Poznański sposób na niepodległość - Andrzej Gulczyński, Szymon Paciorkowski (red.)

Potrzeba przypomnienia dziejów Wielkopolski pod zaborem pruskim, w tym wieloletnich dyskusji i zmagań, które miały na celu odzyskanie suwerenności, zwieńczonych powstaniem wielkopolskim, legła u podstaw opracowania założeń trzyletniego projektu o nazwie Poznański sposób na niepodległość. Jego realizatorem było Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które promuje interdyscyplinarne podejście w badaniach i prezentacji ich wyników. Publikacja jest zbiorem artykułów, które w syntetyczny sposób przedstawiają wyniki badań specjalistów reprezentujących różne dyscypliny i podejścia badawcze, pochodzących z kilku ośrodków akademickich. W sześciu blokach tematycznych ukazano przemiany ustrojowe, dążenia do niepodległości i postawy wobec powstań narodowych, stanowisko Żydów oraz niemieckich nacjonalistów, a także losy poznańskich Bambrów. Analizie poddano zarówno zagadnienia języka, organizacji wielkich manifestacji patriotycznych, religijności, zdrowotności, struktury rodzin, jak i przemian gospodarczych czy planowania parków dworskich i miejskich. Zwrócono też uwagę na wzrastającą rolę inteligencji, której przedstawiciele, stając na czele wielu przedsięwzięć, aktywnie uczestniczyli w propagowaniu polskiej kultury w zakresie teatru i czytelnictwa. Ukazano w końcu proces zrzucania zaborczego jarzma oraz formy upamiętniania powstania wielkopolskiego i dzisiejsze ślady granic międzyzaborowych.

Spis treści:

• A. Gulczyński, Sz. Paciorkowski – Wprowadzenie /9

Utracona wolność

• P. Matusik – Pod rządami Hohenzollernów. Polskie strategie narodowe w Poznańskiem 1793-1918 /21

• W. Szafrański – Zanim wchłonęły nas Prusy. Czasy stanisławowskie w Wielkopolsce /41

• D. Łukasiewicz – Wielkopolska między kolonizacją i modernizacją (1793-1806) /65

• M. Krzymkowski – Krótki epizod wolności. Departament Poznański w Księstwie Warszawskim (1807-1815) – stan badań /77

• R. Łysoń – „Pruscy Polacy”? Ugodowość w Wielkim Księstwie Poznańskim i Prowincji Poznańskiej /91

• G. Kucharczyk – Sposób na autonomię. Wielkie Księstwo Poznańskie w latach 1815-1830 /111

• M. Mencfel – Splątane drogi napoleońskiego żołnierza. Atanazy Raczyński /133

Walczyć i przetrwać?

• M. Stanulewicz – Bić się czy nie bić? Wielkopolska wobec powstań narodowych 1830-1831 i 1863 roku /145

• D. Szymczak – Wielkopolska i galicyjska Wiosna Ludów. Powstania czy rewolucja? /171

• T. Nodzyński – Rola wydarzeń Wiosny Ludów w kształtowaniu się tożsamości narodowej Polaków w zaborze pruskim /191

Prowincja poznańska – tygiel polityczny i etniczny

• M. Kowalczyk – Kto nami rządził? Władze Prowincji Poznańskiej w latach 1848-1918 /219

• R. Witkowski – Droga ku niemieckości? Żydzi w Wielkim Księstwie Poznańskim /243

• O. Kiec – Hakatyzm. Niemiecki nacjonalizm w Wielkopolsce 1894-1918 /273

• J. Minksztym – Między polskością a niemieckością. Stroje poznańskich Bambrów na przełomie XIX i XX wieku /289

• J. Sierociuk – Nie damy pogrześć mowy... Zabory a język mieszkańców Poznańskiego /305

• J. Schmidt – Tuż za kordonem. Mieszkańcy Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Królestwa Kongresowego /319

W pogoni za nowoczesnością

• M. Urbaniak – Zmiany ludnościowe i architektoniczno-urbanistyczne miast Poznańskiego /337

• K. Wisłocki – Silnik cieplny i jego rola w przemianach Wielkopolski w XIX wieku /363

• T. Janicki – Ubogi zaścianek Rzeszy Niemieckiej? Sytuacja gospodarcza ziem zaboru pruskiego na przykładzie Prowincji Poznańskiej (1871-1914) /389

• R. Dobek – Cegielski i inni. Rozwój polskich przedsiębiorstw w Poznańskiem/415

• G. Liczbińska – Sztafeta pokoleń. Rodzina wielkopolska drugiej połowy XIX wieku /443

• A. Magowska – Nie tylko Marcinkowski. Medycyna i służba zdrowia w dziewiętnastowiecznej Wielkopolsce /469

• K. Marciniak – Oblicza wielkopolskiej pobożności pod zaborem pruskim /495

Przyczółki polskości

• K. Kłudkiewicz – Dwór ostoją polskości? Siedziby ziemiańskie w Wielkim Księstwie Poznańskim /523

• A. Murawska, E. Siejkowska-Askutja, T. Grabski – Praca organiczna w praktyce. Życie i dzieło Seweryna Mielżyńskiego /537

• M. Walerzak – Od arboretum do palmiarni. Wielkopolskie ogrody w XIX i początkach XX wieku /551

• Z. Przychodniak – Mickiewicz i inni. Wielkopolska romantyczna – i rozważna /569

• W. Molik – Kształtowanie się polskiej inteligencji i jej przywódczej roli w polskim ruchu narodowym w Poznańskiem w XIX i na początku XX wieku /603

• K. Kurek – Teatr Polski w Poznaniu jako scena narodowa? Kilka uwag o życiu teatralnym miasta w latach 1875-1918 /631

• A. Jazdon – W wielkopolskiej bibliotece. Polskie wydawnictwa w Wielkim Księstwie Poznańskim /657

• M. Piotrowska – Duch Naczelnika jest z nami... Obchody rocznicy kościuszkowskiej w Poznańskiem (1917) /677

U progu niepodległości

• P. Szlanta – Nadchodzące rozstanie. Ewolucja stosunku Polaków do państw zaborczych w latach Wielkiej Wojny /705

• A.W. Brzezińska – „Niepodległy” dzień codzienny mieszkańców Wielkopolski /723

• H. Lorkowska – Fortepian wolności. Ignacy Jan Paderewski a Wielkopolska /735

• Z. Pilarczyk – Od Ławicy do Babimostu. Bitwy powstania wielkopolskiego /765

• W. Ratajczak – Walka Stefana Żeromskiego o polskie granice na zachodzie i północy /813

• B. Kruszyński – Niezawodni w walce. Działania bojowe Wojsk Wielkopolskich w latach 1919-1920 /827

• A. Gulczyński – Zasypywanie granic. Pierwsze lata niepodległości w Drugiej Rzeczypospolitej /841

• P. Grzelczak – Docenione czy zmarginalizowane? Pamięć powstania wielkopolskiego 1919-1989 /871

Indeks nazw miejscowych /889

Indeks osobowy /899

Summary. The Poznań Path to Independence /923