Powstanie Warszawskie - Władysław Bartoszewski

Odkrywcza, bogato udokumentowana opowieść o losach Janka Bytnara, Alka Dawidowskiego, Tadeusza Zawadzkiego - bohaterów książki "Kamienie na szaniec". Fascynujące wspomnienia najbliższych - Matki Rudego, Zdzisławy Bytnarowej, sióstr, przyjaciół, towarzyszy broni, ukochanych dziewcząt. W książce znalazła się wstrząsająca, wzruszająca, mądra i piękna korespondencja Alka i Jego Basi, zapis epistolarny, który jest ewenementem na skalę światową, listy Rudego i Zośki, notatki konspiracyjne Alka.

Po raz pierwszy w polskiej publicystyce historycznej przedstawione zostały alternatywne opcje wielkiej bitwy o Warszawę – i o Polskę. Powstanie Warszawskie nie było od samego początku, wbrew częstym opiniom, naznaczone piętnem klęski i beznadziejnego samounicestwienia. Często wystarczyłaby jedna decyzja, żebyby miało zupełnie inny przebieg. Jaki? O tym właśnie jest ta książka.

Powstanie Warszawskie miało trwać kilka dni. Godzina „W” zastała kobiety w codziennych sytuacjach: na ulicach, w szkołach, w domach. Walczyły wszystkie, każda na swój sposób. Ratowały rannych, chroniły swoje dzieci, chwyciły za broń. Umawiały się na randki w cieniu spadających bomb, brały śluby w białych kitlach sanitariuszek zamiast sukien. Odniosły największe zwycięstwo – przeżyły.

Anna Herbich w przejmujący sposób pokazuje, jak naprawdę wyglądało życie w czasie 63 dni heroicznej bitwy. Pozwala nam zobaczyć Powstanie Warszawskie z zupełnie innej perspektywy: oczami kobiet.

Powstanie warszawskie z 1944 r. należy do najważniejszych wydarzeń w dziejach Polski. Jak wszystkie przegrane zrywy narodowe wzbudza i będzie wzbudzało dyskusje o sens, znaczenie, przebieg itp. Książka, która oddajemy do rąk czytelnika, nie jest kolejną próbą rozstrzygnięcia tych dylematów. Celem autorów było bowiem zaprezentowanie krótkich, konkretnych informacji i zobrazowanie ich zdjęciami. Istotne dla tej pracy było ukazanie gruntu społecznego i politycznego, na jakim dokonał się ten bezprecedensowy zryw, jego przebiegu, a także skutków. Publikacja ta ma służyć wszystkim, którzy poznać pragną ten ważny, heroiczny i tragiczny fragment dziejów stolicy Polski i jej mieszkańców.

Pieczołowicie, dzielnica po dzielnicy, dom po domu, dwóch dziennikarzy odkrywa ślady Powstania Warszawskiego. Dociekają, analizują, porównują, a przede wszystkim rozmawiają ze świadkami tamtych dni. Wyjątkowa wyprawa w przeszłość i zarazem zapis pewnego stanu pamięci. Zdajemy sobie sprawę, że nie wszystkie pokazane przez nas ślady przetrwają. Za kilkanaście lat niniejsza książka może zatem okazać się ostatnim świadectwem tego, czego już nie będzie – zauważają autorzy.

"Dni walczącej Stolicy" to książka wyjątkowa - zapis sześćdziesięciu siedmiu audycji dokumentalnych poświęconych powstańczej Warszawie. Były one nadawane w programie III Polskiego Radia od 30 lipca do 4 października 1981 roku i odtworzone przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa w 1984 roku. Ogromną wartością książki Władysława Bartoszewskiego jest wiele często nieznanych zdjęć – z zasobów Muzeum Powstania Warszawskiego - ukazujących życie powstańców i ludności cywilnej Warszawy od 31 lipca do 4 października 1944 roku. 

„Najkrwawsza bitwa w historii Polski — z jej szczytami poświęcenia, bohaterstwa i heroizmu, jak i z ogromem cierpień i strat — zasługuje na opisanie najpełniejsze z możliwych i na naszą wierną pamięć. To przecież owa wierna pamięć — przez kilkadziesiąt powojennych lat możliwa jedynie w wymiarze rodzinnym i społecznym, a dopiero od kilkunastu lat także w wymiarze państwowym — nadaje sens tamtej tragedii i śmierci dziesiątków tysięcy żołnierzy i cywilnych mieszkańców Stolicy Wolności”.

