojskowymi, harce Lajkonika czy barwne obchody Dni Krakowa. Znużonym proponujemy spacer po Plantach. Taki Kraków – pełen życia, a zarazem bogaty w historyczne pamiątki – utrwalono na prezentowanych w albumie fotografiach.

To wciągająca epopeja rozpisana na głosy Ślązaków i ludzi w Śląsku zakochanych. Mieni się wszystkimi jego kolorami, dowodząc wielowymiarowości i bogactwa tego miejsca. Książka łączy bardzo różne narracje – od historycznego thrillera po akademicki chłodny ogląd, co czyni z niej atrakcyjną lekturę. Tym bardziej że autor opowiada o pogmatwanych losach, o których bardzo długo, nawet w śląskich rodzinach, milczano