Polacy na wschodniej Ukrainie w latach 1832-1921 - Marek Mądzik, Dariusz Tarasiuk, Mariusz Korzeniowski, Krzysztof Latawiec

Bogato ilustrowany przewodnik jest nostalgiczną wyprawą po terenach dzisiejszej Ukrainy, podjętą śladami polskiej historii, pałaców, zamków, wielkich bitew i wybitnych postaci. Autorzy prowadzą czytelnika przez Wołyń, Ziemię Lwowską, Podole, przez miasteczka i wioski położone u stóp Karpat, w dolinie Prutu i Czeremoszu, do miejsc bliskich sercu Polaków, do dziś magnetycznie przyciągających swą atmosferą i niepowtarzalnym klimatem świata, którego już nie ma.

Kresy - magiczne słowo dla Polaków, synonim krainy utraconej na zawsze. A dla wielu rodzinnych stron, które na zawsze zapisały się w dziejach i kulturze naszego kraju. Niniejsza książka to nostalgiczna podróż po polskich śladach na Ukrainie.

Autor koncentruje się na śladach polskości, pozostałościach naszej kultury, które na zawsze pozostały na wschód od Bugu. Nie unika trudnych tematów, takich jak stosunki polsko-ukraińskie z rzezią wołyńską czy powstaniem Chmielnickiego na czele, ale zachowuje obiektywizm. Opisując trudną historię wzajemnych relacji, nigdy nie zapomina, że Kresy były ojczyzną dwóch narodów, a przez wieki mieszkali tam ludzie mówiący różnymi językami i wyznający inne religie.

Pomnik kupca Kuźmy Minina i księcia Dymitra Pożarskiego, który stoi w Moskwie na placu Czerwonym, został wystawiony w 1818 roku na fali patriotycznego uniesienia po zwycięskich kampaniach z Napoleonem. Był to hołd dla dwóch bohaterów, uhonorowaniem ludzi, którzy w epoce wielkiej smuty uchronili Rosję przed katastrofą. W 1612 roku zmusili do kapitulacji stacjonujący od blisko dwóch lat w Moskwie polsko-litewski garnizon. Interwencja Rzeczpospolitej w wielką smutę była wydarzeniem, w którym rozgrywka szła nie tylko o zagadnięcie części terytorium wroga, ale o podporządkowanie sobie państwa moskiewskiego. Polską interwencję wyznaczają dwie bitwy: zwycięstwo Żółkiewskiego pod Kłuszynem, które otworzyło drogę do Moskwy i stworzyło perspektywę osadzenia na tronie moskiewskim polskiego Wazy, i klęska Chodkiewicza pod murami Moskwy, która zniweczyła ten plan.

Do rąk czytelników oddajemy pracę poświęconą obecności Polaków na terenie guberni połtawskiej przed wybuchem I wojny światowej. Guberni, która przeszło sto lat temu wchodziła w skład Imperium Rosyjskiego. Ukazane zostały różne formy aktywności przedstawicieli żywiołu polskiego na terytorium, gdzie w XIX stuleciu nie występowała rdzenna ludność polska, a interesująca nas społeczność ukształtowała się tutaj w wyniku procesów migracyjnych.

Publikacja ta została przygotowana z myślą o przywołaniu nazwisk osób, które w czasie pierwszego konfliktu światowego, często nie z własnej woli, znalazły się setki, a nawet tysiące kilometrów od swojego stałego miejsca zamieszkania. Ich imiona i nazwiska uległy zapomnieniu, jedynie w spisach uchodźców oraz w aktach stanu cywilnego zostały odnotowane. Niniejsza książka została także przeznaczona dla tych wszystkich poszukujących informacji o losach członków swoich rodzin, którzy w latach 1915-1918 znaleźli się w głębi Rosji i tam miały miejsce istotne dla nich wydarzenia, tj. narodziny potomka, zawarcie małżeństwa i śmierć członka rodziny.

Książka uzupełnia obecną w nauce polskiej lukę w zakresie opracowań dotyczących ukraińskiego nurtu chrześcijańskiego związanego z biskupem stanisławowskim Grzegorzem Chomyszynem. Ukazuje jego funkcjonowanie oraz zasięg oddziaływania w życiu politycznym Ukraińców. Prezentuje rolę, jaką w nim odegrał duchowny, a także działalność organizacji i partii chrześcijańskich, które wspierał. W książce przedstawiono m.in. proces powstawania tych ugrupowań oraz przybliżono ich oblicze ideowe. Ukazano również stosunek UChO, UKNP i UNO wobec problemów istotnych nie tylko dla Ukraińców, lecz także dla Polaków.

W 1925 r. zebrana wokół biskupa stanisławowskiego Grzegorza Chomyszyna grupa greckokatolickiego duchowieństwa oraz inteligencji utworzyła we Lwowie Ukraińską Chrześcijańską Organizację. W 1930 r. w jej miejsce powołano Ukraińską Katolicką Partię Ludową, która w 1932 r. została przemianowana na Ukraińską Odnowę Ludową. Wspierający ich działalność duchowny stał na stanowisku lojalności wobec państwa polskiego, przekonując, że nie stanowi ona przeszkody w walce o prawa Ukraińców. Wierzył, że UNO zdoła odnowić ukraińskie życie narodowe na zasadach chrześcijańskich i przygotuje Ukraińców do stworzenia własnej państwowości. Przewidywał, że początkowo nie znajdzie ona zbyt wielu zwolenników, zdawał sobie jednak sprawę z tego, iż ,,nie w liczbie siła", gdyż ,,chwasty i burzany rosną prędko, ale też i prędko giną. Dąb rośnie pomału, ale za to trwa przez stulecia".