Polskie ślady na Litwie i Łotwie - Mirek i Magda Osip-Pokrywka

Historia niniejszego albumu zaczęła się podczas wyjazdu autorów do Rzymu na pogrzeb papieża Jana Pawła II. To przejmujące wydarzenie kiełkowało przez kilka lat, by zaowocować chęcią odkrywania szlaków, które przemierzał Karol Wojtyła. W efekcie podróżowania Jego śladami powstał niniejszy album – powstał z myślą o tych, którzy chcieliby spojrzeć na Polskę przez pryzmat ścieżek, jakimi podążał Święty, będąc jeszcze chłopcem, a później klerykiem, księdzem, biskupem i w końcu kardynałem. Tak jak wybór Karola Wojtyły na papieża oznaczał koniec Jego wędrówek na łonie natury, tak śmierć papieża oznaczała koniec ziemskiego życia. Tylko tyle. Bo przecież On żyje w sercach milionów ludzi. I wędruje. Już nie samotnie czy w gronie bliskich przyjaciół. Wędruje z każdym, kto wyrusza na szlak, by szukać skupienia i zachwycać się pięknem tego świata.

W dzisiejszych czasach, gdy podróżowanie w najbardziej odległe zakątki świata nie stanowi już specjalnego wyzwania, atrakcyjna staje się na nowo turystyka kresowa. Propozycja, którą składają nam autorzy tej publikacji, to podróż śladami naszych słynnych rodaków pochodzących ze wschodnich rubieży Rzeczpospolitej. Spośród wielu wybitnych kresowiaków wybrali oni kilkanaście postaci, które zostały przedstawione w dwóch tomach. Znajdują się wśród nich królowie, wodzowie, bohaterowie powstań, męczennicy za wiarę, poeci, pisarze i muzycy, żyjący różnych czasach: od średniowiecza aż po schyłek XX wieku.Bohaterami drugiego tomu są: Władysław II Jagiełło, Stanisław Żółkiewski, Tadeusz Kościuszko, Aleksander Fredro, Juliusz Słowacki, Józef Ignacy Kraszewski, Eliza Orzeszkowa i Czesław Miłosz. Podążając ośmioma biograficznymi szlakami poznamy wiele miejsc znajdujących się dzisiaj w granicach Litwy, Ukrainy, Białorusi, Rosji i oczywiście Polski. Oglądając wspaniałe zdjęcia tworzące ten album, zachwycimy się mitycznymi twierdzami, magnackimi rezydencjami, pałacami i dworami szlacheckimi oraz mieszczańskimi kamienicami. Lepiej pojmiemy fenomen Kresów, oglądając słynne katolickie kościoły, katedry i kolegiaty oraz świątynie innych wyznań tworzące tę wielokulturową mieszankę.Warto poznawać historię Polski, by lepiej rozumieć wszystko, co dzieje się dzisiaj w naszej Ojczyźnie. Sięgajmy więc chętnie po takie lekcje dziejów, jak ta, którą proponują nam autorzy tego niezwykłego albumu, prowadząc nas przez miejsca związane z życiem słynnych kresowiaków: miasta i wsie dawnej Rzeczpospolitej, pola bitewne, kresowe nekropolie, grobowce i pomniki pamięci, zakątki uwiecznione w poezji narodowych wieszczów i na stronach znanych powieści.

Podążając śladami św. Jana Pawła II wędrujemy przez pasma Beskidów, Tatr, Gorców, Sudetów, Bieszczadów i Gór Świętokrzyskich. Przemierzamy tereny Podhala, Płaskowyżu Draboża i Pogórza Karpackiego. Wybierając szlaki wodne, pokonujemy flisacką tratwą przełomy Dunajca w Pieninach. A decydując się na kajak, spływamy Czarną Hańczą i Kanałem Augustowskim przez Mazury i Suwalszczyznę, rzeką Drawą przez Pojezierze Drawskie oraz Brdą przez Bory Tucholskie. Gdy zaś chcemy tylko pospacerować, udajemy się na szlaki miejskie do Wadowic i Krakowa.

