Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 - Lech Wyszczelski

Rozszerzone i poprawione wydanie, uwzględniające najnowsze ustalenia dotyczące powstania!

Opracowanie przygotowane z okazji 100 rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego. Wydarzenia z lat 1918–1919 ukazane są jako fragment zaangażowania Wielkopolan w polskie walki narodowowyzwoleńcze od 1794 do 1921 roku.

Książka ukazuje prawdziwy obraz wydarzeń, które obrosły legendą, m.in. szturmu na gmach Prezydium Policji czy rzekomej niechęci marszałka Piłsudskiego do wielkopolskiego zrywu powstańczego. Oprócz szeroko zarysowanego tła politycznego zaprezentowano działania militarne, wraz z mało znanymi epizodami (np. walkami Poznańskiego Batalionu Śmierci). Szczegółowo omówiono niedoceniany, ogromny wkład wielkopolskich żołnierzy w powstrzymanie bolszewickiej inwazji.

Dodatkowym walorem książki jest 14 barwnych plansz autorstwa prof. Andrzeja Jeziorkowskiego, na których szczegółowo przedstawiono mundury, uzbrojenie, odznaczenia czy insygnia powstańców.

"W tworzeniu przyświecały mi dwa cele - przedstawić syntezę zrywu niepodległościowego po stu latach oraz pokazać ludzi, maksymalnie jak najwięcej powstańców, mieszkańców ziemi gnieźnieńskiej. Mówiąc o niej mam na uwadze ówczesne dwa powiaty - witkowski z dzisiejszym Powidzem oraz gnieźnieński – powiedział prof. Janusz Karwat, historyk, autor książki. – Oba powiaty w okresie zaboru leżały w rejencji bydgoskiej, choć pojęcie „ziemi gnieźnieńskiej” jest obszerniejsze, gdyż do 1793 roku istniało województwo gnieźnieńskie, sześć razy większe niż dzisiejszy powiat gnieźnieński. Starałem się napisać syntezę, ale nie datalicznie odtwarzać każde wydarzenie powstania, bo zajęłoby to kilka tomów, tylko spojrzeć na to okiem dzisiejszego czytelnika i trochę od środka, pokazując atmosferę i specyfikę powstania. Powstanie to przede wszystkim zryw ochotników od 28 grudnia aż do lutego, kiedy to z własnej woli poszli mieszkańcy miejscowości i wsi, wyzwolili okolicę i pozostali na froncie. To oni wyzwolili 2/3 obszaru wielkopolski – dodał."

Unikatowa publikacja będąca pierwszym pełnym opracowaniem dziejów wojsk łączności z terenu Wielkopolski. Autor dotarł m.in. do zachowanych i w większości niepublikowanych dotąd wspomnień, sprawozdań, relacji i pamiętników byłych żołnierzy łączności, które znacząco uzupełniły luki występujące w dokumentach archiwalnych. Wiele cennych relacji to wynik osobistych kontaktów z byłymi żołnierzami. Pracę wzbogaca nieznana dotąd ikonografia, która ukazuje sylwetki żołnierzy łączności, ich codzienną służbę oraz to jak spędzali czas wolny i święta.

Dziś Powstanie to opowieść o dwóch przyjaciołach, Antku i Franku, którzy zostali wciągnięci w wir zdarzeń rozgrywających się w Poznaniu i Wielkopolsce na przełomie 1918 i 1919 roku. Chłopcy stają się świadkami wydarzeń, które zmieniły bieg historii Polski. Oglądają kres pierwszej wojny światowej i rozpad armii zaborczej, są obecni podczas przyjazdu Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania, obserwują walki na ulicach miasta. Pomagają rannym powstańcom, roznoszą listy i meldunki, a wreszcie uczestniczą w zwycięskiej bitwie o lotnisko Ławica.

Komiks zawiera czterostronicowy aneks edukacyjny, opisujący przyczyny wybuchu i przebieg powstania. 

Los jeńców rosyjskich wziętych do niewoli przez Wojsko Polskie w wojnie 1919-1920 przestał być jedynie przedmiotem badań historyków i awansował do rangi problemów politycznych. Rosjanie starają się udowodnić, że winy historyczne leżą po obu stronach i tak jak Katyń obciąża ich sumienie, Polacy odpowiadają za eksterminację jeńców radzieckich w wojnie 1919-1920 roku, m.in. w tzw. obozach śmierci w Strzałowie i Tucholi.

