Powstanie Warszawskie - Władysław Bartoszewski

70 lat temu wybuchło Powstanie Warszawskie – wielki zryw do walki o wolność Stolicy i całego narodu. Książka wprowadza nas w rzeczywistość Powstania – począwszy od przygotowań i nastrojów przed jego wybuchem. Autorka opisuje pierwsze zwycięskie walki Powstańców, najważniejsze boje z wojskami okupanta, kreśli sylwetki bohaterów Powstania. Zwraca uwagę na zmieniające się nastroje żołnierzy prowadzących nierówną, samotną walkę z wrogiem przy braku pomocy ze strony aliantów. Przedstawia dramat mieszkańców Warszawy skazanych wraz ze swym miastem na całkowita zagładę. Choć miasto legło w gruzach, a Powstańcy ulegli przytłaczającej sile nieprzyjaciela, pozostali niezłomnymi bohaterami, gotowymi poświecić dla Ojczyzny to, co najdroższe.

Rekonstrukcja przebiegu owych wydarzeń oraz okoliczności im towarzyszących, zarówno w sferze działalności politycznej, jak i wojskowe,j pozwala na lepsze zrozumienie niejasnych niekiedy kwestii związanych z genezą powstania.

Warszawa’44 jest niezwykłą opowieścią o losach ogarniętego powstaniem miasta. Napisana żywym przystępnym językiem książka zawiera nie tylko dramatyczną historię powstańczego zrywu – przebieg działań bojowych w poszczególnych dzielnicach, operacje konkretnych jednostek, a także migawki z życia codziennego i kulturalnego w ogarniętym powstaniem mieście – lecz również mało wcześniej znane fakty, jak choćby te, o plutonie głuchoniemych czy oddziale słowackim. Warszawa’44 to także pierwsza w Polsce publikacja o tym heroicznym zrywie zilustrowana pełnymi dynamizmu scenami zrealizowanymi przez grupę rekonstrukcyjną. Dzięki temu wyruszamy w wyjątkową, niemalże filmową, podróż po powstańczych miejscach z bohaterami tamtych wydarzeń.

Wiemy, gdzie znajdowało się getto w Warszawie. Wiemy, gdzie toczyły się walki w czasie kwietniowego powstania i gdzie zginęła większość powstańców. Wyobraźnia potyka się jednak o brak ciał, grobów i cmentarza. Anka Grupińska pomaga wyobraźni, wzmacniając pamięć. „Odczytanie listy” to cmentarz ze słów, na którym imię i nazwisko stanowi tablicę nagrobną, biogram służy za miejsce pochówku, a sieć powiązań między ludźmi to obszar cmentarny. Czytając tę książkę, nie tylko zdobywamy wiedzę, lecz także odprawiamy obrzęd upamiętnienia. W akcie czytania, który staje się formą dziadów, wzywamy zmarłych po imieniu. Za ich pośrednictwem możemy też przekazać bezimiennym, że jesteśmy gotowi na dalsze odczytywanie listy.

Pieczołowicie, dzielnica po dzielnicy, dom po domu, dwóch dziennikarzy odkrywa ślady Powstania Warszawskiego. Dociekają, analizują, porównują, a przede wszystkim rozmawiają ze świadkami tamtych dni. Wyjątkowa wyprawa w przeszłość i zarazem zapis pewnego stanu pamięci. Zdajemy sobie sprawę, że nie wszystkie pokazane przez nas ślady przetrwają. Za kilkanaście lat niniejsza książka może zatem okazać się ostatnim świadectwem tego, czego już nie będzie – zauważają autorzy.

"Dni walczącej Stolicy" to książka wyjątkowa - zapis sześćdziesięciu siedmiu audycji dokumentalnych poświęconych powstańczej Warszawie. Były one nadawane w programie III Polskiego Radia od 30 lipca do 4 października 1981 roku i odtworzone przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa w 1984 roku. Ogromną wartością książki Władysława Bartoszewskiego jest wiele często nieznanych zdjęć – z zasobów Muzeum Powstania Warszawskiego - ukazujących życie powstańców i ludności cywilnej Warszawy od 31 lipca do 4 października 1944 roku. 

„Najkrwawsza bitwa w historii Polski — z jej szczytami poświęcenia, bohaterstwa i heroizmu, jak i z ogromem cierpień i strat — zasługuje na opisanie najpełniejsze z możliwych i na naszą wierną pamięć. To przecież owa wierna pamięć — przez kilkadziesiąt powojennych lat możliwa jedynie w wymiarze rodzinnym i społecznym, a dopiero od kilkunastu lat także w wymiarze państwowym — nadaje sens tamtej tragedii i śmierci dziesiątków tysięcy żołnierzy i cywilnych mieszkańców Stolicy Wolności”.

Walka Warszawy w 1944 roku doczekała się już wielu opracowań. W swojej większości obejmują one Powstanie jako całość. Książka niniejsza nie jest jego syntezą. Jest przypomnieniem o niezwykłych ludziach i wydarzeniach, tworzących zadziwiające historie. Napawają one nie tylko dumą, ale i oddają hołd tym, którzy przez 63 dni walczyli wbrew wszystkiemu. Nieważne, jak odpowiesz, Drogi Czytelniku, na pytanie, czy było warto walczyć o Warszawę. Kiedy zdecydujesz się zajrzeć na karty tej książki, poznasz być może nieznaną Ci stronę Powstania.