Zainteresowanie własną przeszłością wśród szlachty było zawsze duże, określało bowiem tożsamość grupy, wyróżniało ją spośród innych warstw społecznych. Bardzo ważnym przejawem celebrowania historii był przekaz ustny, utrwalający podstawowe fakty z życia najbliższej i dalszej rodziny. Nie zawsze dostrzegano konieczność spisywania ustnej tradycji, ale też nierzadko nie posiadano ku temu odpowiednich możliwości. Spora część drobiazgu szlacheckiego była niepiśmienna do ostatnich dni Rzeczypospolitej. Oczywiście zamożniejsze rodziny bardziej dbały o dokumentowanie swojej historii, i to nie tylko ze względu na posiadane wykształcenie i środki materialne, ale też większe potrzeby ekonomiczne. Silnym bodźcem do rozwoju badań genealogicznych w czasach staropolskich były bowiem kwestie prawno-gospodarcze. Szlachta procesowała się i potrzebowała do tego odpowiednich dokumentów. Gromadzono nie tylko papiery własnych krewnych, ale też sąsiadów zamieszkujących okoliczne wsie i majątki. Do potwierdzenia praw własnościowych lub ich wykluczenia niezbędne były szczegółowe kwerendy i tworzone na ich podstawie obszerne opracowania genealogiczne...

Dzięki tej książce w wyjątkowy sposób poznajemy losy polskiego ziemiaństwa na terenach Litwy, wyjątkowy – ponieważ zapisany w formie bezpośredniej, osobistej relacji, która pozwala nam zagłębić się w całą mas e konkretów innej epoki […]. Losy Eugeniusza Romera i jego rodziny są ściśle związane z historią Litwy, Polski i Europy. Jego wspomnienia pokazują nam powolne, nieuniknione przemiany polityczne, społeczne i kulturowe zachodzące na tych terenach, pozwalają zrozumieć ich podłoże i głęboką złożoność. Jest to niezwykle wnikliwa, mądra, rzeczowa i obiektywna analiza przeobrażającego się wokół niego świata. Pozwala nam lepiej zrozumieć problem dzisiejszych skomplikowanych stosunków między ludźmi i narodami. 

Jerzy Besala przygląda się dziejom ziem litewskich, skupiając się na terenach dawnej Auksztoty i Żmudzi, które obecnie zajmuje Litwa – od średniowiecza, przez czasy Jagiellonów i Rzeczypospolitej Obojga Narodów, po rozbiory i XX wiek. Barwnie przybliża mało znane fakty, miejsca i postaci, które miały istotne znaczenie dla państwa litewskiego i polskiego.

Bogato ilustrowany przewodnik jest nostalgiczną wyprawą po terenach dzisiejszej Ukrainy, podjętą śladami polskiej historii, pałaców, zamków, wielkich bitew i wybitnych postaci. Autorzy prowadzą czytelnika przez Wołyń, Ziemię Lwowską, Podole, przez miasteczka i wioski położone u stóp Karpat, w dolinie Prutu i Czeremoszu, do miejsc bliskich sercu Polaków, do dziś magnetycznie przyciągających swą atmosferą i niepowtarzalnym klimatem świata, którego już nie ma.

To pierwsze kompleksowe opracowanie inwentaryzujące najcenniejsze zabytki na dawnych ziemiach I i II Rzeczypospolitej, które systematyzuje wiedzę historyczną z uwzględnieniem stanu ich zachowania. Autorzy przedstawiają zabytki i polskie pamiątki na terenie dawnych Kresów wschodnich, znajdujących się obecnie w granicach Ukrainy. Są wśród nich: budowle sakralne, pałace i dwory, domy mieszkalne i zabudowania gospodarcze, mosty, bramy, cmentarze - świadectwa polskiej kultury.

Całość - ponad 500 obiektów - zilustrowana rzutami, planami oraz fotografiami.