Odrodzona w 1918 roku, po mrokach długiej niewoli, Rzeczpospolita stanęła przed bardzo wieloma wyzwaniami: musiała zintegrować ziemie znajdujące się przez ponad wiek pod obcymi zaborami, zlikwidować skutki tej niewoli oraz pokonać trudności gospodarcze będące skutkiem rozbiorów i dewastujących jej ziemie wojen. Musiała też wypracowywać model sprawowania rządów w wolnym kraju, co utrudniały różne, często ścierające się wizje jego funkcjonowania. Dodatkowo stałym zagrożeniem dla jej bezpieczeństwa narodowego była postawa obu wielkich sąsiadów: Niemiec i Rosji Radzieckiej, kwestionujących postanowienia zarówno traktatu wersalskiego, jak i traktatu ryskiego, choć uprawomocnieni przedstawiciele obydwu tych państw złożyli podpisy pod tymi dokumentami sformułowanymi w oparciu o przepisy prawa międzynarodowego.

Zamierzeniem autora było przybliżenie czytelnikom problematyki nieudanych ostatecznie planów Piłsudskiego co do utworzenia zależnego od Polski państwa ukraińskiego oraz dotkliwego pobicia sił Armii Czerwonej.

Społeczeństwo II Rzeczypospolitej, wychowywane w duchu patriotyzmu i szacunku dla munduru, wykazywało zaangażowanie i inicjatywę we wzmacnianiu potencjału obronnego Polski i to niekiedy starając się pokonać bariery urzędnicze, w tym stawiane też przez kierownictwo wojska.

Szczególna rola przypadła organizacjom i stowarzyszeniom paramilitarnym, które winny uzupełniać i niekiedy zastępować wojsko w przygotowaniu rezerwistów, mających na wypadek wojny zwielokrotnić liczebność armii czasu pokoju. Nałożono na nie także zadanie prowadzenia edukacji obronnej społeczeństwa. Wówczas to zrodziła się myśl wystawienia samodzielnej Armii Rezerwowej, poniechana wobec krytycznej postawy kierownictwa państwa i wojska wobec tego pomysłu. Mimo to organizacje społeczne miały znaczący udział w zwiększaniu potencjału wojskowego kraju, stanowiąc ważne ogniwo systemu obronnego państwa. Na ich członków liczyło wojsko, opracowując warianty działań specjalnych, w tym dywersyjnych.

Nieco ponad dwudziestoletni okres funkcjonowania Wojska Polskiego, w tym ponad dwa lata w systemie wojennym, przyniósł wiele pozytywnych dokonań, chociaż błędów także nie brakowało. Wojsko, z założenia apolityczne, w praktyce nie realizowało tej zasady, zwłaszcza od przewrotu majowego 1926 r., co więcej, aspirowało do ogrywania znaczącej roli politycznej w państwie. Wpływ na to mieli jego zwierzchnicy, szczególnie marszałkowie Józef Piłsudski i Edward Śmigły-Rydz. Wojsko Polskie w II Rzeczypospolitej traktowane było przez kierownictwo państwa jako gwarant międzynarodowej pozycji kraju.

Monografia obejmuje lata 1921–1926, czyli pierwszy pokojowy okres funkcjonowania Wojska Polskiego. Jest to trzecia część zaplanowanej serii omawiającej całość dziejów Wojska Polskiego w okresie międzywojennym. Napisana w oparciu o badania archiwalne i inne źródłowe oraz najnowszą literaturę przyczynkarską. Praca weryfikuje wiele wcześniejszych ustaleń historiografii i stanowi najpełniejszą prezentację opisywanego okresy dziejów polskiej armii.

Mimo niekorzystnego położenia geopolitycznego i strategicznego Polski w dwudziestoleciu międzywojennym jej przywódcy i liderzy ugrupowań politycznych snuli plany - jak się okaże nierealistyczne - o uzyskanie pozycji mocarstwowej, przynajmniej mocarstwa regionalnego. Wobec braku możliwości realizacji tych planów z powodów ekonomicznych, w znacznym stopniu także politycznych, zdecydowano, że atutem będzie siła militarna. Stąd wzięła się decyzja, aby Wojsko Polskie czasu pokoju było bardzo liczne. Niestety, za liczebnością nie szła faktyczna siła tej armii, miała ona słaby potencjał bojowy i techniczny, co było efektem niewielkich możliwości ekonomicznych kraju. Wojsko Polskie było technicznie zacofane, obowiązywała archaiczna doktryna wojenna, a do początku 1939 r. nie opracowano konkretnych planów prowadzenia wojny z potencjalnymi agresorami.