Autor już na początku publikacji poszukuje odpowiedzi na pytania, kto, w imię jakich i czyich celów i z jaką korzyścią dla narodu polskiego doprowadził do wywołania powstania, najbardziej krwawego w dziejach Polski. Kulisy genezy powstania warszawskiego, to publikacja wnosząca nowe spojrzenie na ważne wydarzenie w dziejach narodu polskiego. Zaletą tej pracy jest to, że autor przedstawił nieznane lub mało znane szerszemu ogółowi fakty, które ukazują problem tragedii powstania warszawskiego w zupełnie innym świetle. Książka ta pomaga w poznaniu prawdy o powstaniu warszawskim, a zwłaszcza o jego genezie.

Kluczowym tematem publikacji jest Powstanie Warszawskie przedstawione w fotoreportażu korespondenta i sprawozdawcy z ramienia Delegatury Rządu na Kraj i Komendy Głównej Armii Krajowej – Jerzego Tomaszewskiego. Terenem jego działania objęte były dzielnice: Powiśle, Śródmieście (Północ i Południe) i bliska Wola. Powierzone mu zadania wykonywał od 1 sierpnia do 6 września 1944 roku – do dnia, w którym został ranny i aresztowany przez Niemców. 

W czasie 36 dniowej służby powstańczej wykonał około 2000 zdjęć i przekazał kilkadziesiąt stron meldunków. Wiele z nich publikowała prasa powstańcza, a także radio BBC. Bohaterami fotografii są żołnierze, przeważnie jego rówieśnicy, sanitariuszki i łączniczki, ludność cywilna, powstańcze groby, palone miasto. Źródłem informacji zawartych w dzienniku była ludność cywilna i Powstańcy, których spotykał codziennie w czasie wędrówek po walczącej Warszawie.

Czytając relacje śledzimy dzieje batalionu, poszczególne postacie, kolejne walki... I tak w tekście znajdujemy wspomnienia dotyczące walki o cmentarze wolskie, natarcia w rejonie ul. Płockiej, obrony szpitala Św. Jana Bożego, walk o magazyny na Stawkach, natarcia na Dworzec Gdański, walk na Czerniakowie, czy też brawurowego kanałowego desantu na Plac Bankowy. Prócz tego, z relacji dowiedzieć się możemy sporo o całym zapleczu - o życiu "za barykadami" w powstańczej Warszawie: o stosunkach z cywilami, o zajęciach powstańców poza służbą, o szpitalach, ich personelu i rannych.

Tekst uzupełniają zdjęcia archiwalne z żołnierzami baonu "Czata 49" oraz z czasów Powstania Warszawskiego.

Autor w sposób syntetyczny opisuje rolę ludności cywilnej w Powstaniu, rolę Kościoła katolickiego i Polonii oraz exodus popowstaniowy. Walorem tej pracy jest ogląd Powstania przez biogramy powstańcze, głównych przedstawicieli Rządu RP w Londynie oraz przywódców wojskowych i cywilnych Powstania. W sposób niekonwencjonalny wzbogaca ona naszą wiedzę o międzynarodowych aspektach Powstania, w tym o stosunku Stalina i PKWN do Insurekcji Sierpniowej i pokazuje jej specyfikę na tle innych europejskich ruchów antyniemieckich 1944 r. Autor krytycznie też ustosunkowuje się do dotychczasowego dorobku naukowego poświęconego Powstaniu i stawia nowe hipotezy i pytania badawcze, wynikające z wielkiego szacunku dla powstańców i ich rodzin.

Dobro musi zwyciężyć, powtarzała często. Całym długim, niełatwym życiem udowodniła światu, że można być dobrym nawet wtedy, gdy dookoła jest zło, nienawiść i śmierć. Cierpiała, widząc, że świat nie wyciągnął należytych wniosków z okrucieństw drugiej wojny. Że nadal na całym świecie mnóstwo jest przemocy, nietolerancji, cierpienia. Irena Sendlerowa, od lat nazywana matką dzieci Holokaustu, zmarła 12 maja 2008 roku w Warszawie.

Książka "Prawdziwa historia Ireny Sendlerowej" zawiera wyjaśnienie wielu zdarzeń z życia osobistego i zawodowego "siostry Jolanty", o które pytali uważni czytelnicy wcześniejszych publikacji.

Obecna książka ma dwie nakładające się formy opowieści. Narracji bezpośredniej, w której wykorzystano fragmenty wspomnień, zapisków i notatek Ireny Sendlerowej, towarzyszy taki wybór 
i układ dokumentów, zdjęć, materiałów prasowych i listów, że stanowi cenne uzupełnienie wiedzy 
o bohaterce. I może być odczytany jako równoległy-archiwalny głos o jej życiu i działalności.

W kolejnym tomie wspomnień Władysław Bartoszewski sięga pamięcią do czasów, gdy stał się jak sam to określa „tajnym i dobrowolnym” współpracownikiem Radia Wolna Europa. O jego życiu jednoznacznie podwójnym wiedzieli wtedy Jan Nowak-Jeziorański i ksiądz Kirschke – obaj przypomniani w tym tomie wśród innych, czynnych na emigracji czy w opozycji krajowej, duchowo niezależnych. To między innymi Gustaw Herling-Grudziński, Kazimierz Wierzyński, Andrzej Pomian, Bolesław Wierzbiański, Leszek Kołakowski czy Zbigniew Raszewski, Jan Józef Szczepański, Artur Międzyrzecki i Marek Skwarnicki.