Ponad kulturami. Uniwersalizm Edyty Stein - Anna Grzegorczyk

Książka stanowi próbę zdiagnozowania współczesnego kryzysu humanistyki, a zarazem odpowiedź na niego poprzez postulat uprawiania humanistyki perennis – humanistyki bazującej na stylu monastycznym, powracającej do horyzontu mądrościowego, niestroniącej od ugruntowanej, mocnej aksjologii, wreszcie uznającej istnienie wartości transcendentalnych, opartych na Platońskiej triadzie Prawda – Piękno – Dobro, do której dołączona zostaje również chrześcijańska Miłość. Odwołując się do szeregu myślicieli (A.J. Greimas, P. Ricoeur, U. Eco, L. Kołakowski, S. Grygiel, E. Stein), mistyków (św. Jan od Krzyża, św. Hildegarda z Bingen, św. Teresa z Avila), artystów (J. Berdyszak, A. Rząsa) i badaczy (A. Wierzbicka, M. Heller), Anna Grzegorczyk szkicuje zręby humanistyki przyszłości – takiej, która będzie w stanie przezwyciężyć aktualny impas i jednocześnie dostarczyć współczesnej kulturze oraz „tragicznemu homo postmodernus” silnych aksjologicznych fundamentów. Przywrócić mu wiarę w sens.

Edyta Stein, czyli św. Teresa Benedykta od Krzyża, była kobietą, która poświęciła całe swe życie na poszukiwanie prawdy i sensu życia osoby ludzkiej. Jej świadectwo nadal pozostaje żywe i może oświecać także twoje życie. Aby to zadanie stało się łatwiejsze, pokazano to życie w krótkich punktach, które stopniowo pomogą ci poznać jej życie, dzieła i myśl. Nie jest to książka naukowa, chociaż wszystko jest tu dobrze przemyślane i udokumentowane. Ma być podręcznikiem, propozycją poszukiwań, jak zostać architektem własnego życia. 

Edyta Stein napisała Twierdzę duchową pod silnym wpływem dzieła świętej Teresy z Avili o tym samym tytule. W tej emanującej mądrością i wiarą książce Stein interpretuje słowa swojej poprzedniczki w świetle fenomenologii (jako uczennica Husserla i koleżanka Ingardena) oraz konstruktywnej polemiki z filozofią egzystencjalną Heideggera. Metaforyczna twierdza duchowa to, co niezwykle istotne, teologiczna relacja ze zdobywania siedmiu komnat duszy, podczas którego, Stein idąc śladem Teresy z Avili, spotyka swoją wolę, czyhające na słabość pokusy, by wreszcie w ostatniej komnacie jej rozkochana w wierze dusza mogła trwale zjednoczyć się z Bogiem.

Człowiek jest wolną istotą, którą zarazem określa duchowe uzdolnienie do odpowiedzialności za własne życie. Oto docelowy punkt, do którego zmierza Edyta Stein w swym wykładzie na temat budowy osoby ludzkiej, prowadzonym w Münster w semestrze zimowym 1932/1933. Aby dojść do poznania ludzkiej indywidualności, Autorka wybiera metodę fenomenologii realnej: z zewnętrznego punktu widzenia, najpierw postrzegamy ciało drugiego człowieka, a dopiero potem jego wnętrze. Edyta Stein bada człowieka na kolejnych stopniach jako ciało fi zyczne, istotę żywą, istotę posiadającą duszę, istotę obdarzoną duchem – jako mikrokosmos, który jest otwarty do wewnątrz i na zewnątrz. Człowiek zostaje ukazany w jego indywidualności jako osoba duchowa, istota wspólnotowa i kulturowa, wreszcie jako istota poszukująca Boga.

Jej niemieckie nazwisko Stein oznacza „kamień”. Edyta jest diamentem o rozmaitych szlifach, wytrzymała, pełna, szlachetna, twarda względem siebie, czysta, przejrzysta. Edyta nie przestanie oczyszczać swego bytu, swej refleksji. Po tym, jak zmierzyła wiele ścieżek myśli, pewnego wieczoru – tak jak to wydarzyło się w drodze do Emaus – zaczepi ją żydowski brat, Jezus, który przekona ją: Ja jestem Prawdą.

Edyta Stein była filozofem i pielęgniarką, nauczycielką i prelegentką, zakonnicą i mistyczką.

Konfrontując się z doświadczeniami I wojny światowej i rodzącego się nazizmu, odkrywała, że prawda jest uobecniona w Chrystusie. Pośród niepokojów społeczno-politycznych potrafiła osiągnąć jedność myśli, wiary i postawy życiowej, aż do śmierci w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau.

Życie świętej Edyty Stein nawet wśród współczesnych wzbudza wielkie zainteresowanie. Urodzona w żydowskiej rodzinie, w wieku kilkunastu lat została zdeklarowaną ateistką a także jedną z pionierek lewicowych ruchów kobiecych. Wreszcie przeżyła głębokie nawrócenie i wstąpiła do klasztoru karmelitańskiego. Zmarła w Auschwitz w 1942 roku.

Alasdair MacIntyre z pasją przygląda się duchowej formacji Stein w kontekście jej mentorów i przyjaciół. Kto wpłynął na jej duchowość i sposób filozoficznego myślenia? Jak wyglądał proces nawrócenia tej niezwykłej kobiety? I w jaki sposób rozumieć głęboką rewolucję duchową, jaka dokonała się w jej życiu? Ta książka odpowiada na najważniejsze pytania, jakie stawia sobie człowiek na drodze do świętości.