Praca zbiorowa, która naświetla losy ziemian-powstańców, który wspierali Powstanie Wielkopolskie nie tylko z bronią w ręku, ale także na polu gospodarczym, politycznym czy oświatowym. Poza znanymi nazwiskami: Zbigniewa Ostroroga-Gorzeńskiego, Władysława Grabskiego, Stanisława Thiela czy Aleksandra Szembeka, w publikacji pojawiają się również biografie ziemianek, które tak jak Antonina Czarnecka czy Dora Mukułowska organizowały pomoc medyczną.

Znamienity pamiętnik z czasów Powstania Wielkopolskiego.

I to pamiętnik nie byle kogo, bo jednego z liderów powstania w północnej części kraju – nie tylko Wielkopolski, bo zakusy Jacobsona sięgały znacznie dalej.

Dr Wojciech Jacobson podzielił całość swoich wspomnień na cztery części. W pierwszej ukazał swoje ostatnie tygodnie w szeregach wojsk niemieckich jesienią 1918 roku, panujące wówczas nastroje oraz sytuację Polaków w jej szeregach. Druga część obejmuje udział autora w Powstaniu Wielkopolskim na terenie Gniezna oraz północnej Wielkopolski. Część trzecia traktuje o udziale autora w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920. Ostatnia, czwarta, stanowi swego rodzaju załącznik i dotyczy różnych zagadnień z okresu Powstania Wielkopolskiego, takich jak: działania kontrwywiadowcze, zdobycie pociągu pancernego pod Rynarzewem, relacje z gnieźnieńską Strażą Ludową czy stosunek kolonistów niemieckich do powstania.
– z opracowania dra Bartosza Kruszyńskiego

Książka przybliża Czytelnikowi wielkopolskie dążenia do odzyskania niepodległości przedstawiając w dwunastu artykułach najważniejsze etapy wydarzeń z lat 1918-1919: Sejm delegatów Polaków z wszystkich obszarów byłej Dzielnicy Pruskiej i skupisk Polaków mieszkających głębi Rzeszy Niemieckiej, charakterystyczne przykłady przejmowania władzy w wielkopolskich miasteczkach, walki zbrojne, w tym zdobycie lotniska na Ławicy i walki o granice. Podjęto też ważny wątek upamiętniania tych wydarzeń w II Rzeczypospolitej Polskiej i po wojnie i obecnie. Całość wzbogacają ciekawe fotografie.

Osnowę publikacji stanowią relacje osób pochodzących z ziemi jarocińskiej, uczestniczących w tym zwycięskim zrywie niepodległościowym z przełomu lat 1918/1919. Prezentowane w wydawnictwie wspomnienia zebrane zostały w wyniku przeprowadzonej kwerendy, którą objęto zbiory Muzeum Regionalnego w Jarocinie, Archiwum Państwowego w Poznaniu oraz Biblioteki Kórnickiej. Większość znajdujących się w opracowaniu relacji publikowana jest po raz pierwszy. Wydane wspomnienia pozwalają niewątpliwie na dokładniejsze naświetlenie wydarzeń, jakie rozegrały się w Jarocinie w końcu 1918 r. Są także cennym źródłem przygotowań oraz wielu epizodów powstańczych. Autorami większości z nich są szeregowi uczestnicy powstania, nie brak również relacji spisanych przez dowódców kompanii, w tym tego najważniejszego dla Jarocina – Zbigniewa Ostroróg-Gorzeńskiego.

Album przedstawiający życie i dokonania generała Józefa Dowbora-Muśnickiego (1867-1937), twórcy Legionu Polskiego w czasie I wojny światowej, a potem dowódcy Powstania Wielkopolskiego.

Działania opóźniające Legionów Polskich prowadzone w dniach 4-6 lipca 1916 roku pod Kościuchnówką na Wołyniu przeciwko oddziałom rosyjskiego XLVI Korpusu Armijnego, prowadzącego natarcie w ramach ofensywy Brusiłowa.

Polacy nie dopuścili do przerwania frontu, wytrzymując kilkakrotnie ponawiany atak 100 rosyjskiej dywizji piechoty. Pozbawione wsparcia artylerii i łączności brygady legionowe liczyły łącznie tylko 5500 żołnierzy, stawiając opór 13 000 Rosjan.

Najcięższe walki stoczyła I Brygada Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego, a zwłaszcza jej 5 Pułk Piechoty, którego straty bojowe przekroczyły 50 procent.