Walka Warszawy w 1944 roku doczekała się już wielu opracowań. W swojej większości obejmują one Powstanie jako całość. Książka niniejsza nie jest jego syntezą. Jest przypomnieniem o niezwykłych ludziach i wydarzeniach, tworzących zadziwiające historie. Napawają one nie tylko dumą, ale i oddają hołd tym, którzy przez 63 dni walczyli wbrew wszystkiemu. Nieważne, jak odpowiesz, Drogi Czytelniku, na pytanie, czy było warto walczyć o Warszawę. Kiedy zdecydujesz się zajrzeć na karty tej książki, poznasz być może nieznaną Ci stronę Powstania.

Autor już na początku publikacji poszukuje odpowiedzi na pytania, kto, w imię jakich i czyich celów i z jaką korzyścią dla narodu polskiego doprowadził do wywołania powstania, najbardziej krwawego w dziejach Polski. Kulisy genezy powstania warszawskiego, to publikacja wnosząca nowe spojrzenie na ważne wydarzenie w dziejach narodu polskiego. Zaletą tej pracy jest to, że autor przedstawił nieznane lub mało znane szerszemu ogółowi fakty, które ukazują problem tragedii powstania warszawskiego w zupełnie innym świetle. Książka ta pomaga w poznaniu prawdy o powstaniu warszawskim, a zwłaszcza o jego genezie.

Książka omawia główne dziedziny życia narodowego w okresie II wojny światowej, jak również przedstawia genezę i rozwój polskiego ruchu oporu. Bada też stosunki między obozem londyńskim a ruchem komunistycznym ze względu na to, że w końcowych latach wojny ugrupowania te wzajemnie ubiegały się o władzę w powojennej Polsce, co wpływało na polityczne decyzje Rządu RP na uchodźstwie.

Jako radiotelegrafista centrali radiowej Sztabu Naczelnego Wodza pod Londynem, przez którego ręce podczas powstania przeszło kilka setek depesz Armii Krajowej, byłem w pewnym sensie związany z dramatem powstania. Nic dziwnego, że później problemy powstania stały się jednym z zagadnień historycznych wzbudzających moje zainteresowanie. Absorbował mnie nie tyle przebieg walk, co okoliczności ich rozpoczęcia, a potem możliwość wcześniejszego zakończenia – na początku września 1944 r., co nie doszło do skutku.

Monografia Zgrupowania AK „Radosław” wypełnia lukę w historiografii okresu II wojny światowej, jest także hołdem dla wysiłku jego żołnierzy w walce o trwałość Państwa Polskiego oraz idee wolnej i niepodległej Polski. Zgrupowanie, dowodzone przez ppłk. Jana Mazurkiewicza „Radosława”, wywodziło się z oddziałów dyspozycyjnych Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej oraz takich struktur jak: Centrala Zaopatrzenia Terenu i Referat „993/W” II Oddziału KG AK połączonych w okresie przedpowstańczym w samodzielną jednostkę. Przez 63 dni Powstania Warszawskiego przeszło ono krwawy szlak bojowy z Woli poprzez Stare Miasto, Śródmieście, Czerniaków, Mokotów, zakończony w Śródmieściu. Zgrupowanie stanowiło szturmową jednostkę powstańczą, wykorzystywaną do wspierania zagrożonych odcinków oraz do wykonywania szczególnie trudnych zadań bojowych. 

Obok Holocaustu jest to największa zbrodnia wojenna, o wszelkich cechach ludobójstwa, dokonana na ziemiach polskich. Według różnych szacunków na małym obszarze jednej tylko dzielnicy w ciągu zaledwie kilku dni zostało zamordowanych od 30 do 60 tysięcy całkowicie bezbronnych ludzi. Pod względem liczby ofiar tę hekatombę – Rzeź Woli – „przewyższa” tylko Rzeź Wołyńska. Uwzględniwszy jednak czynnik czasu i miejsca, nie było drugiego takiego wydarzenia w dziejach Polski. I to nie tylko podczas II wojny światowej – to największa znana jednorazowa masakra, która dotknęła Polaków w całych ich zapisanych dziejach, a rozpatrując jej wymiar w czasie II wojny światowej na terenie Europy, należy ją uznać za największą popełnioną zbrodnię tego rodzaju. Najbardziej jednak zaskakuje i zdumiewa fakt, że ta zbrodnia pozostała do dziś nieukarana i niezadośćuczyniona...