Bitwa zakończyła się wycofaniem armii austro-węgierskiej. Pomimo taktycznego zwycięstwa Rosjan armia monarchii habsburskiej za sprawą polskich Legionów odniosła niezwykle ważny sukces strategiczny, zapobiegając przełamaniu frontu mogącemu spowodować całkowitą jego dezorganizację na tym odcinku, a w dalszej perspektywie nawet powrót do działań wojennych na terenie Kongresówki. Jednocześnie Rosjanie wyczerpali na długi czas możliwość podjęcia kolejnej tak intensywnej ofensywy.

Oddawało to ponownie inicjatywę strategiczną w ręce państw centralnych. Polskie straty wyniosły 2000 żołnierzy poległych bądź rannych.

Najodważniejszy człowiek XX wieku i jego bezgraniczna miłość do Polski. Ranny kilkadziesiąt razy weteran wszystkich możliwych wojen. Stracił oko, rękę, złamał kręgosłup, a palce dłoni sam odciął sobie z bólu. Nigdy nie zdał wojskowych egzaminów, dwukrotnie rozbił pilotowany samolot i uciekł z włoskiej niewoli. W Chinach był doradcą Czang Kaj-szeka, z fińskim marszałkiem Mannerheimem sekundował w pojedynku, a za przyjaciela uznawali go Winston Churchill, Charles de Gaulle i Józef Piłsudski. Zafascynowany pięcioma polskimi wojnami naraz przybył nad Wisłę w 1920 roku. W Londynie słusznie uznano, że najlepiej zrozumie polską mentalność. Miał wrócić po trzech tygodniach, został na kolejnych dwadzieścia lat. Do jego samotni na poleskich mokradłach można było dotrzeć jedynie łódką. Tam, wśród dzikich zwierząt i chłopów obcinających paznokcie siekierą, zastał go wrzesień 1939 roku...

Świetnie napisane, pełne kolonialnego etosu i angielskiego sarkazmu wspomnienia to barwna panorama przełomów epok pierwszej połowy XX wieku oraz krajów wszystkich kontynentów. Z nich wszystkich za najbardziej fascynujący uznał jednak II Rzeczpospolitą, która przyjęła go jak syna.

W publikacji zostały przedstawione wydarzenia poprzedzające wybuch Wielkiej Wojny w 1914 r. oraz działania wojenne na Kujawach Wschodnich.

Bitwa pod Włocławkiem rozegrała się w dniach 11-13 listopada 1914 r.

Album jest hołdem autora i Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego dla powstańców wielkopolskich, którzy w 1918 roku stanęli do walki z pruskim zaborcą o przyłączenie Wielkopolski do odradzającego się Państwa Polskiego. Autor peregrynował po miejscach uświęconych, gdzie powstańcy przelewali krew za ojczyznę, gdzie toczyły się walki, był też tam, gdzie powstańcy spoczęli na zawsze - na wielkopolskich cmentarzach. Przez prawie dwa lata odwiedził niemal 300 miejscowości Wielkopolski, gdzie odnalazł ponad 600 miejsc pamięci.

Popularnonaukowe opracowanie młodego historyka z Bydgoszczy Krzysztofa Drozdowskiego, przygotowane specjalnie z okazji obchodzonego w styczniu 2020 roku stulecia przyłączenia Bydgoszczy do odrodzonej Polski.

Książka wypełnia lukę na rynku wydawniczym, ponieważ dotychczas brakowało spójnej, obszernej publikacji ukazującej tło ówczesnych wydarzeń i jednocześnie przypominającej to, co wydarzyło się podczas trzech historycznych dni stycznia 1920 roku: 19 stycznia – przekazanie symbolicznego klucza do bram miasta przez niemieckiego burmistrza reprezentantom społeczności polskiej, 20 stycznia – wkroczenie zwartych oddziałów Wojska Polskiego do Bydgoszczy oraz 22 stycznia – oficjalne, urzędowe włączenie Bydgoszczy do odrodzonej Polski. Autor korzystał z literatury naukowej, pamiętników, ówczesnej prasy oraz dotarł do mało znanych dokumentów przechowywanych w archiwach wojskowych i cywilnych. Tekst wzbogacają liczne zdjęcia z epoki, których część jest publikowana po raz pierwszy.. 

Popularnonaukowa monografia ukazująca polsko-ukraińskie walki o Lwów, toczone od jesieni 1918 aż do wiosny 1919 roku. Walki te, stanowiące część zmagań o kształt wschodniej granicy państwa polskiego, zdecydowały o tym, że miasto kresowe Lwów znalazło się w granicach Polski.

Jan Gawroński był znanym przedwojennym dyplomatą, pracował w ambasadach II Rzeczypospolitej w Szwajcarii, Niemczech, Holandii, Turcji i Austrii. Niepublikowane dotychczas pamiętniki obejmują lata dzieciństwa na Litwie, młodość spędzoną w szkole klasztornej w Anglii, studia i podróże.

Historia Polski i Europy widziana poprzez dzieje rodziny autora (i wielu innych polskich rodów) staje się bliska dzięki autentyczności i indywidualności opowieści. Talent narracyjny autora idzie w parze z prostotą, skromnością i mądrą refleksją o życiu, a zdjęcia z archiwum rodzinnego są znakomitym uzupełnieniem tych pogodnych wspomnień z nieistniejącego już świata.

Pamiętnik Jadwigi Rutkowskiej (prowadzony od 30 czerwca 1914 r. do 27 czerwca 1919 r.) nie zawiera szczegółowych opisów ważnych wydarzeń politycznych, kampanii wojennych czy bitew. Są o nich liczne wzmianki, ale raczej stanowią tło do opisu rzeczy pozornie mniej ważnych. Dowiadujemy się z nich wiele o życiu codziennym Polaków w ówczesnej Galicji, o problemach z egzystencją rodzin polskich żołnierzy walczących o niepodległości ojczyzny. Ojciec i brat autorki pamiętnika byli żołnierzami Legionów Polskich. Jadwiga wraz z matką, przyzwyczajone do wysokiej stopy życiowej dzięki posadzie urzędniczej Bolesława Rutkowskiego, musiały w warunkach wojennych borykać się z wieloma kłopotami materialnymi, zwłaszcza po śmierci ojca w 1916 r. Walki polsko-ukraińskie we Lwowie w listopadzie 1918 r. także ukazane są przede wszystkim przez pryzmat życia codziennego, trudności ze zdobyciem pożywienia i wody, zagrożenia życia. Dla Jadwigi Rutkowskiej i jej matki ogromnym problemem były losy ich brata i syna Stanisława Bożywoja, którego wojenne losy zaprowadziły aż do 4 Dywizji Strzelców, tworzonej na Kubaniu, a dowodzonej przez Lucjana Żeligowskiego. Jadwiga Rutkowska, mimo że młoda wiekiem, znajduje się w wirze ówczesnych trudnych i tragicznych konfliktów narodowych. Spora część jej wspomnień to jednak opisy dylematów szkolnych, kontaktów z koleżankami, zabaw, fascynacji kinem, nauką i sztuką, małych i większych kłopotów. To również świadectwo ówczesnej mentalności, sposobu wychowywania i kształtowania dzieci. Warunki wojenne zmuszały jednak Jadwigę do zachowań nad wiek dojrzałych. W wieku 16 lat zaczęła udzielać korepetycji, co istotnie wspomagało budżet domowy. Skądinąd wiemy przecież, że w wieku lat 18 zgłosiła się do Wojska Polskiego, żeby pracować jako sanitariuszka na froncie polsko-bolszewickim w 1920 r.

Wspomnienia Jadwigi Rutkowskiej są ilustrowane licznymi, w większości nigdy niepublikowanymi fotografiami, m.in. z życia codziennego żołnierzy Leglonów Polskich i z walk polsko-ukraińskich w Galicji w 1919 r.

W listopadzie 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, ale o jej kształcie w znacznej mierze zdecydowały wydarzenia następnych miesięcy.

Listopadowa euforia szybko minęła, a Polacy musieli stawić czoła nie tylko wyzwaniom wynikającym z wielkiej polityki, ale także kłopotom dnia codziennego. Na pierwszy rzut oka mogło się wydawać, że nie podołają wyjątkowemu zadaniu, jakim była budowa nowego państwa. Następstwa wojny, dezorganizacja życia społecznego, bieda, różnice wynikające z porozbiorowego dziedzictwa były trudnym sprawdzianem dla całego społeczeństwa.

A jednak się udało! Powołano organy władzy, przeprowadzono wybory do Sejmu Ustawodawczego, utworzono policję państwową oraz terenowe oddziały administracji i sądownictwa. Zorganizowano armię, która już w kolejnym roku miała przejść próbę decydującą o być albo nie być młodego państwa.

Gdy dziadek postanowi napisać książkę, nie wiadomo, czego można się spodziewać. A książka powstała na podstawie wspomnień jego ojca - czyli pradziadka - i dotyczy zdarzeń sprzed stu lat, gdy ów pradziadek był małym Kaziem. W ten sposób pewna poznańska rodzina pozna dwa tygodnie z życia swoich przodków w czasie, gdy w Poznaniu wybuchło powstanie wielkopolskie, które umożliwiło przyłączenie terenów Wielkopolski do niepodległej Polski.